Günlük yaşantımızda konuşurken, hareket ederken veya işlerimizi yaparken birçok uyaranla karşı karşıya kalırız. Bunları gerçekleştirmek zamanla otomatik bir hale gelmeye başlar. Bilinçli farkındalık (mindfulness) kavramıyla ise yaşadığımız anın farkında ve dikkatli olarak ilerleriz. Bu yazıda mindfulness kavramını, bu kavramın nasıl ortaya çıktığını ve temellerinin ne olduğunu ele aldık.
Mindfulness Nedir?
Mindfulness kelimesi çoğunlukla bir Pali terimi olan “sati” kelimesinin (Pali dili, Buddha öğretilerinin ilk kaydedildiği dildir) tercümesi olarak düşünülmektedir. Sati; farkındalık, hatırlama ve dikkat anlamlarına gelir. Bu anlamlar bireyin günlük yaşantısı içinde sürekli olarak farkında ve dikkatli olmayı hatırlamasını ifade eder. 1881 yılında Rhys Davids aracılığıyla İngilizceye “mindfulness” olarak çevrilmiştir. Bu tanım 1910 yılında kabul görmeye başlamıştır. Kavram Türkçeye “bilinçli farkındalık” olarak kazandırılmıştır (Aktepe ve Tolan, 535). Bilinçli farkındalık, bireyin yaşantısını farkındalık ve kabul ışığında devam ettirmesi olarak tanımlanabilir. Bilinçli farkındalıkta birey kendisine sabır ve şefkatle yaklaşarak anda kalmayı alışkanlık haline getirmeyi hedefler. Bilinçli farkındalık kelimesi psikoloji, endüstri ve sağlık gibi geniş bir alana hitap eden bir kavram haline gelmiştir.
Mindfulness Kavramı Nasıl Ortaya Çıktı?
Mindfulness kavramı, MÖ. 500 yıllarında Siddharta Gautama Buddha tarafından ıstıraptan özgürleşme ve uyanış yolu olarak ifade edilen Dharma sisteminden gelmektedir. Dharma sisteminin 8 Aşamalı Asil Yolu içerisinde Samatha uygulamasındaki “Doğru Farkındalık” (samma-sati) pratiğine dayanır. Buddha‘nın meditasyon ile ilgili temel öğretisi olan Satipatthana Sutta’da mindfulness farkındalığın dört özelliğini anlatır. “Bedenin farkındalığı (kāyā), duyguların farkındalığı (vedanā), zihin/kalp farkındalığı (citta) ve niteliklerin farkındalığı (dhamma) olarak bilinmektedir (Zinn, 1990).”
Mindfulness tarihine bakıldığı zaman büyük oranda Budist geleneğiyle bağlantılı olduğu görülür. Yapılan incelemelerde birçok din ve gelenekte de mindfulness yaklaşımı farklı formlarda kendini göstermiştir (Brown ve ark. 212). Doğu geleneklerinde uygulamalara aktif olarak yer verilirken bu yaklaşım 70’li yıllara kadar batıda henüz ortaya çıkmamıştı. 1970’lerde Thich Nhat Hanh’ın “Mindfulness Mucizesi” adlı kitabı aracılığıyla ilk kez batı insanıyla tanışmıştır. Aynı yıllarda Massachusetts Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde okuyan Jon Kabat Zinn Budist öğretilerden haberdar olmaya başlar. Kabat Zinn’in katıldığı bir meditasyonda kullanılan teknikler hastalıkları tedavi etmesinde işe yarayabilir diye düşünür. Bunun sonucunda stres azaltma ve kronik ağrıların tedavisinde mindfulness yaklaşımını kullanmaya karar verir.
1979 yılında Kabat Zinn tarafından günümüzde MBSR olarak da bilinen “Mindfulness Temelli Stres Azaltma Programı” oluşturuldu. Bu program Massachusetts Üniversitesi Tıp Fakültesi Stres Azaltma Kliniği’nde 8 haftalık bir müfredatla modern bilimle buluştu. Dr. Kabat Zinn sayesinde mindfulness terimi tıp dünyasıyla tanışmıştır. Hakkında birçok bilimsel çalışma yapılan mindfulness, olumlu etkisiyle kanıtlanmıştır. Günümüzde de bu yaklaşım aktif olarak kullanılmaktadır.
Mindfulness Temelleri Nelerdir?
Mindfulness, Dr. Jon Kabat Zinn tarafından, “Andaki deneyime bilinçli olarak yargısız, açık ve arkadaşça dikkati getirdiğimizde ortaya çıkan farkındalık” olarak tanımlanır. Mindfulness yaklaşımının tutumsal temellerinde şunlar bulunuyor: yargısızlık, sabır, bırakabilmek, başlangıç zihni, güven, çabasızlık, kabul, şükran ve cömertlik. Birey, hayatına bu özellikleri kazandırdığı zaman mindful bir yaşantıya kapı aralamış oluyor.
