Bugün hep birlikte Karabük, Safranbolu’da bulunan Anadolu’nun en eski saat kulesi olan Safranbolu Saat Kulesi ile birlikte on beş ayrı saat kulesinin 1/10 ölçekli maketlerinin bulunduğu Saat Kuleleri Parkı’na gidiyoruz. Şu an bulunduğunuz konumdan zamana tanıklık etmek istiyorsanız haydi başlayalım!
Safranbolu Saat Kulesi (Tarihi Saat Kulesi)
Kule, Anadolu’nun ilk saat kulesi olarak 1797 yılında İzzet Mehmed Paşa tarafından yaptırılmıştır. Günümüzde hala çalışmakta olan kulenin saati Londra’dan getirilmiştir.
Haftada bir kurulan ve 200 yılı aşkın bir süredir çalışmaya devam eden saat, 109 ve 60 kg’lık iki ağırlıkla çalışmaktadır. Dış kadran çapı 1.20’dir.
1998-1999 yılları arasında Karabük Valiliği İl Özel İdaresi’nin kendi kaynakları ile Karabük Üniversitesi Safranbolu Meslek Yüksek Okulu tarafından restore edilmiştir.
Günümüzde saat kuleleri arasında çalışır durumda olan ve içine çıkılabilen en eski saat kulesi olan Tarihi Saat Kulesi, 4,65×4,65 ölçülerinde, kare planlı ve 12 metre yüksekliğinde taş duvarlı, mahya çatılı bir yapıdır.
Kayseri Saat Kulesi
Kayseri’nin Melikgazi ilçesi, Cumhuriyet Meydanı’nda yükselen saat kulesi, Sultan II. Abdülhamid’in 30. Yıl cülus kutlamaları anısına, Kayseri Mutasarrıfı Haydar Bey tarafından 1906’da inşa ettirilmeye başlanmış ve 1907’de tamamlanmıştır.
Yapım masraflarının Vilayet Muhasebe-i Hususiyesi (İl Özel İdaresi) tarafından karşılandığı belirtilen yapı, Tavlusunlu Salih Usta’nın elinden çıkmıştır.
Kayseri Saat Kulesi, bir muvakkithaneyle birlikte yer almaktadır.
“Muvakkithane, muvakkitlerin namaz vaktini ve saati tespit ettikleri, küçük çapta astronomi çalışmaları yaptıkları mekandır.”
Zamanında gerçek işlevi için kullanılıp kullanılmadığı bilinmeyen oluklu saç örtülü bu küçük yapı, ilk olarak yakınındaki askerlik dairelerinin mübaya işlemleri için kullanılmıştır. Daha sonra ise belediye turizm bürosu olarak hizmet vermiştir.
Günümüzde kültür ve sanat merkezi olarak yeniden açılan muvakkithane, Mustafa Kemal Atatürk’ün 19 Aralık 1919’daki ilk Kayseri ziyaretinde konuşma yaptığı ve 13 Ekim 1924’teki ikinci gelişinde halkın dilek ve şikayetlerini dinlediği yerdir. Bir süre Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Kayseri şubesi olarak da kullanılan yapı, günümüzde el sanatları eğitimi verilen bir kültür merkezine dönüştürülmüştür.
Yaklaşık 10 metre yüksekliğindeki kare planlı saat kulesi, silmelerle üç kata bölünüyor. Kulenin saati Almanya’nın Leipzig kentinden getirilmiştir. 2006’da çevresindeki yeşil alanın düzenlenmesiyle eş zamanlı olarak restore edilmiş olan kulenin saatinin periyodik bakımını Kayseri Saatçiler Odası üstlenmiştir.
Kütahya Saat Kulesi
Kütahya Valisi Fuad Paşa tarafından 1880’lerde inşa ettirilen 21 metre uzunluğundaki bu yapı, 1970’lerin başında yerine Belediye Çarşısı’nın yaptırılması için yıktırılmıştır.
Kentteki yeni saat kulesi Kütahya Belediyesi tarafından 2006 yılının başlarında yaptırılmıştır. Çinilerle bezeli bu yapının 120 metrekarelik dış cephe kaplaması için 600 kg ağırlığında 38 metreküp traverten ve 2 metreküpü andezit olmak üzere 14.5 metreküp doğal taş kullanılmıştır.
Çanakkale Saat Kulesi
Çanakkale’nin 19. Yüzyıldan kalma en güzel yapılarından biri olan saat kulesi, 1897 yılında Sancak Beyi Cemil Paşa tarafından yaptırılmıştır.
Limanın hemen yanındaki Cumhuriyet Bulvarı’nda yer alan yaklaşık 20 metre yüksekliğindeki kule, 4,5×4,5 metrelik kare plan üzerindedir. Kulenin duvarlarında Ayvalık kesme taşı kullanılmıştır.
