Çin Yeni Yılı, hem Çin için hem de dünyanın dört bir yanındaki etnik topluluklar için yılın en kıymetli ve coşkulu zamanıdır. Binlerce yıllık köklenlere sahip olan bu kutlama; Çin halkının MÖ 3000’li yıllara dayanan bir takvimle uyumlu bir şekilde, aileleriyle bir araya gelerek ve işlerine ara vererek kutladığı özel bir dönemi işaret eder. Bölgeden bölgeye, köyden köye ve hatta aileden aileye farklılık gösteren gelenekler, bu özel zamanı kutlamanın vazgeçilmez bir parçasıdır. Ülke genelinde, artık Bahar Şenliği olarak anılan bu dönemde; yolcu trenleri, otobüsler ve tekneler coşkulu yolcularla dolup taşar. Hediyeler, geleneksel kıyafetler ve eşsiz lezzetlerle dolu bu festival atmosferi, Çin’in sınırlarını aşarak denizaşırı ülkelere de yayılır.
Ay Takvimi
Çin Yeni Yılı, ay takvimine göre kutlanır. Ancak bu takvim, sadece bir zaman hesaplama aracı değil, aynı zamanda binlerce yıldır Çin tarımının temelini oluşturan bir rehberdir. Çünkü Çin toprakları geniştir ve tarım yaygındır; bu nedenle, tarımsal faaliyetlerin zamanlaması son derece önemlidir. Uzun bir bekleme süresi, bahar yağmurlarının avantajını kaçırabilir veya hasat için gecikmek mahsullerin ilk dona maruz kalmasına neden olabilir. Bu sebeple, Ay’ın hareketlerini izleyerek oluşturulan ay takvimi, tarım faaliyetlerinin zamanlamasını belirlemede kilit bir rol oynamıştır. Dolayısıyla Çin Yeni Yılı, her yılın başlangıcını müjdeleyen Bahar Şenliği adıyla anılmaktadır. Yeni yılın başlangıcı genellikle 21 Ocak ile 20 Şubat arasında değişir. Ayrıca her yılı bir hayvan temsil eder ve her 12 yılda bir tekrar eder. 12 hayvan sırasıyla; fare, öküz, kaplan, tavşan, ejderha, yılan, at, keçi, maymun, horoz, köpek ve domuzdur.
Çin Yeni Yılı Gelenekleri
Bahar şenliği geleneksel olarak 16 gün sürer. Arifesinde temizlik yapılması ile başlayan festival 16 günün sonunda Fener Festivali ile son bulur. Resmi tatil ise festivalin ilk 8 günü olarak kabul edilir.
Arındırma Ritüeli ve Kırmızı Objeler ile Dekorasyon
Geçmişin kötü enerjilerinin temizlenip, evlerin iyi bir yıla hazırlanması Bahar Şenliği’nin simgesel temizlik ritüeliyle başlar. Çin Yeni Yılı için kırmızının uğurlu bir renk olduğuna, refahı simgelediğine ve olumsuzlukları uzaklaştırdığına inanılır. Bu nedenle, festivalin ana teması kırmızıdır. Sokaklara kırmızı fenerler asılır, yılbaşı resimleri yapıştırılır. Ayrıca belirli kurallara bağlı kalarak birbirini tamamlayan iki dizeden oluşan beyitler, genellikle kırmızı kağıtlara yazılır. Bu beyitler, Çin edebiyatının zarif bir ifadesi olarak yeni yıl için özdeyişleri ve iyi dilekleri içerir.
Atalara İkram Sunumu ve Aile Yemeği
Ölülerin anılması, saygı duyulan bir Çin Yeni Yılı geleneğidir. Birçok Çinli, Çin Yeni Yılı’ndan bir gün önce atalarının mezarlarını ziyaret eder ve aile yemeği öncesinde atalarına kurbanlar sunar. Bu sunum, ataların “yemeye” izin verdikleri anlamına gelir ve yılbaşı arifesinde masaya eklenen ek bir bardakla ifade edilir. Çin Yeni Yılı, aileleri bir araya getiren bir zaman dilimidir. Özellikle Çin Yeni Yılı Arifesi, ailelerin evde bir araya gelerek kutlama yapmaları için önemli bir zamandır. Bu arife yemeği, ‘yeniden birleşme yemeği’ olarak adlandırılır. Büyük aileler, yuvarlak masalarda oturur ve birlikte yemek yiyerek zamanın tadını çıkarır. Akşam yemeği, festivalin en kıymetli anıdır ve yılın en önemli yemeği olarak kabul edilir. Uzakta çalışan veya okuyan insanlar için Çin Yeni Yılı birleşme yemeği; ebeveynleri, büyükanne ve büyükbabalarını görmek için en uygun zamanı sağlar. Yeniden bir araya gelme yemeği, yaşlılara çocuklarının ve torunlarının güncel durumunu öğrenme fırsatı sunar.
Hediyeleşme
Çin Yeni Yılı, kırmızı zarfların veya kırmızı paketlerin (Kanton dilinde lishi) sezonudur. Kırmızı zarfların içinde para bulunur ve genellikle çocuklara ve (emekli) yaşlılara verilir. Kırmızı zarfa (paraya) ya sui qian denir ve bu (Sui‘nin [şeytan] parasını bastırmak) anlamına gelir. Kırmızı zarf alanlara güvenli ve huzurlu bir yıl daha dilenir. Diğer popüler Çin Yeni Yılı hediyeleri alkol, çay, meyve ve şekerlerdir.
