Yoksulluk ve şiddet içeren bir aile ortamında olmanın verdiği zorluklarla savaşarak hayatını devam ettiren José Mauro de Vasconcelos, Kızılderili bir anne ve Portekizli babanın on bir çocuğundan biridir. Bu iki farklı kültürün özelliklerini de yansıtan Vasconcelos, yaşantılarından kalan izleri de okurlarına eserleriyle aktarmayı başarmıştır. Zamanla dünya çapında şöhretinin zirvesine ulaşan Brezilyalı yazar, bugün de hala eserleriyle ismini yaşatmaktadır.
Peki, dünya çapında bilinen Brezilyalı bu yazar hakkında neler bilmeliyiz? İsterseniz bunlardan bahsedelim…
26 Şubat 1920 yılında Brezilya’nın en büyük ikinci kenti olan, Rio de Janerio’da doğan Jose Mauro de Vasconcelos, daha küçük yaşlarındayken yazarlığa merak salmıştır. Ancak bu merakını gerçekleştiremeden, yoksulluk ile savaş veren ailesi onu amcasının yanına Natal kentine eğitimi için göndermiştir. Natal’da hem lise eğitimi hem de iki yıl tıp eğitimi alan Vasconcelos, tıp eğitimini tamamlayamadan Rio de Janeiro’ya geri dönmüştür.
Vasconcelos, Rio de Janerio’ya geri döndükten sonra burada boks eğitmenliği yapmaya başlar. Bir süre boks eğitmenliği yapan Vasconcelos, bu işe devam edemeyeceğine karar verir. Bu nedenle balıkçılık, çiftçilik, muz taşımacılığı gibi farklı işlerde çalışmayı dener. Bu yaptığı farklı iş deneyimleri ona yazarlık hayatı boyunca, ne yapması gerektiği hakkında ipucu verecektir.
Akciğerindeki iltihaplanma nedeni ile 24 Temmuz 1984’te hayata veda etmiştir. Ölümünden sonra da izini sürdüren Vasconcelos, arkasında başarılı ve etkileyici eserlerini bırakmıştır. Acıları karşısında yenilmeyip her yaşadığı olaydan bir ilham ve güç alarak okuyucularının karşısına çıkmıştır.
“Daha iyi olamadığım için pişmanım. Kötü kalpli, acımasız bir canavar gibi davrandığım için pişmanım. Hiçbir şeyi kabul etmeyen, her tür ilişkiyi reddeden, onun için yapılanlar karşısında ufacık bir iyi niyet gösteremeyen bir çocuk olduğum için. Doğrusu bu beceriksizin tekiyim. Bunu sana itiraf edebilirim. Çevremdeki herkesi düşman bellemiştim. Benim için yaptıkları her şeyi kötü, aptalca buluyordum ve bu beni öldürüyordu.”
Genç Yaşlarında Ortaya Çıkan Yazarlık Yeteneği
Okula başlamadan önce okumayı tek başına öğrenen Vasconcelos, zekasını küçük yaşlarından itibaren belli etmiştir. Meraklı, gözlemci ve hayal gücü geniş bir çocuk olması da büyük oranda yazar olmasını etkilemiştir. Genç yaşlarındaki bu özellikleri sayesinde 22 yaşında, ilk eseri olan “Yaban Muzu” nu yayımlamıştır. 1945’te ise en çok beğenilen eserlerinden biri olan “Beyaz Toprak” ile yazarlığını sürdürmüştür. Ancak asıl olarak tanındığı eseri 1961’de yayımladığı “Kayığım Rosinha”dır.
Yaban Muzu’nda, José Mauro de Vasconcelos, bu romanı yazmaya nasıl başladığını şöyle anlatıyor: “Yüreğimi, kaygıyla dönüşümü bekleyeceği bir ağaç gölgesinde bıraktım ve yürüdüm; durmadan yürüdüm. Güneş yüzümü ve ellerimi yaktı. Tozlu, uzun ve sessiz pek çok yol aştım. (…) O sırada rastladım Acımasız Adamlar’a. Çok daha acıklı bir yaşam için çarpan, acılı bir yüreğe sahip adamlara. Başkalarına da kendilerine de acıma nedir bilmeyen adamlara. Öykülerini gördüm, işittim, yaşadım. Üzgün döndüm, beni kaygıyla aynı ağacın gölgesinde bekleyen yüreğimi aradım. Acımasız Adamlar’ın öyküsünü anlatmaya karar verdim. Bu öyküyü ne mürekkeple yazıyorum ne de kanla. Gezginliklerimin tozunda eriyip giden, acılarımın ve yorgunluklarımın terinden yararlanıyorum yalnızca.”
