Tarih, iç içe geçmiş ve dramatik hikâyelerle örülü karmaşık bir insanlık örgüsüdür. Bu örgü içinde özellikle güç mücadelelerinin ve ideolojik çatışmaların doruk noktasına ulaştığı anlarda, suikastlarla karşılaşırız.
Suikastlar gizemli detaylar, karmaşık ilişkiler ve ölümcül entrikalarla bezeli, benzersiz hikâyelerle doludur. Bu vakalar sadece bireyleri değil, aynı zamanda toplumları ve dünya tarihini derinlemesine etkileyen olayların yansımalarıdır. Yazımızda bu tarihi suikastları keşfetmeye hazır olun; çünkü her biri insanlığın tarihini şekillendiren önemli dönemeçleri temsil ediyor.
1) Abraham Lincoln Suikastı
İç savaşın ortasında Amerika Birleşik Devletleri‘nin kaderini bir arada tutmaya çalışan Abraham Lincoln, tarihe damgasını vuran başkanlardan biriydi. Güneyli eyaletler, bu zorlu dönemde köleliği savunarak ayrılma çabası içindeyken Lincoln köleliğin kaldırılması ve birliğin korunması için mücadele veriyordu.
14 Nisan 1865’te Lincoln, Ford Tiyatrosu’nda bir oyun izlerken arkasından vuruldu. Suikastın ardındaki isim, Güneyli sempatizanlardan biri olan John Wilkes Booth‘tu. Booth, bir aktörün sahne alması gibi, suikast planını diğer komplo üyeleriyle birlikte hayata geçirmişti. Lincoln, birkaç saat sonra yaşamını yitirdi. Booth ise kaçmaya çalışırken Virginia’da gizlendiği bir ahırda yakalanarak öldürüldü. Lincoln’un ölümü, ülkede derin bir yas ve şok dalgası yarattı.
2) Saraybosna Suikastı
Savaşın temelleri; Osmanlı’nın zayıflaması, Balkanların çalkantılı durumu ve ulusal hırsların yükseldiği bir dönemde atıldı. Sırbistan’ın milliyetçilik propagandaları, Avusturya-Macaristan’ın Bosna Hersek’i ilhakı ve ardından gelen gerilim, Saraybosna suikastına zemin hazırladı. Genç Bosna Cemiyeti‘nin planladığı suikast, Veliaht Prens’in ölümüne neden olarak savaşı tetikledi.
Franz Ferdinand‘a karşı düzenlenen bu suikast, sadece bir hanedanın trajedisi değil, aynı zamanda milletler arası bir çatışmanın başlangıcıydı. Suikastın ardından gelişen olaylar, dünya tarihini şekillendiren bir felaketi beraberinde getirdi. Bu olay, gözdağı verme amacı taşıyan güçlerin, devlet içi örgütlerin ve istihbarat servislerinin karmaşık entrikalarının bir yansımasıydı.
Balkanlardan başlayarak tüm Avrupa’ya yayılan bu felaket, milyonlarca insanın hayatına mal oldu. Savaşın sonunda haritaların yeniden çizildiği, devletlerin parçalandığı ve hanedanların ortadan kalktığı bir döneme girildi. Saraybosna Suikastı, dünya tarihindeki en karanlık ve ölümcül olaylardan birini tetikleyerek insanlığa büyük bir bedel ödetmiştir.
3) Atatürk’e Suikast Girişimi
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, 14 Haziran 1926’da İzmir’de planlanan suikast girişimiyle karşı karşıya kaldı. Eski bakanlar, milletvekilleri ve valilerin de aralarında bulunduğu bir grup, Atatürk’ü hedef alarak karanlık bir senaryo yazmıştı. Ancak suikast, İzmir valisi Kâzım Bey’in zamanında yapmış olduğu bir hamle sayesinde engellendi.
Plan, İzmir’in Kemeraltı semtinde, Mustafa Kemal’in otomobilinin geçeceği bir noktada gerçekleşecekti. Valinin gönderdiği telgrafla seyahatinin ertelenmesi, suikastın öğrenilmesine yol açtı. Yakalanan dört kişi, planı itiraf etti.
İzmir ve Ankara’da yapılan duruşmalarda, suikastın önceden belirlenmiş bir plan dahilinde gerçekleştiği ve arkasında geniş bir muhalif ağın bulunduğu tespit edildi. Toplam yüz otuz bir sanık hakkında sorgulama yapılırken bir kısmı serbest bırakıldı; on beş kişi idam, altı kişi sürgün ve iki kişi de hapis cezasına çarptırıldı.
