Birçok okuyucu Shakespeare‘i nasıl analiz edeceğini bilmez. Shakespeare birçoğu için göz korkutucu hale gelmiştir. Shakespeare çoğumuzun alışkın olduğu günümüz İngilizcesini kullanmamış, daha ziyade Erken Modern İngilizce ile yazmıştır. İnanılmaz derecede figüratif bir dil kullanmış ve sıklıkla şiirsel bir dille yazmıştır. Günümüz okurları için tüm bunlar çok göz korkutucu olabilir.
Okuyucuların Shakespeare’i nasıl analiz edecekleri konusundaki endişelerine bir de Shakespeare’in bazı mecazi ifadelerinde tam olarak ne demek istediği konusunda eleştirel bir fikir birliği olmaması ekleniyor.
O bu çok katı etin erimesi,
Çözün ve kendini bir çiy haline getirin!
-Hamlet
Bazıları bunun bir intihar metaforu olduğunu, bazıları ise Hamlet’in kendisini bir eylem adamı olarak yeniden şekillendirebilmeyi dilediğini savunur. Birçok okuyucu, “edebiyat eleştirmenleri bu dört yüz küsur yıllık metinleri analiz etmekte zorlanıyorsa, bizlerin ne ümidi olabilir ki?” endişesini dile getirmektedir. Bu yazıda Shakespeare’in nasıl analiz edileceğini tartışacak ve fikirlerini erişilebilir ve anlaşılabilir kılmak için bazı stratejileri ele alacağız.
Adım 1 – Türleri Tanıyın
Shakespeare’in hangi türlerde yazdığını bilmek, metinlerinin nasıl analiz edileceğini anlamanın önemli bir parçasıdır. Shakespeare birkaç farklı türde oyun üretmiştir. Bunlar; tarihler, trajediler, komediler ve “geç romanslar”dır.
Farklı anlatı gelenekleri ve beklentilerine sahip oldukları için okuduğunuz oyunun türünün ne olduğunun farkında olmanız önemlidir.
İşte kısa bir genel bakış:
Komedi:
Bir dizi karakter kişiliği çatışması kraliyet sarayında kargaşaya yol açar. Sahne, karakterlerin çatışmalarını çözmeye çalıştıkları pastoral bir ortamda geçer. Bazı cinsiyetler arası özelliklerde (kostümler ve peruklar vs gibi) ve cinsiyet değiştirme olabilir. Oyundaki çatışmaların aksiyonlarının eylemleri bir yargıya döndüğü zaman bunu çözmek için bir ya da birden fazla düğün gerçekleştirir.
Trajedi:
Bir karakter, doğasındaki kaçınılmaz bir kusur olan hamartiası tarafından felaketi olacak eylemlerde bulunmaya yönlendirilir.
Tragedya kahramanının iyi olması gerekir, ama bunun yanında ondan ders alınacak zaafları ve yanlışları da yapısında bulundurması gereklidir. İşte bu hataya “hamartia”, yani trajik hata denir. Karakteri, tragedyanın sonundaki kaçınılmaz yenilgisine götürecek olan hamartiasıdır. Karakter yaptığı bir hatayla bahtında bir dönüşüm yaratır ve ortaya trajik bir durum çıkar. Seyircinin korku ve acıma duygularının harekete geçmesini destekleyen hamartia, genellikle elde olmadan yapılan bir hata, işlenen bir suçtur.
Bu eylem; intikam peşinde koşmak, kral olma yolunda cinayet işlemek, toplumda kendi konumunun üstünde bir rol arzulamak veya ebeveynlerinin isteklerine karşı evlenmeyi planlamak olabilir. Trajediler her zaman en az bir karakterin, hatta daha fazlasının ölümüyle kötü bir şekilde sona erer.