Çocukluk Yaşantılarının Eserlerindeki Yeri
Zor bir çocukluk geçiren Jose Mauro de Vasconcelos, hem yoksullukla hem de şiddetle büyüdüğünü aslında bizlere, 1968 yılında yazmış olduğu ve büyük bir ses uyandıran “Şeker Portakalı” eserinde göstermiştir. Dram ve çocukluk romanı olan bu eserinde kendi yaşamından izler taşıdığını açık bir şekilde şu sözleriyle ifade eder: “12 günde yazdım ama onu 20 yıldan fazla taşıdım yüreğimde…”
Orijinal adı “O Meu Pe de Laranja Lima” olan bu eser dünya çapında tanınmıştır ve tam olarak 16 dile çevrilmiştir. Öyle ki bununla kalmayıp 2014 yılında beyaz perdeye uyarlanmıştır. Brezilya yapımı filmin yönetmenliğini Marcos Bernstein yaparken başrollerinde ise João Guilherme Ávila ile José de Abreu oynamıştır.
Şeker Portakalı’ndan sonra “Güneşi Uyandıralım” ve “Delifişek” romanlarını da yazarak yaşamından izler taşıyan bu etkileyici seriyi tamamlamıştır.
“Şimdi acının ne olduğunu gerçekten biliyordum. Ayağını bir cam parçasıyla kesmek ve eczanede dikiş attırmak değildi bu. Acı, insanın birlikte ölmesi gereken şeydi. Kollarda, başta en ufak güç bırakmayan, yastıkta kafayı bir yandan öbür yana çevirme cesaretini bile yok eden bir şeydi.”
Büyük Etki Uyandıran Serisi
Şeker Portakalı‘nın yaramaz kahramanı olan Zeze, dünyaca tanınır bir hale gelmeye başlamıştır. Vasconcelos ise hikayeyi burada bitirmez. Çocukluğunun son anlarını konu edinen Güneşi Uyandıralım, serinin ikinci kitabı olarak yayımlanmıştır. Zeze’nin yalnızlığını, kurbağası ile olan sohbetlerini, babasına olan hasretinden dolayı onu bir film oyuncusu ile bağdaştırışını ve en önemlisi Zeze’nin ilk kez aşık oluşunu görürüz bu eserde. Evet, Zeze sırılsıklam aşık olmuştur… Kendini yeni yeni tanımaya başlayan Zeze’nin serüveni tabii ki bu kitapla da bitmemiştir. Serinin son kitabı olan Delifişek, isminden de anlaşılacağı gibi Zeze’nin artık durdurulamaz genç bir delikanlı oluşunu konu edinmiştir. Hayal dünyasından yavaş yavaş sıyrılan Zeze, gerçeklerle yüzleşmeye ve sorumluluk sahibi olmanın ne olduğunu öğrenmeye başlar. Vasconcelos, serinin son kitabında da aşkı ve baba sevgisini iliklerimize kadar aktarmayı başarmıştır. Okurlarında merak uyandıran “Seri neden Delifişek ile son buldu?” sorunun cevabıysa; Zeze’nin artık büyümesi ve o toyluğunu geride bırakıp, hayatın içine dahil olmasıdır.
Yoksulluğu ve Şiddeti Tüm Çıplaklığıyla Anlatışı
Vasconcelos, eserlerinde yaşam koşullarını, acılarını ve anılarını hayal gücü ile birleştirerek okurlarına sunmuştur. Eserlerini yazarken anlatımından çekinmemiş, kelimelerin üstünü kapatmamıştır. Özgün ve özgür bir şekilde yazdığı bu eserlerinin öyle ki bazı dönemlerde yasaklandığı bile olmuştur. Jose Mauro’nun anlatmak istediği ise her çocuğun ilgiye ve sevgiye ihtiyacı olduğudur aslında…
2013 yılında ülkemizde Jose Mauro de Vasconcelos‘ın Şeker Portakalı adlı eseri argo sözcükler içermesi nedeniyle yasaklanmıştır.
-Babam beni dövdüğü için herkes beni dövüyor ama sorun değil. Onu öldüreceğim!
-Ne babanı mı öldüreceksin?
-Onu içimde öldüreceğim, birini sevmeyi bıraktığında içinde ölmeye başlar.
Kaynakça
“José Mauro de Vasconcelos”.Pushkin Press. Web. 13.10.2023.
Vasconcelos, Jose Mauro. Yaban Muzu. İstanbul: Can, 2021.
Vasconcelos, Jose Mauro. Güneşi Uyandıralım. İstanbul: Can, 2022.
Keyifle okudum. Emeğinize sağlık
Muhteşem olmuş 👏🏻👏🏻👏🏻