Edebiyat ödülleri her yıl pek çok şair ve yazarımızın ismiyle bazen aileleri tarafından bazen de bazı kurum ve kuruluşlar tarafından yeni yazarları edebiyat dünyasına katmak ya da edebiyat dünyasındaki bir ismi ödüllendirmek için düzenlenir. Roman, şiir, öykü dallarında düzenlenen yarışmalar, yazar ve şairlerimizin anısına düzenlenirken bir taraftan da isimleri asla unutulmamakta. Bu yazımızda Türk edebiyatında yerini artık sağlamlaştırmış bazı edebiyat ödüllerine değinirken değerli yazar ve şairlerimizi de yeniden anmış olacağız.
Sait Faik Hikâye Armağanı
Sait Faik Hikâye Armağanı, birçok öykü yazarına ilham olmuş, önemli eserler vermiş, durum hikayeciliğinin öncülüğünü yapmış Sait Faik Abasıyanık‘ın adını taşımaktadır. Ödül, Sait Faik’in 1954 yılında vefat edişinin ardından verilmeye başlanır. O da şu şekilde başlar, Sait Faik’in annesi Makbule Hanım, Sait Faik’in vefatının ardından mal varlıklarını ve eserlerinin telif hakkını Darüşşafaka Cemiyeti‘ne bağışlar. Vasiyetinde yazan maddelerden biri olan “Sait Faik ve Makbule Abasıyanık Hikâye Mükâfatı” adında bir ödülün o yıl içerisinde yazılmış en iyi öykünün alması maddesine uyularak 1955 yılından itibaren güzel yazılmış öykülere ödül verilmeye başlanır. Sait Faik Hikâye Armağanı, 1955’ten 1963’a kadar annesi tarafından verildi. Makbule Abasıyanık’ın vefatından sonra ise Darüşşafaka Cemiyeti, 1964’ten günümüze kadar ödülü vermeyi sürdürüyor.
Sait Faik Hikâye Armağanı, 1960 ve 1963 tarihleri arasında verilememiş olsa da verildiği yıllarda edebitatın önemli isimlerine takdim edilmiştir. 1958 ve 1969 yıllarında ‘Kardeş Payı’ ve ‘Önce Ekmek’ ile Orhan Kemal; 1971 yılında ‘Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı’ ile Bilge Karasu; 1972 yılında ‘Parasız Yatılı’ ile Füruzan; 1980 ve 1987 yıllarında ‘Yürekte Bukağı’ ve ‘Yaza Yolculuk’ ile Tomris Uyar; 1978 yılında ‘Anaların Hakkı’ ile Selçuk Baran geçmiş yıllarda ödülü almaya hak kazanmış önemli edebiyatçılardır. Her 11 Mayıs‘ta bir, Sait Faik Abasıyanık‘ın ölüm yıl dönümünde, ödül verilmeye devam etmektedir. Yakın tarihlerde ödülü alan öykücüler arasında Melisa Kesmez, Ethem Baran, Mahir Ünsal Eriş, Şermin Yaşar, Sine Ergün, Yalçın Tosun, Pelin Buzluk ve daha birçok isim yer alır.
Bu yıl, 11 Mayıs 2024 tarihinde Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları ve Darüşşafaka Cemiyeti ile düzenlenen öykü yarışmasında ödülü alan isim Barlas Özarıkça ve eseri ‘Hay’ oldu. Armağan‘ı almaya hak kazanan Barlas Özarıkça, 1948 yılında İstanbul’da doğdu. İstanbul Gazetecilik Meslek Yüksekokulu‘ndan mezun olduktan bir süre sonra çeşitli işlerde çalıştı ve beş yıl kadar Hekimoğlu Ali Paşa Kütüphanesi‘nde yöneticilik yaptı. Cumhuriyet, Güneş gazetesi gibi gazetelerde çalışmış; Varlık, Yazko Edebiyat, Somut gibi dergilerde çokça yazıları yayımlanmıştır. ‘Ters Adam’, ‘Gülnuş’, ‘Kaçkınlar Kahvehanesi’, ‘Rüya Galerisi’ adlı eserleri mevcuttur. Zamanında Oğuz Atay ile kurduğu arkadaşlığın etkisiyle romanlarındaki postmodern esintiler göze çarpar.