4) Yıldız Suikastı
Osmanlı İmparatorluğu’nda gerçekleşen Yıldız Suikastı, Taşnaklar adlı örgütün 1905’te Sultan Abdülhamid‘e karşı gerçekleştirdiği son suikast girişimiydi. Bu teşebbüs, Osmanlı topraklarında Ermeni halkını temsil eden Taşnakların son ihtilal denemesiydi ancak planlarını uygulamakta başarısız oldular.
Taşnaklar, çeşitli ülkelerden gelen maceracılardan oluşan bir grupla İstanbul’da bir araya gelerek suikast planları yapmaya başladı. Başlangıçta farklı planlar denendiyse de son karar bir saatli bombayı Sultan Abdülhamid’in yanındaki arabada patlatma yönünde oldu. Sultan’ın gecikmeli hareketi, planın başarısızlığa uğramasına neden oldu. Olayın ardından yapılan soruşturmada, suikastçılardan biri olan Edouard Joris idama mahkûm edildi.
5) İsmet İnönü’ye Suikast Girişimi
Cumhuriyet kadrosunun önde gelen isimlerinden İsmet İnönü, Türkiye tarihinde yankı uyandıran bir suikast girişiminin hedefi oldu. 27 Mayıs Darbesi sonrasında iktidara gelen CHP lideri ve Başbakan İnönü, 21 Şubat 1964’te silahlı saldırıya uğradı. Olayda İnönü’nün makam aracına 4 kurşun isabet etti ancak suikastçı amacına ulaşamadı.
Suikast girişiminde bulunan elektrikçi Mesut Suna, İnönü’yü öldürmeye çalışırken yakalandı ve 20 yıl 6 ay hapis cezasına çarptırıldı. Sanığın, o dönem gevşek uygulanan yakın korumayı, İnönü’nün elini öpme bahanesiyle atlattığı biliniyor. Kullandığı küçük kalibreli silahın kurşunları, zırhsız makam otomobilinin karoserine saplanarak İnönü’nün hayatını kurtardı.
Suikast girişimi sırasında yakalanan Mesut Suna’nın ilk ifadesinde, 27 Mayıs 1960 darbesinin intikamını almak amacıyla hareket ettiğini belirtmesi, o dönemin siyasi gerilimini yansıtan önemli bir ayrıntı olarak tarihe geçti.
6) Kral Faysal Suikastı
Suudi Arabistan’ın önde gelen liderlerinden Kral Faysal, iç ve dış meselelere çözümler üreterek ülkeyi uluslararası alanda saygı gören bir devlete dönüştürmesiyle bilinirdi. 26 Mart 1975’te bir halk görüşmesi sırasında uğradığı suikast sonucu hayatını kaybetti.
Suikast, Faysal’ın liderliği altındaki dönemdeki başarılarına gölge düşürdü ve Suudi Arabistan’da derin bir yasa neden oldu. Faysal’ın ölümü, ülkenin geleceği ve bölgesel denge üzerinde uzun süreli etkiler bıraktı.
7) İndira Gandhi Suikastı
Hindistan’ın güçlü liderlerinden İndira Gandhi, 31 Ekim 1984 tarihinde gerçekleşen trajik bir olayla suikaste uğradı. Golden Temple’a düzenlenen Mavi Yıldız Operasyonu sırasında Bhindranwale liderliğindeki ayrılıkçı Sih hareketiyle yaşanan çatışmalar, ülkede büyük bir gerilime neden oldu. İndira Gandhi’nin, Bhindranwale’in Golden Temple’ı savunmasına müdahale etmek için başlattığı operasyon, ciddi bir direnişle karşılaştı ve kanlı çatışmalara yol açtı.
Operasyonun ardından, Sihler arasında öfke ve huzursuzluk artarken bir güvenlik zafiyeti sonucu İndira Gandhi, 31 Ekim 1984‘te kendi korumaları tarafından suikaste uğradı. Bu trajik olayın ardından ülkede, özellikle Delhi başta olmak üzere birçok yerde Sihlere karşı gerçekleşen şiddet olayları büyük bir insan hakları ihlali olarak tarihe geçti.
