İskandinav mitolojisi, dünyanın kuzeyinde kalmış bir mitolojidir. Bu mitoloji, daha çok Vikingler ve eski İskandinav halklarının dinini ve inançlarını içeren zengin bir mitolojidir. Norveç, İsveç, Danimarka ve İzlanda gibi ülkelerde ortaya çıkmıştır. İskandinav mitolojisinde, tanrıların, devlerin, kahramanların ve yaratıkların bir arada olduğu bir dünya vardır. İskandinav mitolojisi, Asa Tanrıları (Aesir) ve Vanir Tanrıları olarak iki gruba ayrılır. Asa Tanrıları, Odin, Thor ve Loki gibi tanrıları içerir. Vanir Tanrıları ise Njord, Freyr, Freya gibi tanrılardır. Asa ve Vanir farklı güçleri temsil eder. Asa tanrıları savaşçıl olan ve gökle ilgilenen tanrılar iken, Vanir tanrıları doğa ve bereket ile ilgilidir. Bu iki tanrı grubu arasındaki çatışmalar, İskandinav mitolojisinin önemli temalarından biridir; ancak çatışmaların sonucunda barış ve birleşme sağlanmıştır.
İskandinav Mitolojisi : Yaradılış Efsanesi
İskandinav mitolojisinde yaradılış efsanesi, ilk tanrıların bir devi öldürerek onun vücut parçalarından dünyayı oluşturdukları şeklinde bir efsanedir. Efsaneye göre dünya daha oluşmamışken sadece boşluk vardı. Bu boşlukta olan tek şey Ginnungagap idi , yani “Büyük Boşluk”. Zamanın birinde ilk duygular olan sıcak ve soğuk oluştu. Bu her şeyin başlangıcı anlamına geliyordu. Sıcak ve soğuk nehir olup birlikte Ginnungagap’a dökülüyorlardı. Soğuk nehrin ismi ‘Niflheim’, sıcak nehrin ismi ise ‘Muspelheim’ idi. Kendi kendine oluşan ilk dünyalardı ve diğer dokuz dünyanın başlangıcıydı. Soğuğun ve sıcağın birleşmesinden önce yaşanan patlamalardan kaynaklı evrenin ilk canlısı olan bir dev doğdu. Adı Ymir’di. Aç olan dev Ginnungagap’ta kendine yiyecek ararken Audumbla adında bir inek buldu. Ymir, ineğin sütünden besleniyordu fakat bir süre sonra Audumbla da acıkmıştı ve Ginungagap’ın taşlarını yemeye başladı. Kayalar zamanla şekillendi. Şekil taştan ayrıldığında ilk tanrı olan “Buri” doğmuş oldu. Buri ve Ymir yaratma güçleri sayesinde kendilerine eşler ve çocuklar yaptılar. Tanrılar ve devler Ginnungagap’ta birleşti. Bu iki türün birleşmesinden ise üç büyük tanrı doğdu: Odin, Vili ve Ve. Her şey Odin ve kardeşlerinin ilk varlık Ymir’i öldürmesiyle başladı. Ymir’in vücudu, dünyanın topraklarına, suyu denizlere ve vücudundaki kanı kaynayan lavlara dönüştü. Böylece dünya oluştu.
Niflheim ve Muspelheim ile ilgili merak ettikleriniz için “Niflheim ve Muspelheim: Yaşamı Oluşturan En Eski İki Diyar” yazımıza göz atabilirsiniz.
İskandinav Mitolojisinin Özellikleri
İskandinav mitolojisi, Vikingler ve kültürleriyle ilişkilidir. Bu mitolojide, tanrılar, tanrıçalar, devler, elfler, büyücüler ve cüceler vardır. İskandinav tanrıları, insan benzeri özelliklere sahiplerdir. Öfke, kıskanma ve ihanet gibi duygular tanrıların da hissettiği duygulardır. İnsanlara yardımda bulunur; evrenin düzenli işlemesini sağlarlar ve doğayla ilgilenirler. En büyük tanrılar: Odin, Thor ve Loki’dir. Devler ise tanrılara karşı çıkar ve kaos yaratmaya çalışırlar. Evren, Yggdrasil adında bir dünya ağacının etrafında şekillenir ve bu ağaç dokuz farklı dünyayı birbirine bağlar.
İskandinav mitolojisinde, ölüm sonrası yaşam oldukça önemlidir. Ölümü bir son olarak değil, yeni bir başlangıç olarak görürler. Kaderin önceden belirlenmiş olduğunu ve herkesin büyük bir savaşa katılacağına inanırlar. Bu savaş Ragnarok’tur. Dünyanın sonu anlamına gelir. Birçok tanrı ve efsanevi varlık ölür, fakat yeni bir düzen ortaya çıkar.