Kulenin kapısı üzerinde Şair Yesari ve Hattat Recep imzalı kitabe vardır. Kitabede şöyle yazmaktadır:
“Bir şeyhin zülali himmeti,
Eyledi reyyan mülk ve milleti,
Berak Allah Hazreti Abdülhamid
Oldu her ferdin medarı himmeti,
Ya İlahi sen bağışla milletine
İş maletti cihana nimeti
Münteşir envar şadı serteser
Herkesin artmakta mesudiyeti
Ona karmişe hayır endişesinin
Ola bi yıl ömrün her saati
Bunda saat varsa rasat var hazıra var
Çeşme yar Ayna var kıl dikkati
Bir de alat-ı savaikadan masum
Eylemek Üzere konuldu alatı
Bunu süs etti Cemal Paşa gibi
Bende-i gayrettir ki çok hizmeti
Hazreti Mevlana müyesser eylesin
Nice imara o ali hasleti
Hamaran ol zevkiya şükran eyleye
Estikanın işte budur zimmeti
Altı ten tenzilin eyleyüp tarihini
Söyle yakın geldi eşref saati.”
Tarihi Büyük Saat Kulesi (Adana Saat Kulesi)
Yapımına Ziya Paşa’nın valiliği döneminde başlanan yapı, 1882’de Vali Abidin Paşa tarafından tamamlanmıştır. Ulu Cami Mahallesi Hükümet Meydanında yer alan bu kule, bölgede Büyük Saat diye bilinmektedir.
Yaklaşık 32 metre yüksekliğinde ve 8×8 metrelik kare planlı bir yapıdır. Kulenin içinde hem yukarıya çıkan hem de toprak altına inen bir merdiven vardır. 1920’de Fransız işgali sırasında tahrip olan saatin yerine 1925’te Almanya’dan getirilen yeni saat takılmıştır.
Bursa Tophane Saat Kulesi
Sultan II. Abdülhamid’in tahta çıkışının 29. Yılı kutlamaları şerefine, 31 Ağustos 1905’te törenlerle açılmıştır. Tophane Parkı içerisinde yer alan kuleye, 89 basamaklı ahşap merdivenle çıkılmaktadır.
Günümüzde orijinali yerine, Hendekli saat ustası Kenan Eşme tarafından elektronik bir saat takılan saat kulesi, Bursa Belediyesi tarafından yangın gözetleme amacıyla da kullanılmaktadır.
Bursa Tophane Saat Kulesi 2006’da onarım görmüş ve bazı kısımları yenilenmiştir.
İzmit Saat Kulesi
II. Abdülhamid’in tahta çıkışının 25. Yılı anısına inşa edilmesi planlanan kule, o yıllardaki sıkıntılar ve kentin mali zorlukları nedeniyle temeli 1900’de atıldığı halde 25. Yıla yetiştirilemez. Ancak 1902’de, sultanın tahta çıkışının 26. Yıldönümünde bazı noksanlarına rağmen açılışı yapılır.
Dönemin İzmit Mutasarrıfı Musa Kazım Bey tarafından Saraybahçe Sultan Abdülaziz Kasrı çevresindeki parka inşa ettirirken kulenin saati bile zorlu bir mücadele sonucunda elde edilmiştir. Avrupa’dan getirilen saat, belediyenin vergisini ödeyememesi yüzünden padişahtan vergi muafiyeti izni alınana dek gümrükte beklemiştir.
Sonunda İzmit’e varan saat, yerine monte edilip çalışır hale getirilir.
Neo klasik üsluplu kule, Türk mimarlığının özgün ve ünlü adı Vedad Tek’in erken tarihli repertuarından değerli bir örnektir. Üç cephesi sebillerle çevrili kulenin çok zor okunan kitabelerinde “1318 Belediye etti inşa bu kule ile çeşme-i Seyit Kanuni’ye” yazılıdır.
Kulenin saati 1929’da Mustafa Şem’i Pek tarafından yapılan yeni bir saatle değiştirilmiştir.
İzmit Saat Kulesi 1970’te SEKA tarafından onarılmıştır. 1999 depreminde hasar gören kule, 2007’de kapsamlı bir onarım daha görmüş ve 2008’de de çevre düzenlemesi ile birlikte aydınlatılmıştır.
Edirne Saat Kulesi
İlk olarak 1884’te Edirne Valisi Hacı İzzet Paşa tarafından inşa ettirilmiştir.
Yapımından kısa süre sonra büyük bir yangında tamamen harap olmuştur. 1893’te kule bu kez taş ve tuğladan tekrar yapılmıştır.
48 metre yüksekliğinde ve 11,5 metre çapındaki kulenin mimarı Edirne Belediyesi mühendislerinden Avadis Efendi’dir. 27 Nisan 1894’te Servet-i Fünun’da yayımlanan bir yazıda kulenin yangın kulesi olarak da kullanıldığı belirtilmektedir. Bu nedenle 10 metrelik ilk katta tulumbalar ve diğer yangın ekipmanları yer alırken aynı boyuttaki ikinci ve üçüncü katta 40 itfaiyeciyi birden ağırlayacak sofa ve oturma yerleri bulunuyordu.