8) John Lennon Suikastı
8 Aralık 1980’de, ünlü müzisyen John Lennon ve eşi Yoko Ono, evlerine dönerken hayranlarıyla karşılaştı ancak bu buluşma, trajik bir olaya dönüştü. Lennon, binanın girişinde, hayranı Mark David Chapman tarafından vurularak öldürüldü. 40 yaşındaki Lennon’ın ölümü, dünya çapında büyük bir şok yarattı.
Katil Mark David Chapman, 1981 yılında müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Chapman, 2000 yılından itibaren şartlı tahliye hakkına sahip olmasına rağmen birçok başvurusu reddedildi. 2014 yılında yapılan son oturumda, komisyon üyeleri Chapman’ın toplum için hâlâ bir tehdit oluşturduğu ve yeni suçlara yol açabileceği gerekçesiyle şartlı tahliye talebini reddetti.
9) Uğur Mumcu Suikastı
Uğur Mumcu, Türkiye’nin önde gelen aydın gazetecilerinden biriydi ve cesur yayınlarıyla tanınıyordu. Derin devlet ve mafya ilişkilerine ışık tutan Mumcu, PKK eylemleri, terör saldırıları ve Mehmet Ali Ağca’nın Papa’ya suikast girişimi gibi önemli olaylarda etkili analizler sunarak geniş kitleleri bilgilendirmişti.
24 Ocak 1993’te Ankara’da arabasının kontağını çevirdiği anda gerçekleşen patlama, Uğur Mumcu’nun ölümüne yol açtı. Soruşturma sürecinde kullanılan bombanın özellikleri, uluslararası bir bağlantı ihtimalini akıllara getirse de suikastin gerçek faili bir türlü bulunamadı. Suikasti üstlenen bir örgüt ya da kişi çıkmadı ve dönemin cumhurbaşkanı Turgut Özal, olayı provokasyon olarak değerlendirdi.
Kaynakça
- Arkeoloji Defterim. “Abraham Lincoln Suikasti“, 17 Mart 2023. Erişim tarihi: 12 Aralık 2023
- Fatih Haykır; Avusturya – Macaristan Arşidükü Fransuva Ferdinand Suikastının (28 Haziran 1914) Osmanlı Basınındaki Yansımaları; Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YL Tezi, 2019. Erişim tarihi: 12 Aralık 2023
- Meryem Günaydın Arşidük Fransuva Ferdinand Suikastı, 28 Haziran 1914 Akademik Bakış Cilt 8 Sayı 15, Kış 2014 (1-38). Erişim tarihi: 12 Aralık 2023
- Nurten Çetin; I. Dünya Savaşı’na Giden Yolda Avusturya-Macaristan ile Sırbistan İhtilafı, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran 2017 Cilt 19 Sayı 1 (371-393). Erişim tarihi: 12 Aralık 2023
- Aydın Lokman. “Saraybosna Suikastı ve Sonuçları (28 Haziran 1914)” Erişim tarihi: 12 Aralık 2023
- Bilge, L. Mustafa. “FAYSAL b. ABDÜLAZÎZ” Erişim tarihi: 12 Aralık 2023
- Güven, Aydın. “SUİKASTE UĞRAYAN HİNDİSTAN LİDERLERİ VE HAYATLARI: Mahatma Gandhi, İndira Gandhi, Rajiv Gandhi | İlim ve Medeniyet” 20 Kasım 2019. Erişim tarihi: 12 Aralık 2023
- “Indira Gandhi” 10 Haziran 2019. Erişim tarihi: 12 Aralık 2023
- “Olof Palme cinayeti: İsveç Başsavcılığı katil zanlısını açıkladı, zanlı intihar ettiği için soruşturmayı kapattı.” 10 Haziran 2020. Erişim tarihi: 12 Aralık 2023
- “Uğur Mumcu Suikasti” Erişim tarihi: 12 Aralık 2023
- “Başbakan İnönü’ye suikast girişimi” 21 Şubat 2023. Erişim tarihi: 12 Aralık 2023
- Savaşal Savran, Gülten (2006). “1926 İzmir Suikastı ve İstiklal Mahkemeleri”. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi
- Gürün, Kamuran – Ermeni Dosyası, TTK Basımevi, Ankara 1983, s. 167
- Uras, Esat – Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul 1987, s. 524-531
- Birecikli, Burak İhsan & Maden, Fatih. “Yıldız Suikastı: Ermenilerin Abdülhamid’e Karşı Son Teşebbüsleri Bombalı Saldırı” Kasım 2007. Erişim tarihi: 12 Aralık 2023
- “John Lennon Suikasti” Erişim tarihi: 12 Aralık 2023
