Anlatacağımız kitaba geçmeden önce, 34 yıl önce ne olduğuna bir bakalım:
26 Nisan 1986 Cumartesi günü Dünya üzerinde bugüne kadar insan eliyle gerçekleştirilmiş en büyük felaket yaşandı.
Çernobil 1970’te açılan bir nükleer santraldi. Ukrayna’nın Kuzey bölgesinde, Kiev’e bağlı bir yerleşim biriminde bulunan bu santralde kaza günü dört reaktör aktifti. 25 Nisan günü, dördüncü reaktör rutin bir bakıma girdi. Teknisyenler olası bir güç kesintisine karşı bir deney yapmaya karar verdiler. 26 Nisan 01:23’te, deney için şartların oluştuğuna karar verildi ve düğmeye basıldı. Sonucu ise, günümüzde hala daha devam eden felaketin başlangıcı oldu.
- Bilim insanlarına göre oradaki yerleşim bölgelerinin yaşanılabilir hale gelmesi için en az 900 yıl, tüm radyoaktif kalıntıların temizlenmesi için ise 48 bin yıl geçmesi gerekiyor.
Patlamanın hemen ardından 31 kişi öldü ancak bununla sınırlı kalmadı. Kayıtlara tüm ölümler geçmese de temizleme çalışmalarına katılanlardan bir yıl içinde dört bin insan hayatını kaybetti.
Sovyetler Birliği, ilk günlerde felaketi açıklamadılar. Fakat Avrupa’daki radyasyon düzeyinde ciddi artış gözlemlenince SSCB açıklamada bulunarak diğer ülkelerden yardım istedi ve epey de eleştirilere maruz kaldı.
On binlerce kişinin hayatını karartan, yüz binlerce insanı ise dolaylı yollardan etkileyen bu kazanın faturası reaktör personeli mühendislere, teknikerlere kesilmiş olsa da; herkesin hemfikir olduğu konu Çernobil Nükleer Santrali’ndeki ciddi tasarımsal hataların, soğuk savaş döneminde içine girilen nükleer yarışta SSCB’nin agresif hamlelerinin olduğudur. Şimdi ise bu olay hakkındaki onlarca kitap arasından Andrew Leatherbarrow’un yazdığı “Çernobil 01:23:40” kitabına bakalım;
Kitap 2019 yılında basılmış çevirisini ise Kazım Mert Dalgıç yapmış. Çeviri olmasına rağmen anlatımda bir anlaşılmama söz konusu değil. Eğer bu olay hakkında temel bilginiz var ve daha bilimsel, detaylı kitaplar arıyorum diyorsanız bu kitap size oldukça basit gelebilir. Fakat konuya ve terimlere hakim olmayan birisi için genel hatlarıyla, oldukça açıklayıcı ve teknik terim az kullanılarak yazılmış bir kitap.
284 sayfalık kitapta kronolojik sırayla bölümlere ayrılmış. Yazarın aynı zamanda Çernobil’e bizzat gidip gördüklerini de aktarması anlatımı daha anlaşılır kılıyor. Kitap sonunda yazarın kendisinin çektiği fotoğraflar da bulunuyor. Bu fotoğrafları kitabı okumaya başlamadan önce gözden geçirmekte fayda var. Çernobil’de çekilmiş bin resimlik fotoğraf arşivine; https://goo.gl/uchbWp adresinden ulaşabiliyorsunuz.
Felaketin bilimsel yönünü okurken yazarın gezi anılarının olduğu ikinci kısım kitabı bölüyormuş gibi hissedilse de kitaptaki bilgilere katkısı olduğu muhakkak. Yazar bu araştırmalarını yaparken, aklında bu kitabı çıkarmak gibi bir düşüncesi olmadığı için öncelikle kendince derlediği bilgilerini internetten paylaşmış ve ısrar üzerine de kitap yazmaya karar vermiş, bu durumdan ötürü maalesef bazı bilgilerin kaynaklarını not almayı da unutmuş. Fakat kitabın sonunda edindiği kaynakların listesi çoğunlukta. Ayrıca kitabın başlarında Çernobil’den önce yapılan nükleer ile ilgili gelişmeler de yer alıyor. Yazar, radyasyona maruz kalan insanlara ne olduğundan, ne gibi rahatsızlıklar geçirdiklerinden de bahsetmiş.
Bilim insanları, yaklaşık 190 ton uranyum ve 1 ton plütonyumun hala santralin altında bulunduğuna işaret ediyor. Kitapta da sıkça bahsedilen Çernobil’in yakınındaki Pripyat şehrinde günümüzde ölçülen radyasyon düzeyi bile normalin çok üzerinde.
Yazar kitapta nükleer enerji konusundaki son durumu, kendi görüşlerini ve 2011’de yaşanan son nükleer facia olan Fukuşima’dan da bahsediyor. Kitabı okuduktan sonra beş bölümlük mini dizisini de izleyip okuduğunuz bilgileri görselleriyle pekiştirmenizi de tavsiye ederim.
Bir daha böyle bir felaket yaşamamak umuduyla, iyi okumalar dilerim.
Kaynakça: Çernobil 01:23:40,İndigo Yayıncılık
