Memento sadece bir film değil, aynı zamanda insan zihninin ne kadar kırılgan ve yönlendirilmeye açık olduğunu gösteren bir aynadır. Nolan imzalı, 21. yüzyılın en önemli modern klasiklerinden biri olan film, sinema tarihinde yerini sağlamlaştırmıştır.
Yazımızın yıldızı Memento‘ya yakından bir bakış oluşturalım.
Yazının devamı spoiler içermektedir!
Memento, Christopher Nolan’ın Kariyerinde Dönüm Noktası
Christopher Nolan, 1970 doğumlu İngiliz-Amerikalı film yönetmeni, senarist ve yapımcıdır. 21. yüzyılın en önemli sinema yönetmenlerinden biri olarak kabul edilir. Kariyerindeki ilk uzun metraj 1998 yapımı Following (Takip) filmidir. Ondan önce üç tane kısa film çekti; bunlardan ikisi yayınlanmadı, biri yayınlandı. Asıl çıkışını Memento (Akıl Defteri) ile yaptı. Sonrasında The Prestige (Prestij) (2006), The Dark Knight (Kara Şövalye ) üçlemesi (2005-2012), Inception (Başlangıç) (2010), Interstellar (Yıldızlararası) (2014), Dunkirk (2017), Tenet (2020), Oppenheimer (2023) ve son olarak The Odyssey (2026) üzerinde çalışıyor. Nolan’ı stil olarak ele alırsak zaman kurgusuyla oynamayı seven, gerçekçi görsel efekt kullanan ve büyük ölçekli projelerde imzası olan bir yönetmen olduğunu söyleyebiliriz.
Nolan’ın 2000 yapımı psikolojik gerilim filmi Memento (Akıl Defteri), yönetmenin Hollywood’daki yerini sağlamlaştıran ve sonraki gidişatını belirleyen bir başyapıt olarak kabul edilir. Sadece 9 milyon dolarlık mütevazi bütçesiyle çekilen film, dünya çapında 40 milyon dolar hasılat yaparak ticari bir başarıya da imza atmıştır. Ek bilgi olarak, 2000 senesinde çekilmiş Cast Away (Yeni Hayat) film bütçesi 90 milyon dolardır. Nolan’ın filminin bütçesi Cast Away’in kazandığının iki katından fazladır; bu da Hollywood için çok mütevazi bir rakam. Filmin başarısı Nolan’ın karmaşık anlatım tekniklerini izleyiciye sunabilme yeteneğinin kanıtıdır. Memento, En İyi Özgün Senaryo ve En İyi Film Kurgusu dallarından Oscar Adayı gösterilmiştir. Sundance Film Festivali‘nde Waldo Salt Senaryo Ödülü‘nü kazanmıştır.
Ters Zaman Kurgusu Nedir?
Sinemada linear olmayan anlatım ilk kez kullanılan bir şey değildir. Quentin Tarantino‘nun Pulp Fiction (Ucuz Roman – 1994) filmi, olayları karışık bir sırayla sunar. Fakat Memento, bu anlayışı abartarak olay örgüsünü terse çevirir. İzleyiciye sunulan sahneler aslında hikayenin sonundan başına doğru ilerler. Bu yöntem yalnızca farklılık yaratmak için kullanılmaz, aynı zamanda filmin temasıyla doğrudan ilişkilidir. Filmdeki baş karakter Leonard Shelby, kısa süreli hafıza kaybı yaşamaktadır. İzleyici olayları aynı onun gibi dağınık ve parça parça deneyimlerler. Böylece ters zaman kurgusu hikayenin bizzat kendisi olur.
Leonard Shelby: Hafızasız Bir Adam
Memento, Leonard Shelby’nin, karısının öldürüldüğü saldırı sırasında aldığı darbe sonucu anteragrad amnezi adı verilen nörolojik bir rahatsızlıktan muzdarip olmasını merkeze alır. Bu durum, Leonard’ın yeni anılar oluşturmasını engellerken eski anılarını da unutmamasına olanak tanır. Leonard için acı tarafı ise her 15-20 dakikada bir zihni sıfırlandığı için karısının ölümünü hatırlar ve sürekli intikam arayışını sürdürür. Leonard, hafızasıyla başa çıkabilmek için dövmeler, el yazısı notlar ve çektiği fotoğraflardan oluşan hafıza sistemi geliştirir. Vücuduna yaptığı dövmelerde kalıcı temel bilgiler yer alırken, fotoğrafların arkasına yazdığı ufak notlar tanıştığı kişiler ve olaylar hakkında güncel bilgiler verir. Ancak filmin sonunda Leonard’ın kurduğu sistemin manipüle etmeye açık olduğunu gösterir ve kendi yarattığı gerçekliğin bile güvenilmez olduğunu vurgular.