Metin Altıok Şiir Ödülleri
Bu yıl 17.si düzenlenen Metin Altıok Şiir Ödülleri, 1993 yılında Sivas Katliamı‘nda hayatını kaybeden Metin Altıok anısına düzenlenmekte olan bir ödüldür. Kırmızı Kedi Yayınevi tarafından şairin anısına başlatılmıştır ve günümüzde düzenli olarak verilmeye devam etmektedir. Bu yıl seçici kurul üyeleri arasında Doğan Hızlan, Şükrü Erbaş, Eray Canberk, Ali Cengizkan, Haydar Ergülen ve Latife Tekin isimleri yer aldı. Kurul üyelerinden Haydar Ergülen, 2008 yılında ‘Üzgün Kediler Gazeli’ ile ödülü almıştır.
Ödülü alan 2011 yılında Birhan Keskin‘in ‘Soğuk Kazı’, 2014 yılında Gülten Akın‘ın‘Beni Sorarsan’, 2015 yılında Salih Bolat‘ın ‘Atların Uykusu’, 2021 yılında Seyyidhan Kömürcü‘nün ‘Kendinin Ağacı’ önemli edebiyatçılar ve eserlerinin bazılarıdır.
Orhan Kemal Roman Armağanı
Orhan Kemal Roman Armağanı, Orhan Kemal‘in anısına 1972’den beri her sene verilen roman ödülüdür. Ödül, Orhan Kemal ailesi ile seçiciler kurulu tarafından yılda bir kez verilir ve kazanan romana altın-gümüş bir plaket takdim edilir. Seçiciler kurulu her yıl mayıs ayının 2. haftası toplanır. Ödülü kazanan yazar, 2 Haziran’da ya da o hafta içinde törenle beraber açıklanır. Ödül töreni yazarın ölüm yıldönümünde gerçekleştirilir.
Orhan Kemal Roman Armağanı‘nın ilk senesinde ödül kazanan isim Yılmaz Güney‘dir. 1971 yılında yayımlanan romanı Boynu Bükük Öldüler, 1972’de ödüle lâyık görülür. 1974 yılında ise ödülü cezaevindeyken yazdığı Yenişehir’de Bir Öğle Vakti romanıyla Sevgi Soysal; 1975 senesinde ise Erdal Öz, Cem Yayınları tarafından yayımlanan Yaralısın eseriyle ödülü kazanır. Onu takip eden senelerde ödülü Vedat Türkali (Bir Gün Tek Başına), Fakir Baykurt (Karaahmet Destanı), Rıfat Ilgaz (Yıldız Karayel), Orhan Pamuk (Cevdet Bey ve Oğulları), Zülfü Livaneli (Son Ada), gibi ünlü isimler kazanır. Roman Armağanı ödülünü en son 2023 yılında Kemal Varol, Babamın Bağlaması eseriyle alır. Ayrıca Kemal Varol 2024 yılının seçici kurul üyeleri içinde yer almaktadır.
Cemal Süreya Şiir Ödülü
1990 yılında kaybettiğimiz Cemal Süreya anısına düzenlenen Cemal Süreya Şiir Ödülü, 1991’den beri verilmektedir. Üç yıl aradan sonra yeniden verilmeye başlanan ödül 2004’ten itibaren Cemal Süreya Kültür ve Sanat Derneği tarafından düzenlenmeye başlanmıştır. Yayımlanmış Kitap Ödülü ve Yayımlanmamış Dosya Ödülü olarak iki kategoride verilen ödülü 1991 yılında ilk kazanan Gerçeğin Öte Yakası eseriyle Metin Altıok (Yayımlanmış Kitap Ödülü); Sim ve Delta eseriyle Metin Göz (Özendirme Ödülü) kazanmıştır. Onu takip eden senelerde Enis Batur (Perişey), Ahmet Erhan (Çağdaş Yenilgiler Ansiklopedisi), Haydar Ergülen (Keder Gibi Ödünç) gibi ünlü yazarlarımız ödüle lâyık görülmüştür. 2013 yılında ise ödülü Abuzer Gürpınar, Başım Kiraz adlı eseriyle Yayımlanmamış Dosya dalında alırken, Özendirme Ödülü’nün sahibi ise Baykuşta Yangın Tekrarı eseriyle Eşref Yener oldu.