Tarihi:
Tarihli oyunlar, İngiltere’deki nispeten yakın tarihli tarihi olayların tasviridir. Bu metinler genellikle politiktir ve trajedi ve komedi geleneklerinden yararlanırlar. En eskisi on ikinci yüzyılda geçen Kral John‘dur (1590 civarı).
Geç Romanslar:
Bu türün sınıflandırılması zordur. Çünkü türlerin etkenleri arasında köprü oluştururlar. En iyi bilinen Geç Romans, Fırtına‘dır. Caliban ve Prospero’nun kendilerine haksızlık edenlerden intikam almaya çalışmaları trajedi etkenlerine sahiptir. Ancak, Ferdinand ve Miranda’nın evliliği ve herkesin en son Milano’ya dönüşünde oyunun sonu komedi etkenlerine sahiptir. Metnin türünü bilmek, bu türün kurallarına nasıl bağlı kaldığını veya bunlara nasıl meydan okuduğunu tartışmanızı sağlayacaktır.
Adım 2 – Dipnotları Okuyun.
İyi bir eleştirisel kaynakta kitabın sadece kendisini okumak yetmez. Mutlaka dipnotları da okunmak gerekmektedir. Doğru ve yalın bir şekilde yazıldığına emin olduğunuz kaynaklar size güzel bir yol gösterici olacaktır. İnternet sitelerinin ve makalelerin yardımından da çekinmeyin.
Adım 3 – Metni Birden Çok Kez Okuyun
Shakespeare’in oyunlarından birini “anlamak” için onu birkaç kez okumanız gerekir. Çoğu zaman metnin anlamı ilk okumada ortaya çıkmaz. Bu durum çoğu metin için aynıdır, ancak özellikle arkaik dili, dramatik biçimleri ve karmaşık mecazi dili nedeniyle Shakespeare tiyatrosunda iki kat daha fazladır. Olay örgüsünü ve karakterlerin anlatı akışlarını anlayana kadar, diyaloglarındaki ayrıntıları deşifre etmekte zorlanacaksınız.
Okuyucuların metinleri üç kez okumalarını tavsiye ediyoruz.
İlk okumada, metin hakkında genel bir fikir edinmek ve metnin tadını çıkarmak için.
İkinci okumada, Shakespeare’in metinde anlamı nasıl geliştirdiğini analiz etmek için.
Üçüncü okumada ise metindeki daha ilginç ya da karmaşık bölümlere odaklanmak için.
Metinler üzerinde çalışmaya yönelik bu yaklaşım, metinleri kapsamlı bir şekilde anlamanızı sağlayacaktır. Metniniz hakkında ayrıntılı olarak konuşabilmeniz gerekir; bu özellikle genellikle anlaşılması güç ya da soyut olan Shakespeare metinleri için önemlidir.
Shakespeare’in oyunları dramatik eserlerdir ve yüksek sesle oynanmak üzere yazılmışlardır. Ne söylendiğini anlamak için kelimeleri dinlemeniz gerekir. Shakespeare birçok kelime oyununa başvurur. Kelime oyunları onun metinlerinin merkezi bir parçasıdır. Bunu tam olarak anlamak için diyaloğu duymanız ve konuşmanız gerekir. Hamlet için bir önceki alıntıya bakarsanız, “bir çiy” ( a dew) dediğini görürsünüz; bunu okurken sabahları toprağı ve yaprakları kaplayan nemi düşüneceksiniz.
Ancak bunu duyduğunuzda aynı zamanda Fransızca “elveda” anlamına gelen “adieu” kelime oyununu da duyacaksınız. Bu, Hamlet’in intiharı düşündüğünü iddia eden okumaların temelini oluşturur. Eserleri yüksek sesle okumak, daha kandırıcı pasajların bazılarının anlamlarını çözmenize yardımcı olacaktır.
Adım 4 – Araya Giren İfadeleri Göz Ardı Edin.