İskandinav mitolojisi, bazı yönleriyle diğer mitolojilerle benzerlik gösterir. En çok Almanic (Cermen) mitolojisi ve İngiliz mitolojisi ile benzerdir. Bunların dışında, Yunan, Türk ve Hint mitolojileriyle benzer temalar, tanrı figürleri ve doğa ile bağlantılı öğeler bakımından benzerlik taşır. Belirgin bir şekilde ayrıldığı mitolojiler de vardır. Özellikle Antik Mısır ve Pers mitolojisi, İskandinav mitolojisinden çok farklıdır. Bu farklar, tanrıların insanlarla olan ilişkileri, ölüm ve yaşam anlayışı gibi konularda ortaya çıkar.
Odin: Öfke Tanrısı
Odin, donmuş dev Bor ve Bestla’nın oğludur. Birçok isme sahiptir ve en büyük tanrı olarak görülür. “Öfkenin Tanrısı” olarak da tanınır. Odin, genel olarak; sağlık, ölüm, krallık, bilgelik, savaş ve şiir kelimeleriyle tasvir edilir. Savaş tanrısı olarak bilinse de daha çok savaş öncesi fikirlerinin alınması için ziyaret edilen bir tanrıdır. “Öfkenin Tanrısı”nın, Asgard’daki salonu Valaskjalf’da, tahtı Hlidskjalf’da bulunur. Odin, bu tahta oturup dokuz diyarda yaşanan bütün olayları görür. Yeryüzüne ve gökyüzüne hükmeder, istediği zaman kartala dönüşür. Odin’in simgeleri, hedefini hiç şaşırmayan mızrağı Gungnir, her dokuzuncu akşamda yeni sekiz yüzüğü ortaya çıkaran yüzüğü Draupnir ve sekiz ayaklı atı Sleipnir’dir. Oğlu Thor’un çekicinden sonra en güçlü silah, onun mızrağı Gungnir’dir.
Odin aynı zamanda insanların da tanrısıdır. İnsanları kardeşiyle beraber yaratmış ve onların kaderini şekillendirmiştir. Üç tane karısı vardır. Annelik ve evlilik tanrıçası Frigg, Odin’in en sevdiği karısıdır. Odin dış görünüş olarak, sakalları uzun ve beyaz, elinde asa tutan bir bilge olarak çizilir. Odin’in en ayırt edici özelliklerinden biri tek gözünün olmasıdır. Odin, gözünü bir savaş uğruna değil, bilgeliği aramak uğruna kaybetmiştir. Tanrılar arasından en bilgili olmasına rağmen daha fazlasını arzulamıştır. Efsaneye göre, Odin bir gün bilgelik kaynağı olarak bilinen Mimir’in kuyusuna gidip en bilge olmayı dilemiştir. Kuyunun koruyucusu olan Mimir, Odin’e bilgi vermeyi sadece bedel ödemesi karşılığında kabul edeceğini dile getirmiştir. Odin de bilgiye ulaşabilmek için gözünü feda etmeye karar vermiştir ve bir gözünü oyarak kuyunun içine atmıştır. Bu olaydan sonra “tek gözlü tanrı” diye de anılmaya başlamıştır. Tek gözünün olması, yaptığı fedakarlıkların simgesi haline gelmiştir.
Thor : Şimşek Tanrısı
Thor‘un simgesi şimşektir ve o, kutsal bir savaş tanrısıdır. Genellikle gök gürültüsü, şimşek, yıldırım ve fırtına gibi olaylarla ilişkilendirilir. Thor, Odin’in oğludur ve Odin’den sonra gelen en önemli ve en güçlü tanrıdır. Birçok savaş yaşayan Thor’un karısı, altın saçlı, hasat ve aile tanrıçası Sif’dir. Thor’u simgeleyen en önemli şey, ona güç veren ve kötülerle savaşmasını sağlayan Mjölnir adlı çekicidir. Çekicin anlamı “Parçalayıcı”dır. Bu çekici, Uru’dan iki cüce kardeş olan Brokk ve Eitri yapmıştır. Çekicin yapıldığı sırada Loki, sinek kılığına girip cüceleri rahatsız etmiş ve bu yüzden çekicin sapı kısa kalmıştır. Brokk ve Eitri çekice birçok özellik vermişlerdir. Thor’un çekici kolayca taşıyabilmesi için çekiç, o istediğinde küçültebileceği şekilde ayarlanmıştır. Ayrıca, bir bumerang gibi düşmana atıldığında ona tüm gücüyle çarpar ve Thor’un eline geri döner. Eski dünyanın en güçlü silahı olarak bilinir ve onu sadece Thor kaldırabilir. Çekici vurduğunda Thor, gökyüzünde şimşekler çaktırır ve arabasının tekerlekleri döndükçe de gök gürültüsü oluştururdu. Thor, kılık değiştirmek istediğinde çekici ile kendi etrafında hızlıca dönerdi. Fırtınaları çekiciyle kontrol edebilir ve yağmurları onunla yağdırabilirdi. Bu çekiç sadece savaşmak için değil, tarımın verimliliği, bereket ve evlilikleri kutsamak için de kullanılıyordu. Çekicin yanı sıra ona güç veren demir eldivenleri ve altın kemeri de vardı. Bu altın kemeri taktığında gücü iki katına çıkardı. Ayrıca Thor’un iki tane keçisi de vardı. Bu keçilerden birinin ismi Tanngniost (Diş Çıtırdatan), diğerinin ismi ise Tanngrisnir (Diş Gıcırdatan) idi. Arabasını bu keçilerle çeker ve arabası, yerde de gökte de gidebilirdi. Thor, Atl veya Donar olarak da tanınırdı.