Yarışmaya son başvuru tarihi ekim ayında yapılır ve bir yıl içinde yayımlanmış kitaplar, yayıma hazır dosyalar katılır. Ödül her dalda tek esere verilir.
Yaşar Nabi Nayır Gençlik Ödülleri
Yaşar Nabi Nayır, Türk edebiyatında derin izler bırakan şair, yazar ve yayıncı olarak anılır. 1933 yılında çıkarmaya başladığı Varlık dergisini 1946 yılında Ankara’ya taşır ve burada Varlık Yayınlarını kurar.
Yaşar Nabi Nayır Gençlik Ödülleri, Nayır’ın kurucusu olduğu Varlık dergisi tarafından “edebiyatımıza yeni değerler kazandırma” amacıyla her yıl verilir. Öykü ve şiir dallarında verilen ödül, her yıl Varlık dergisinin bir sayısında duyurulur. Her yıl katılımın yoğun olduğu Yaşar Nabi Nayır Gençlik Ödülleri’nde 2023 yılında da öykü dalında 154 aday varken şiir dalında da 279 aday bulunur. Seçici kurul tarafından değerlendirilen eserler de öykü dalında ödül Eris İnal‘ın “Herze ve Tedvir” dosyasına verilirken şiir dalında da Mert Özden‘in “Iska Şansı İçin Taviz” adlı dosyasına verilir. Ödülü alan kişiler Varlık dergisinin Eylül 2023 sayısında duyurulur.
Necatigil Şiir Ödülü
Behçet Necatigil, edebiyata özellikle de şiire duyduğu ilgiyle okul sıralarında şiir yazmaya başlar. İlk şiiri Varlık dergisinde 1935 yılında yayımlanır. Necatigil Şiir Ödülü, kendine özgü oluşturduğu şiir anlayışıyla hiçbir edebi gruba dahil olmayan Necatigil‘in anısına ailesi tarafından düzenlenir. Ailesinin amacı, Behçet Necatigil’in şiire karşı olan ilgisini ve adını yaşatmaktır.
1980 yılından itibaren verilen bu ödül 1989, 1993 ve 1998 yıllarında ödül verilmeye değer eserler bulunmadığı için verilmez. Necatigil Şiir Ödülü, 1993 yılına kadar 13 Aralık’ta şairin ölüm yıldönümünde verilir daha sonra ise doğum günü olan 16 Nisan’da verilir. İlhan Berk, Necatigil Şiir Ödülü’nü ilk kazanan şairdir. Ödül 2019 yılında Şavkar Altınel’e verilir.
PEN Türkiye Şiir Ödülü
PEN, dünya genelinde yazar, şair ve çevirmenlerin birlikteliğini temsil etmek üzere 1921 yılında Londra’da kurulmuştur. Uluslararası olan bu birliğin amacı edebiyatın tüm dünyada yayılmasını ve desteklenmesini sağlamaktır. 2010 Tokyo Kongresi‘nde Türk şair Tarık Günersel PEN’in Uluslararası Yönetim Kurulu’na seçilerek iki yıl görev almıştır. PEN’in Türkiye merkezi Halide Edip Adıvar öncülüğünde 1950 yılında kurulmuştur. 1980 darbesinde kapatıldıktan sonra ise 1989’da Yaşar Kemal aracılığıyla tekrardan faaliyete geçmiştir.
PEN Türkiye Şiir Ödülü ise PEN’in Türkiye merkezi tarafından 21 Mart Dünya Şiir Günü adına 2009’dan beri verilen bir ödüldür. Özdemir İnce, Sennur Sezer, Afşar Timuçin ve Süreyya Berfe gibi Türk şiirinde yer edinmiş birçok şaire ödül verilmiş olup 2024 şiir ödülünü de Enis Batur kazanmıştır.
