19. yüzyılda hatları kesinleşen orta sınıfın değerlerini ve çalışma hayatını, adımlamaya başlayan sanayileşmeyi, inşa edilen kentsel yaşamı ve ateşlendiği fitil olan pozitivizmi temeline alan realizm; dünyanın gerçekleriyle ilişkisini kesmiş romantizm akımına karşın dünyayı objektif bir açıdan gerçekleriyle aktarma amacıyla edebiyat tarihine giriş yapar.
“Tarih, yazılı belgelerle meydana getirildiği gibi bugünkü roman da anlatılmış veya tabiattan çıkartılmış belgelerle vücuda getirilmektedir. Tarihçiler geçmişin anlatıcıları, romancılar da bugünün anlatıcılarıdır.”
-Edmond de Goncourt-
Gerçekliğe Bir Çağrı
“Okuyucuya namuslu söz söylemek, doğruyu anlatmak gerekir. Sanat, insanların kafalarını ve yüreklerini etkileyecek güce sahiptir. Bir insanın sanatçı tanımına uyması için, bu gücü insanların ruhunda güzeli yaratmaya ve insanlığın iyiliğine yöneltmesi gerektiğine inanıyorum.”
-Mihail Şolohov-
İnsan aklının ve ampirik düşüncenin ön plana atıldığı Aydınlanma Dönemi‘nin etkisiyle tohumu toprağa atılan realizm akımı, hayal gücü yerine gerçekliği, duyguların yönlendirmesi yerine tarafsız bir bakış açısından aktarılan gerçekliği yazarın perspektifiyle okura aşılama çabasındadır. Bu yönüyle realizm, hayatı edebiyat içinde yeniden yaratır.
Realizm, günlük hayata ve sıradan insanlara odaklanarak yaşamın gözleme dayalı portresini çıkarmayı amaçlar. Hayatı, insanı ve doğayı olduğu gibi anlama ve aktarma gayesindeki akımda betimleme önemli bir yer arz etmektedir. Betimlemelerle mimesis (taklit) yoluyla dış dünyanın detaylı bir resmi çizilir. Bu yolla hem okuyucu kurgu içerisinde gerçek dünyaya dair bir kesit okuyarak bir deneyim elde eder hem de eserin gerçekçiliği arttırılmış olur.
Anlatım, genellikle üçüncü kişi ağzından tanrısal bakış açısıyla ele alınır. Bu şekilde okuyucu tüm karakterlerin dünyasına girebilir, hayat felsefelerini anlamlandırabilir ve eylemlerin ardındaki gizi çözebilir. Karakterler, psikolojik arka planlarıyla romana dahil olurlar. Realizm, hayatın özünü yakalamak için bir girişim olarak ortaya çıktığı sebebiyledir ki hayatın bir parçası olan karakterlerin iç dünyalarına giriş yapar. Onların duygularını, düşüncelerini, korkularını, motivasyonlarını dışardan bir gözle anlatır.
Akımın en önemli özelliklerinden biri günlük hayatta karşılaşılması mümkün olaylar ve durumlar (verisimilitude) etrafında konum almasıdır. Karakterler günlük hayatın içinden, diyaloglar halkın konuştuğu dili yansıtacak şekilde, doğa tasvirleri gerçekçi olmak zorundadır. Yapmacık duygulara ve anlatımlara kesinlikle karşı çıkılır. Dil, sade ve anlaşılırdır. Giriş, gelişme ve sonuç bölümleriyle bir bütünlük oluşturulur.
Zamanın sosyal, politik ve ekonomik gerçekliklerini merkez alırken daha nesnel ve analitik bir edebiyat olgusu oluşturması sebebiyle modern edebiyatın inşası yönünde realizm akımının önemli katkıları olmuştur.
Realist Edebiyat Okuma Rehberi
Geoffrey Chaucer- Canterbury Hikâyeleri
“Cehennemde şeytanın hükmettiği o yerde bile yoktur bu kadar hınç, öfke ve acı.”