Havai Fişekler
Çin Yeni Yılı döneminde havai fişek patlatmak önemli bir gelenektir. Çin Yeni Yılı kutlamaları onlarsız tamamlanmış sayılamaz. Geleneksel Çin kültüründe havai fişekler başlangıçta kötü ruhları korkutmak için kullanılıyordu. Efsaneye göre her yılbaşı gecesi Nian adında bir canavar köylüleri yemek ve evlerini yıkmak için ortaya çıkarmış. Köylüler, kuru bambuyu yakarak patlayıcı bir ses çıkarmanın canavarı korkuttuğunu keşfetmişler. O zamandan beri bu, Çin Yeni Yılı için bir gelenek haline gelmiş. Günümüzde havai fişekler, yeni yılın gelişini kutlamak için önemli bir gelenek ve aynı zamanda şenlik atmosferini güçlendirmenin bir yoludur.
Ejderha Dansları
Çin ejderhası, Çin’in bir sembolüdür ve Çin kültürünün önemli bir parçasıdır. Çin ejderhaları bilgeliği, gücü ve zenginliği sembolize eder ve iyi şans getirdiklerine inanılır. Ejderha dansları Çin Yeni Yılı kutlamalarının önemli bir parçasıdır. Bunlar genellikle Çin Yeni Yılı geçit törenlerinin en önemli anlarıdır. Çin Yeni Yılı’ndan Fener Festivali’ne kadar Çin’in pek çok yerinde ve diğer ülkelerdeki Çin mahallelerinde ejderha dansları görülebilir. Kötü ruhları korkutup insanlara iyi şans getirmenin bir yolu olduğuna inanılır. Bir kişiye dans esnasında ejderha dokunursa şans getirdiği düşünülür.
Fener Festivali
Fener Festivali, Bahar Şenliği döneminin sona erdiğinin sinyalini verir. Geçmişte fenerlerin, tanrıları görmeye yardımcı olması için kullanıldığı düşünülmektedir. Her aile bu amaç için özenli bir kağıt fener yapardı. Günümüzde de Çin’in pek çok yerinde, çeşitli şekil ve tarzlarda zarif fenerlerin yapımında işçiliğe büyük önem veriliyor ve bunlar daha sonra halka açık sergilerde sıklıkla sergileniyor. Çocuklar renkli kağıt fenerler taşıyarak dışarıda geçit töreni yaparlar. Ayrıca kağıt parçalarına yazılan ve fenerlere iliştirilen bilmecelerin cevaplarını tahmin etmek de yaygın bir eğlence aracı. Bilmece doğru cevaplandığında ise davullar çalınır.
Popüler Kültürde Çin Yeni Yılı
Günümüzde pek çok geleneksel aktivite yok olmakta ancak yeni trendler ortaya çıkmaktadır. Chunwan olarak da bilinen Bahar Şenliği Galası, Çin Ulusal Televizyonu (CCTV) tarafından düzenlenen, özel bir Çin Yeni Yılı programıdır. 2018’de Guinness Rekorlar Kitabı‘na dünyanın en çok izlenen televizyon programı olarak geçmiştir. Program; müzik, dans, komedi ve dramatik performansların bir araya geldiği çeşitli gösterileri içerir. Çin’in yerel saatiyle yeni yıl arifesinde başlayan ve gece yarısı sona eren bu özel program, her yıl izleyicileri büyülemeye devam eder. Ejderha yılı olan 2024‘te sunduğu eşsiz performanslarla, program bir önceki yıla göre reytinglerini %13 artırmıştır. Gala, “Bizim Bahar Şenliğimiz Galası” adlı açılış kısa filmiyle; erişte ustalarından teknisyenlere, polislerden sporculara kadar geniş bir kesimin katılımıyla başladı. Ana sahnenin Pekin’de olmasının yanı sıra bu yılki Bahar Şenliği Galası; Shenyang’daki Liaoning eyaletinde, Changsha’daki Hunan eyaletinde, Xi’an’daki Shaanxi eyaletinde ve Kaşgar vilayeti (Uygur özerk bölgesi) olarak bilinen Sincan’daki Kuzeybatı Çin’de dört farklı konumda festival alanları kurularak, programın çeşitliliğine katkıda bulundu. Ülkenin en ünlü isimleri sahneye çıkarken geleneksel yemekler, danslar ve ritüellerle zenginleşen bir temsil sunuldu. Lay Zhang, Dilraba Dilmurat, Xiao Zhan, Wang Yibo gibi ünlü isimler de festivalde unutulmaz performanslar sergilediler.
2024 Bahar Şenliği (Çin Yeni Yılı) Galası’nı YouTube üzerinden 4 parça hâlinde izleyebilirsiniz: 1. Bölüm, 2. Bölüm, 3. Bölüm, 4. Bölüm.
Kaynak
Chinese New Year. Timothy S. Y. Lam Museum of Anthropology. (2022, June 16).
The Lunar New Year: Rituals and Legends: Asia for educators: Columbia University. The Lunar New Year: Rituals and Legends | Asia for Educators | Columbia University. (n.d.).
Wang, B. (n.d.). A complete visual guide to the year of the dragon 2024. South China Morning Post.
