Türk edebiyatının içerisinde belli yapı taşları vardır yahut olmazsa olamazlar. İşte o romanlardan biridir: Kuyucaklı Yusuf. Sabahattin Ali’nin ilk romanıdır aslında.
Kuyucaklı Yusuf’a bu ” Yetimin Romanı” yakıştırması Ahmet Oktay’ dan gelir. Arşivlerde yer aldığı anlatısına göre S. Ali, cezaevinde tanıştığı Yusuf’ un hayat hikayesini romanlaştırır. Aslında bu küçürek roman 3 seri şeklinde planlanır fakat yazarımızın zamansız bir suikastla öldürülmesi sonucu yetim kalır.
Romanın başkarakteri Yusuf, Balıkesir’ de yaşar. Roman da Nazilli ve Edremit ilçelerinde geçer. Bu ayrıntı dahi S. Ali’nin kendi yaşamından izler taşımaktadır.
Yusuf’ un öyküsü ilk başta anne ve babasının öldürülmesiyle, okuru sarsarak başlar. Yusuf gelenlerden Kaymakam Selahattin Bey tarafından evlatlık edinilir. Küçük kızları Muazzez ile büyür Yusuf. Sabahattin Ali, kendi fikri ve ideolojik yapılarını simgeleştirerek Yusuf’ta tek vücut halinde okura sunar. Muazzez’ e olan aşkı romanda gerçekçi aşkı her şeyden evvel barındıran unsurdur:
“Halbuki Muazzez’e karşı olan hisleri büsbütün bambaşkaydı. Onu hariçte bir mevcut, yabancı ve başka bir insan olarak düşünmüyor; kendinin bir parçası, kolu, gözü ve yüreği olarak tasavvur ediyordu. Burada beğenmek veya beğenmemek, sevmek veya sevmemek, hayran olmak veya küçük görmek bahis mevzuu olamazdı; çünkü böyle şeyleri bir kere bile kafasından geçirmiş değildi. Muazzez’e dair içinde uyanan ve şuuruna varan his, onun kendisinden koparılması ihtimaline karşı duyduğu müthiş bir acı oldu.” (s.83)
Tabii ki romanda karşıt karakterler vardır ve bu isimler hep statü olarak üstün kişilerdir Fabrikatör Hilmi, Avukat Hulusi, jandarmalar, vali ve diğerleri .. Yusuf ile Muazzez ilişkisi kalp inciten nokta olarak karşımıza çıkar:
“Yusuf:
‘Bak görüyor musun?’ dedi. ‘Gün doğmadan kalkan karım öğlene kadar gözünü açamıyor. Bana başka şeyler anlatma. Belki de senin dediğin doğrudur, ama söylediklerime dikkat et! Kıza yazık edersiniz ben dayanamam. Anası olacaksın, onu da, beni de dünyaya rüsva etme… Ne istersen yapayım, bu eve her gün sırtımla taş taşıyayım, fakat gönlüm rahat olsun. Gittiğim yerde burasını düşünmeyeyim…” (s.197)
Olayın dikkat çeken yönü Yusuf’un atına alır ve destansı, olağanüstü bir yapıyla hareket etmesidir. Edebiyat eleştirmeni Berna Moran bu yönüyle romanı İnce Memed ile ilişkilendirir.
Romanımızla ilgili Ahmet Oktay:” Anlatımın yalınlığı ve katılığı, roman dünyasının olaylarının nasıl bir acımasızlık içireceğim sezdirir. Farklı iktidar ilişkileriyle yüz yüze gelecektir okur. Bu coğrafyada insanal ilişkiler, ister istemez, egemen toplumsal kesimlerin, yani eşref ve mütagalibenin ekonomik gücünden olduğu kadar bu güç sayesinde edinilmiş bireysel gücün baskıcı uygulamalarından da etkilenir.
Kuyucaklı Yusuf, erdemleri, kusurlarıyla, bir yetimin, bir evlatlığın öyküsünden insanlık durumuna yükselmeyi başarmış bir yapıt olarak görülüyor hala. ” der.
Bu roman siz okuyucuları, okurken hem entrika ile heyecanlandıracak hem de romantik yapısıyla naif bir yer edinecektir.
Ayrıca Kuyucaklı Yusuf, Feyzi Tuna’nın yönettiği ve senaryosunu yazdığı 1985 yapımı film. Sabahattin Ali’nin aynı adlı romanından uyarlanmıştır.
“Bu manasız ve yabancı hayatta bir tek şeye hakikaten sarılmış, hakikaten inanır olmuştu. Bu da karısı Muazzez idi. Muazzez’in varlığı Yusuf için büyük, boşlukları dolduracak mahiyette bir şey değildi, fakat onun yokluğu müthişti. Onun bu kadar sebepsiz yere, bu kadar insafsızca Yusuf’un hayatından koparılması çıldırtacak kadar acı idi. Hayatında asıl aradığı şeyin Muazzez olmadığını biliyordu., fakat Muazzez olmadan bunu aramaya muktedir olamayacağını sanıyordu.”