Loki : Düzenbaz Tanrı
Loki, Odin’in kan kardeşidir. İskandinav mitolojisinde, hilekâr, kurnaz ve düzenbaz tanrı olarak ön plana çıkar. Aslında tanrı olarak değil, bir dev olarak doğmuş olmasına rağmen Asgard’daki tanrılarla arkadaşlık etmiştir. Loki genellikle aldatıcı biri olmasına rağmen bazen insanlara yardım da etmiş ve yardımları sonucu önemli olaylar gerçekleşmiştir. Bu yüzden çözülmesi zor, karmaşık bir karaktere sahiptir. Thor gibi fiziksel gücüyle değil, dil becerisi ve hileleriyle ön plana çıkmıştır. Loki’yi tanımlayan önemli özellikleri ve güçleri vardır. En belirleyici güçlerinden birisi, istediği zaman şekil değiştirerek insan ya da hayvan kılığına girebilmesini sağlayan değişim gücüdür. Bu güçle beraber cinsiyetini değiştirdiği de olmuştur. Loki’nin kendisini gibi ailesi de oldukça ilginçtir. Canavar ruhlu diye bilinen üç tane çocuğu vardır. Çocuklarından en büyüğü Fenrir, devasa bir kurttur. Bir gece Angrboda’nın evinden alınıp Asgard ‘a getirilen Fenrir, Laeding ve Dromi adlı demir zincirleri kırınca, cüceler tarafından yapılan Gleipnir adlı büyülü bir zincirle bağlanmış, bu sırada Tyr’ın elini ısırmıştır. Diğer bir çocuğu, denizin derinliklerinde yaşayan, kuyruğuyla fırtınalar çıkaran yılan Jörmungand’tır. Hel ise Loki’nin son çocuğudur ve ölüler diyarının hükümdarıdır. Loki’nin yaptığı en büyük kötülük, Odin’in oğlu, güneş ışığı tanrısı Balder’in ölümüne sebep olmasıdır. Loki, ökseotundan bir ok yapar ve Balder’in ölümüne neden olur. Bu olaydan sonra bütün canlılar, Balder için yas tutar ve Loki’yi sonsuza kadar bir kayaya zincirleyerek cezalandırırlar. Bu ceza, İskandinav mitolojisinde mahşer günü olarak adlandırılan Ragnarok’a kadar devam eder. Loki’nin en önemli rolü, Ragnarok’ta ortaya çıkar ve burada Asgard’a karşı bir isyan başlatır. Devlerin lideri olarak tanrılarla savaşa girer. Savaş sırasında oğulları dev kurt Fenrir ve dev yılan Jörmungandr’ı serbest bırakarak büyük bir kaos yaşanır. Ragnarok’un sonunda Loki ölür.
İskandinav Mitolojisine Genel Bir Bakış
İskandinav mitolojisi, dünyanın oluşumunu anlatan derin bir inanç sistemine dayanır. Yaradılış efsanesinde, tanrılar ve devin birleşimi gücü yansıtır. Bu mitolojideki tanrıların insanlara benzeyen özelliklerinin olması, onların gücünü ve zaafını gösterirken, aynı zamanda dünyanın işleyişindeki düzenin varlığını da vurgular. Ragnarok gibi temalar, ölümün bir son olmayışını, yeni bir yaşamın olacağını gösterir. Diğer kültürle benzerlik ve farklılıkları, bu mitolojinin hem evrensel temalar taşıdığını hem de özgün bir görüş de sunduğunu gösterir. İskandinav mitolojisi, güç, bilgelik ve kaos arasındaki çatışmaları anlatan bir mitolojidir. Thor, Odin ve Loki bu mitolojinin en belirgin karakterleridir. Thor, gücü ile tanınırken, Odin, bilgeliği ve öngörüyle öne çıkar. Loki ise hilekarlığıyla ön plandadır. Sonuç olarak, İskandinav mitolojisi, gücün bilgelik ve hileyla harmanlandığı, ölümün ve yeniden yaşamın var olduğu bir evreni yansıtır.
Kaynakça :
- Ingemann, Johannes E, İskandinav Mitolojisi, Çev.Devrim Yurtseven.İstanbul:Mitoloji Tarihi Yayınları,2019
- Groeneveld, Emma. “Loki.” tarafından çevrildi Eslem Yılmaz. World History Encyclopedia. World History Encyclopedia, 17 Kas 2017. İnternet.
- Groeneveld, Emma. “Odin.” World History Encyclopedia. World History Encyclopedia, 13 Nov 2017. Web.
- Kapak Görseli: worldhistory.org
