Dünyanın dört bir yanını, karış karış gezen büyük seyyah Evli Çelebi, 410 yıl önce bugün İstanbul’da hayata gözlerini açtı. İyi bir öğrenim gören Çelebi, okul öğreniminin dışında özel dersler alarak kendini daha fazla geliştirme fırsatı buldu. Musiki, Kur’an, beden eğitimi, yabancı dil dersleri aldı ve Kur’anı tamamını ezberleyerek hafız oldu. Öğrenimini bitirdiğinde 25 yaşındaydı. Ayasofya Camii’nde mukabele okurken camiiye IV. Murad geldi ve padişahın isteği üzerine saraya alındı.
Güzel konuşma kabiliyeti ve zekası sayesinde, padişah dahil olmak üzere, devlet ileri gelenlerinin sevgisini kazandı. Herkes tarafından takdir edilen Çelebi, vezirlerle yabancı ülkeleri ziyaret etme fırsatı buldu. Birlikte gittiği vezirlerin “gözde uşağı” olarak görev aldı, haber götürme görevi sayesinde de bu seyahatleri sürekli bir hale geldi.
Seyahatlerine Nasıl Başladı?
Henüz çocukken dahi yeni yerler keşfetme arzusu ile yanıp tutuşuyordu. Bu sebeple sarayda daha fazla kalamayarak seyahatlerine başladı. Evliya Çelebi, gördüğü rüyadan çok etkilendiğini ve bu rüya üzerine seyahatleri başladığını anlattı.
Seyahatleri ve “Seyahatname”si
İlk gezisini İstanbul’a yapsa da, seyahatleri 70 yaşına kadar sürdü. Birçok tehlike ve sıkıntıyla karşı karşıya kalmış olsa dahi Çelebi’nin bu arzusundan vazgeçmesine sebep olmadı. Çelebi, ikinci seyahatini İzmit’e yaptı ve daha sonra 1630 yılından 1681’e kadar, 50 yılı aşkın, seyahat hayatına başladı.
Evliya Çelebi’nin 42 yıl süreyle yaptığı seyahatleri, 10 ciltlik “Seyahatname” adlı eserinde ele aldı. Bazen fantastik anlatım tarzının bazen de gerçekçi gözlemlerin hakim olduğu bir anlatımı kullanmış olsa da; halkın anlayacağı dilden yazdı ve sık sık deyimlere yer verdi. Seyahatnamesinde gezdiği yerler hakkında okuyucuya çok önemli bilgiler veren gezginin bu eseri, Türk kültür tarihi ve Türk edebiyatı açısından önemli bir yere sahip.
(Seyahatname’nin birinci cildinin 1895 basımı kapağı)
Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde gittiği yerler, tarihleri ve cilt numaraları aşağıda sıralandığı gibidir:
- 1630 – İstanbul ve çevresi
- 1640 – Anadolu, Kafkaslar, Girit ve Azerbaycan
- 1640 – Suriye, Filistin, Ermenistan, Rumeli
- 1655 – Doğu Anadolu Bölgesi, Irak ve İran
- 1656 – Rusya, Balkanlar
- 1663/1664 – Macaristan’da askeri seferler
- 1664 – Avusturya, Kırım ve Kafkaslar (ikinci kez)
- 1667/1670 – Yunanistan, Kırım (ikinci kez), Rumeli (ikinci kez)
- 1671 – Hac için Hicaz, Mekke ve Medine
- 1672 – Mısır, Sudan
Büyük Seyyah Evliya Çelebi’nin Ölümü
1682 yılında aramızdan ayrılan Evliya Çelebi’nin ölüm yeri ve mezarının nerede olduğu bilinmemektedir. Kabrinin, Meyyit Mezarlığı’nda ailesinin yanında olduğu söylenenler arasındadır.
Hayatının son dönemlerinde dahi gezmekten usanmamış olan Evliya Çelebi, 17. yüzyılın önde gelen gezginlerinden ve nesir yazarlarındandır. 10 ciltlik seyahatnamesi; coğrafya, tarih, etimoloji, inançlar üzerine eşsiz bir Türk kültür mirası olmuştur.
Kaynakça:
- Kahraman, Seyit Ali;Dağlı, Yücel, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Yapıkredi Yayınları, 2011, 1. kitap 1. cilt
- Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Kütahya Şehri, 1932