Haldun Taner Öykü Ödülü
Haldun Taner, Türk edebiyatının unutulmaz tiyatro metinlerinin ve öykülerinin yazarı olmasının yanında aynı zamanda bir gazetecidir. Yazdığı öykülerle birçok ödül alırken çeşitli dergi ve gazetelerde de yazarlık yapmıştır.
Edebiyatın prestijli ödüllerinin başında gelen Haldun Taner Öykü Ödülü, Taner’in uzun yıllar yazarlık yaptığı Milliyet gazetesi tarafından Haldun Taner adına 1987’den beri verilen bir ödüldür. Ödüle o yıl içinde yayımlanan öykü kitaplarının yazarları başvurmaktadır. Ödül aynı zamanda yazma serüveninde yeni olan yetenekli kalemlere de şans vermektedir. 1987’deki ilk ödülü ise Murathan Mungan, Tomris Uyar ve Nedim Gürsel olmak üzere edebiyatımızın üç önemli ismi paylaşmıştır. Sonraki yıllarda Mario Levi, Ayşe Kulin, Selma Fındıklı ve Behçet Çelik ödülü alan isimlerdendir. Geçtiğimiz yıl 34. Haldun Taner Öykü Ödülü’nü ise Polat Özlüoğlu, “Annem, Kovboylar ve Sarhoş Atlar” adlı kitabıyla almıştır.
Arkadaş Zekai Özger Şiir Ödülü
Mayıs Yayınları tarafından 1996 yılından beri düzenlenen Arkadaş Zekai Özger Şiir Ödülleri, şairin ölümünün anısına düzenlenmekte. Yarışmaya katılabilmenin en önemli kriteri ise şiirlerin daha önce herhangi bir yayınevinde basılmamış olması. İki farklı değerlendirme sonucunda bir ödül seçici kurul tarafından verilirken diğer ödül “Jüri Özel Ödülü” başlığıyla bir başka şaire layık görülür. Kazanan dosyalara verilen ödüllerin yanı sıra telif ücretleri ödenerek dosyalar kitap haline getirilir.
1996 yılında ödülün ilk kazananları, Gazanfer Eryüksel‘in Hep Çocuk Kalan dosyasıyla Yücelay Sal‘ın J adlı dosyası olmuştur. Bir sonraki yıl ödüllerin sahipleri, Hüseyin Peker‘in İnsan Arkadaşınındır dosyası ve Zeynep Köylü‘nün Son Arzum Gül ve Kedi adlı dosyasıdır. Bu isimlerin yanı sıra Bakî Asiltürk, Sinan Oruçoğlu, Mehmet Atilla, Ercan y. Yılmaz gibi isimler de ödülün sahipleri olur. Mart ayında düzenlenen ödül töreniyle son ödülün sahipleri Handan Demir‘in Lojistik dosyası olurken Asaf Zaman‘ın Olasıl dosyası da Jüri Özel Ödülü’ne layık görülmüştür.
Ceyhun Atuf Kansu Şiir Ödülleri
1986 yılından bu yana şairin ailesi tarafından her yıl düzenlenen ödül törenidir. Tören her yıl Ceyhun Atuf Kansu‘nun ölüm yıldönümü olan 17 Mart’ta gerçekleştirilir. Aday olan kitapların eleme aşamasında Ceyhun Atuf Kansu’nun şiir anlayışına yakınlık, dil bilincine hakimiyet ve çağdaş bir dünya görüşüyle yazılmış olma gibi noktalar değerlendirilir.
1986 yılında ödülün ilke sahibi Eylül isimli kitabıyla Behçet Aysan olurken sonraki yıl Yolculuk adlı eseriyle Şükrü Erbaş ödüle layık görülür. Bu isimlere ek olarak pek çok değerli ismin ödül aldığı listede Turgay Fişekçi, Süreyya Berfe, Ferruh Tunç gibi isimler de yer aldı. Bu yılki ödülün sahibiyse Epikriz adlı kitabıyla Gülümser Çankaya olmuştur.