Rönesans dönemine ait bu eser edebi külliyatın en büyük hiciv örneklerinden biri olarak kabul edilir. 24 hikâyeden oluşan ve tamamlanmamış olan kitap, dönemin kabul görmüş tiplemelerinin aksine gerçeklikten alınmış karakterlerle toplumu birçok yönden eleştiri yağmuruna tutar. Eser, ne kadar damakta masalsı bir tad bıraksa da karakterlere ve olaylara bakışı yönünden içerisinde realist parıltılar barındırmaktadır.
Honore de Balzac – Eugénie Grandet
“İnanılan, tek bir anlam yüklenerek yüceltilen tek modern tanrı, her şeye gücü yeten para değil miydi?”
Eugénie Grandet, Balzac‘ın Dante‘nin İlahi Komedya‘sından ilham alarak eserlerini topladığı, yazarın insana ve topluma bakışını geniş bir çerçeveden sunan İnsanlık Komedyası (La Comédie humaine) dizisinde öne çıkan eserlerden biridir. Eser, Balzac’ın bolca betimlemeye yer verdiği anlatımı ile sunulmaktadır. Kurgu, saf ve masum bir aşkın gölgesinde zengin fakat cimri bir adamın tüm detaylarıyla ve dönemin taşra hayatının eleştiriyle aktarıldığı bir insanlık güldürüsüne kapı aralamaktadır.
Mehmet Rauf – Genç Kız Kalbi
“Bazen düşünüyorum da dünyaya gelmek bir afetken, sonra bu memlekette, üstelik kadın olarak doğmanın dayanılmaz azabına nasıl tahammül ettiğime hayret ediyorum.”
Mehmet Rauf‘un çokça tasvir ve psikolojik tahlil bulunduran bir başka romanı olan Genç Kız Kalbi, bir kadının gözünden dönemin sosyal yapısını gün yüzüne çıkarıyor. İzmir’den İstanbul’a gelen hayalperest ve romantik bir karakter olan Pervin‘in boyutundan dönemin Türk toplumundaki kadın-erkek ilişkilerine ve kadın ile erkeğin toplum içerisindeki dinamiğinin algılanışına gerçekçi bir örnek sunuluyor.
Henry James – Bir Kadının Portresi
“Bedbahtlığımızın içinde çürümek için mi doğduk biz … korkmak için mi doğduk?”
Eserlerinde Amerika ve Avrupa arasında köprü kuran ve bu iki farklı kültürün değerlerini dokuyan Henry James, Bir Kadının Portresi‘nde de Amerika’dan Avrupa’ya macerasını başlatan bir kadının bireysel özgürlüğünü kazanma çabasını ele alıyor. Genellikle protagonist seçimini kadın karakterlerden yana kullanan James, kurgu boyunca çekişmeli geçen olay örgüsünü psikolojik tahliller ve kadın-erkek ilişkilerinin dinamizminin derinlikleriyle aktarıyor. Yazar, kendine özgü geliştirdiği anlatım şekliyle dış dünyada gerçekleşen olayların karakterlerin bilincindeki yansımalarını okuyucuyla buluşturarak okuma deneyimini daha da gerçekçi kılıyor.
Charles Dickens – Kasvetli Ev
“O çok yaygın, her şeyin düzeleceği inancı! Bir çaba harcanıp düzelteceği değil de kendiliklerinden ‘düzeleceği’ inancı! Bir delinin dünyanın ‘üçgen’ olacağına inanması gibi!”
Dickens‘ın sosyal romanlarından biri olan Kasvetli Ev, uzun yıllar devam eden bir miras davasının arka planında Sanayi Devrimi sonrası toplumun iz düşümünü aktarırken İngiliz adalet sistemini eleştiriyor. Birçok karakterin yer aldığı kurguda karakterlerin birbirleriyle olan ilişkileri, adeta toplumun bir birlik olarak ve her kademesindeki bireylerle birlikte kalkınabileceğinin altını çiziyor.
Kaynakça:
Sakız, E, T. “Edebiyat Akımları”. ders notları. (2023).
“Realism in Literature: A Detailed Study of Its Characteristics and Major Works”. literararyodessey. web. 03.11.2024