Enjambment, bir mısranın noktalama işareti olmadan bir sonraki mısraya dökülmesidir, satırlar arasında bir duraklamaya zorlayarak gerilimi geliştirir. Bu, şairler tarafından zıt fikirler geliştirmek için kullanılır. Shakespeare’in eserlerinde sıkça rastlanır. Ancak, dizeleri ilk kez okurken, dizelerin şiirsel sunumunu ve enjambmenti göz ardı etmeye çalışın. Dizelerin şiirsel yapısı genellikle yapmacık okumalara yol açar ve metinden çıkarmaya çalıştığınız anlamı karıştırır. Shakespeare’de içeriği anlamadan önce dizeleri anlamaya çalışmak kafanızı daha da karıştıracaktır. Fırtına’nın ikinci sahnesindeki Caliban’ın repliklerini hatırlayacak olursak:
Caliban – Bunu yapan ben lanetliyim! Tüm cazibeler
Sycorax, kurbağalar, böcekler, yarasalar, ışıklar üzerinize olsun
Günümüzde ” büyü ” bireyleri manipüle eden veya onları baştan çıkaran sihirli büyüler olarak kabul ederiz. 15. yüzyıldan önce bu terim hem olumlu hem de olumsuz çağrışımları olan büyülemeyi ifade etmek için kullanılıyordu.
Modern anlama geçiş 15. yüzyılın sonlarında gerçekleşmiştir: bu dönemde her iki anlam da çok yaygındır. Eğer dizeyi cümleyi birleştirmeden okursak, Caliban’ın konuştuğu kişiyi bir “büyü” ile lanetlediğini anlayabiliriz.
Artık dizenin anlamı netleştiğine göre, cümle kuruluşunu göz önünde bulundurabiliriz. Bu dizelerin bitişik yazılması Caliban’ın sözlerindeki gerilimi artırır. Bunu, kelimenin her iki anlamını da çağrıştırarak yapar. Caliban’ın dinleyicilerini lanetlediği başlangıçta belirsizdir, ancak satırlar arasındaki duraklama ikinci satırın odak noktası olan laneti vurgular.
Adım 5 – Belirsizliği Kucaklayın
Bir metin üzerinde çalışırken genellikle somut bir anlam arzularız. Shakespeare genellikle muğlaktır. Othello‘nun düşüşü için kullanılan motivasyonlar tutarsız ve bulanıktır. Bu neden böyledir? Othello’nun karısıyla seks yapmış olabileceğini mi kıskanmaktadır? Yoksa terfi ettirilmediği için gerçekten kızgın mıdır? Yoksa kötü olmak için bir nedene ihtiyacı olmadığı için mi? Shakespeare bize bir cevap vermez; kararı seyirciye bırakır. Motivasyonlar hakkında kesin bir karara varmanıza gerek yok.
“Shakespeare motivasyonları konusunda belirsizdir ve bu da onun bir karakter olarak karmaşıklığına ve metnin karmaşıklığına katkıda bulunur” demekte bir sakınca yoktur. Bunu motivasyonlarının çeşitli yorumlarını tartışmak için bir geçiş olarak kullanabilirsiniz. Bu, değerlendiriciye metni ve olası yorumlarını kapsamlı bir şekilde anladığınızı gösterecektir. Bu, metin boyunca tutarsız olan bir motivasyonu savunmaktan çok daha etkilidir.
Adım 6 – Kritik Sınırlamalarınızın Farkına Varın
Shakespeare metinleri 400 yılı aşkın bir süredir incelenip tartışılmaktadır. Bunun amacı metinlerde mutlak bir doğruyu bulmak değildir. Sadece oyunun yüzelsey düzeyinden daha fazlasını bilmemiz için gerekiyor. İyi bir okur için öncelikle bunu düşünmek gereklidir.
Kaynakça:
Smith, Emma. “How to read Sheakpeare for pleasure”. University of Oxford. 21 Nisan 2020. Web. 20.12.2022
Matrix Education. “How to Analyse Sheakspeare”. 20.12.2022. Web.