Biz insanlar bazen şu anda yaşadığımızı şeyleri hatırlamakta güçlük çekeriz. Şu anda nefes almak, bedenin hareketi veya zihnin düşünceleri gibi durumları fark etmek için dikkatimizi sağlamakta zorlanırız. “Ben olma” kavramına öyle sıkı sıkıya bağlanırız ki yaşamın hareketini ve geçiciliğini göz ardı etmiş oluruz. Yani aslında gerçek doğamızın benliksiz olduğunu unuturuz ve bu Budist öğretide çektiğimiz acıların sebebi olarak görülmektedir. Acı çekme duygusunu azaltmak için bireyin benliğiyle özdeşim halinde olması gerektiğine inanılır. Mindfulness kavramıyla da birey kendi bedeninin farkında ve yaşamın geçiciliğine karşı duyarlı bir çaba içerisindedir.
Hayatta farkında olduğumuz şeyleri belli kriterler çerçevesinde değerlendirebiliyoruz. Bunlar bizim hobilerimiz, alışkanlıklarımız veya değer yargılarımıza göre olabiliyor. Aslında farkında olduğumuz şeylere kendi yaşantımız çerçevesinde bakıyoruz. Ama mindful farkındalığı çevremizdeki olaylara tarafsız bir şekilde bakabilmeyi sağlıyor. Yaşanılan durumu açık ve beklentisiz bir şekilde karşıladığımızda ortaya mindfulness çıkıyor.
Mindfulness Ne İşe Yarar?
Mindfulness, bireyin hayatındaki deneyimlerine odaklanan bir uygulamadır. Bu yaklaşım, bireyin hayat kalitesinin artması veya farkındalıklı bir zihne sahip olması gibi değişimler yaratmaktadır. Bireyin hayat yolculuğunda zor olarak tanımlayabileceği yaşantılarına kabul geliştirir. Ölüm, travma, yas, stres ve kaygı gibi zorlu yaşam olaylarında bireyin psikolojik iyi oluşunu destekler. Bu destek doğrultusunda esnek ve açık bir zihin ortaya çıkar. Bu zihin bireye zorlu koşulların üstesinden geleceğine dair olumlu bir inanç aşılar. Hayatın geçiciliğinin farkında olmasına ve anı deneyimlemeye davet eder.
Farkındalıklı bir yaşamla bireyler, daha iyi seçimler yapmaya odaklanırlar. Hayatlarında onları mutlu edecek aktiviteleri arttırmak, zararlı alışkanlıkları bırakmak veya beden sağlığına dikkat etmek gibi davranışlarda bulunurlar. Böylece bireyler bu seçimleri hayatında içselleştirmeyi de öğrenirler. Birey, yaşantısı hakkında dikkatli ve ilgili olmaya başlar. Bu içsel yolculuk, kişinin merak duygusunu arttırır. Yaşama karşı daha araştırmacı ve sorgulayıcı bir tutumda olmasına yol açar. Böylece birey kendi yaşantısında daha aktif ve bilinçli bir konuma geçer.
Mindfulness gelecek ve geçmişte dolaşmayı fazlaca seven zihnimizi şu ana odaklamayı kolaylaştırır. Bu beceri de mutluluk seviyemizi ve ayrıca hayat kalitemizi artırmamıza destek olur. Yaşamdan alınan hazzın artmasına katkı sağlar. Yenilen yemeği hissederek yemek veya nefes alışverişimize dikkat etmek gibi beden duyumlarımızı gözlemlemekte yardımcı olur.
Bireyler yaşam yolculuğunda daha sade bir yaşantıya yönelim gösterirler. Hem kendine hem de başka insanlara karşı daha sabırlı, anlayışlı, iyimser ve affedici iletişimler kurabilmesine imkan sağlar. Daha önceki deneyimleri kabullenme noktasında önyargısız bir şekilde yaklaşırlar.
Kaynakça
Engin,Günsu.“Mindfulness” Mindlight.com.tr, mindlight.com.tr/mindfulness.html. Erişim 22 Ocak 2025.
Kıran,Kıvılcım. “Mindfulness Nedir?” MindCare Academy İstanbul. MindCare Academy, Haziran 2021, Erişim 22 Ocak 2025.
Aktepe, İpek ve Tolan, Özlem. “Bilinçli Farkındalık: Güncel Bir Gözden Geçirme.” Psikiyatride Guncel Yaklasimlar – Current Approaches in Psychiatry, vol. 12, no. 4, 30 Aralık 2020, pp. 534–561.
Akyol Bircan, Yüsra ve Çakmak, Ahmet Ferda. “Mindfulness (Farkındalık) Olgusu Üzerine Kavramsal Bir Araştırma.” Turkish Management Review, Cilt 2 (1), 54-69.
Kapak görseli: iienstitu.com