Filmin En Büyük Sürprizi
Filmin en büyük sürprizi, Leonard’ın Sammy Jenkins hakkında anlattığı hikayenin aslında kendi hikayesi olduğunun ortaya çıkmasıdır. Leonard, sigorta müfettişi olduğu dönemde Sammy’nin amnez, durumunun psikolojik olduğuna inanmamış ve tazminat talebini reddetmiştir. Film, karısına yanlışlıkla aşırı dozda insülin vererek ölümüne neden olan kişinin Sammy değil, Leonard olduğunu ifşa eder. Bu travmatik gerçeği bastırmak ve suçluluk duygusundan kaçmak için kendi hikayesini Sammy’ye yansıtmış ve bu anıyı silmiştir.
Leonard’ın intikam arayışı aslında gerçekten kaçmak için bir araç olarak kullanmıştır. Teddy, Leonard’a gerçek katili öldürdüğünü söylese de bu gerçeği kabul etmeyip kendi hafıza sistemini manipüle ederek yeni bir hedef yaratır. Leonard kendi gerçeğiyle yüzleşmemek için bir ”kaçış yolu” olarak kullanır. Leonard’ın intikam arayışı asla sona ermeyecek bir döngüdür. John G.‘yi bulmaya devam edecektir. Bu durum intikamdan ziyade artık hayatına amaç ve anlam katma çabasına dönüşmüştür. Leonard’ın durumu, Teddy ve Natalie gibi yan karakterler tarafından kendi çıkarları için nasıl manipüle edildiğini gösterir. Teddy, Leonard’ı kendi amaçları uğruna kullanır. Ona yalan söylerken, Natalie de Teddy ortadan kaldırmak için Leonard’ı kullanır. Bu karakterler Leonard’ın çaresizliğini ve hatırlayamadığı için onu ne kadar savunmasız bıraktığını gösterir.
Memento’nun Hikaye Yapısı
Memento, iki farklı zaman çizgisinin iç içe geçmesiyle kurulmuştur. Biri kronolojik olarak ileriye doğru ilerleyen siyah-beyaz sahneler, diğeri ise geriye doğru akan renkli sahneler. Bu çift katmanlı kurgu, yönetmen Nolan’ın filmin kahramanı Leonard’ın yaşadıklarını deneyimleyebilmemiz için bilinçli olarak tasarlanmıştır. İzleyici, Leonard gibi her sahneyi birbirinden bağımsız bir şekilde izler ve olayların neden-sonuç ilişkisini tersten bir araya getirmek için sürekli olarak bir çaba göstermek zorunda kalır.
Renkli Sahneler
Filmin iskeletini oluşturan renkli sahneler geriye yani sondan başa doğru ilerlediği ana anlatıdır. Her yeni sahne bir önceki sahnenin sebebini açıklar ve izleyiciyi sürekli tetikte tutar. Leonard’ın bir cinayet işlediği sahne ile başlayan film, izleyicilerine neden cinayet işlediğini anlamaları için geriye doğru akar. Bu durum izleyicide oryantasyon sorunu ve merak duygusu yaratır, tıpkı Leonard’ın 15-20 dakika da yaşadığı kafa karışıklığı gibi.
Siyah-Beyaz Sahneler
Filmin siyah-beyaz bölümleri, kronolojik bir düzlemde ilerler ve Leonard’ın arka plan hikayesini, eski bir sigorta müfettişi olarak Sammy Jenkins‘in hikayesini anlatır. Siyah-beyaz sahneler, filmin ana hikayesine bağlam, derinlik ve karakter hakkında önemli bilgiler sunar. Aynı zamanda Leonard’ın kendi zihninde aldığı notları ve durumunu anlatan iç monolog işlevi görür.
Kesişim Noktaları
Filmin sonu, siyah-beyaz ve renkli zaman çizgisinin bir araya geldiği tüm parçalarının yerine oturduğu anı temsil eder. Leonard aslında kendi intikam hikayesini defalarca yazmıştır.
Memento’nun Kaynağı
Nolan’ın kardeşi Jonathan Nolan’ın kısa öyküsü Memento Mori‘ye dayanmaktadır. Temel hikaye korunsa da hikayenin sinemaya uyarlayabilmesi için önemli değişiklikler yapmıştır. Öyküde karakterin adı Earl‘dür. Akıl hastanesinde geçer ve yan karakterler yoktur. Kendi kendine konuşur. Filmde bir son varken, öyküde Earl’ün akıl hastanesinden kaçışıyla biter. Sonu okuyucunun hayaline bırakılır.
Memento sadece bir film değil, aynı zamanda insan zihninin ne kadar kırılgan ve yönlendirilmeye açık olduğunu gösteren bir aynadır. Memento, 21. yüzyılın en önemli modern klasiklerinden biri olarak sinema tarihinde yerini sağlamlaştırmıştır.
Filmin fragmanına buradan ulaşabilirsiniz.
Kaynakça
Ayas, Saltukhan. “Memento Filminin Tüm Hikayesi: Christopher Nolan’ın İncisi.” YouTube. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2025.
Akıl Defteri (Memento).” Sinemalar.com, web. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2025.
Myers, Scott. “Christopher Nolan Remembers ‘Memento’.” Go Into The Story, web. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2025.