9,5 m çapındaki dördüncü katta, iki odadan biri itfaiye şeflerine ayrılmış, küçük olan ikinci oda çay ocağı olarak kullanılmıştır. Kullanılmayan beşinci katın çapı 6.5 metredir. Ziyaretçiler için ayrılan altıncı kat ise 3,5 m yüksekliğinde ve 5 m çapındadır. Yedinci kat ise mekanizmasına, sekizinci kat saatin kadranlarına ve çana ayrılmıştır.
Saati 1926’da Mustafa Şem’i Pek tarafından değiştirilen bu devasa kulenin sonu hazin olmuştur. Vatan gazetesinin Edirne ekibinde çıkan, Rezzan ve Ahmet Emin Yalman’ın kötü durumdaki yapıyı veren yazısıyla harekete geçen zamanın belediyesi, İTÜ’den yıkım kararı aldırmıştır. Bunun üzerine belediye ekiplerince 6 Temmuz 1953’te saat kulesi tamamen yıkılmıştır.
Saraybosna Saat Kulesi
17. yüzyılda Gazi Hüsrev Bey tarafından yaptırılmıştır. Savoy Prensi Eugen 1697 yılında tüm Saraybosna’yı yakıp yıktığında saat kulesi de büyük hasar görmüştür. Daha sonra birçok kez restore edilen kulenin içerisindeki mekanik aksam, 1800’lü yıllarda Londra’dan getirilen yeni bir mekanizma ile değiştirilmiştir.
Saraybosna Saat Kulesi Ay Takvimine göre çalışan dünyadaki tek saat kulesidir. Her gün güneş batarken saat 12.00’yi gösterir. Bu saat aynı zamanda Ramazan aylarında iftar vaktini de tayin etmektedir.
Samsun Saat Kulesi
1886’da yaptırılan ilk saat kulesi, kentin “Saathane Meydanı” olarak da bilinen en işlek meydanında yer almaktadır. 1933 yılında kuledeki eski sistemli saat kaldırılarak yerine elektrikle çalışan ve yangınlarda itfaiye tarafından kullanılmak üzere siren düzeneği de bulunan yeni saat yerleştirilmiştir.
Daha önce İskele Meydanı olarak bilinen meydana yeni adını veren kule, 1944 depreminde hasar gördükten sonra, yıkılma tehlikesine karşı zamanın yetkilileri tarafından söktürülmüştür.
Saatin yokluğuna rağmen Saathane olarak adlandırılmayı sürdüren bu meydana, 1977 yılında Samsunlu Mimar Kemal Taner tarafından modern çizgilere sahip yeni bir saat kulesi yaptırılmıştır. 2001 yılında ise Samsun Büyükşehir Belediyesi özgün kulenin benzerini aynı yere yeniden inşa ettirmiştir.
Elazığ Maden Saat Kulesi
1899’da Mutasarrıf Hayri Bey öncülüğünde, Madenlilerin katkılarıyla yaptırılmıştır.
Günümüzde metruk halde bulunan kulenin ilginç hikayesi ise oldukça dikkat çekmektedir.
1944’te kulenin yanında yer aldığı eski Hükümet Konağı “kilise”, tarihi kule ise “kilise çan kulesi” olarak tescil edilerek koruma altına alınmıştır. Tescili yapan Kültür Bakanlığı, araştırmacı yazar Lütfi Ergene’nin başvurusu üzerine 2002’de eski kararlarını iptal ederek yeni tescil kararı almıştır. Maden Saat Kulesi’nin garip yazgısı bu tescil hatasıyla da bitmiyor. Bazı kaynaklarda tümüyle yok olduğu bile yazmaktadır.
Amasya Saat Kulesi
1865 yılında Amasya Mutasarrıfı Ziya Paşa tarafından yaptırılan kule, aynı yıl çıkan bir yangında hasar görmüştür. 1938 yılında meydana gelen depremde de oldukça hasar gören kule, 1940 yılında dönemin Amasya Valisi Talat Öncel tarafından yeni köprü yapımı sırasında yıktırılmıştır. 2002 yılında ise orijinal yapıya sadık kalınarak kule yeniden inşa ettirilmiştir.
Dolmabahçe Saat Kulesi
Bezmi Alem Vadide Sultan Camii ile Dolmabahçe Sarayı’nın Saltanat Kapısı arasında yer alan kule, 1890-95 yılları arasında Sultan II. Abdülhamid tarafından yaptırılmıştır.
Neobarok ve Ampir tarzına sahip olan bu kule, Saray mimarı Sarkis Balyan tarafından yapılmıştır. 27 metre yüksekliğinde ve 4 katlı olan kulenin toplamda 94 basamağı vardır. 12×12 m ölçülerindeki mermer platforma 8,5×8,5 m çapındaki yapı oturur. Kulenin her kenarında altışar basamaklı merdiven ve köşelerde iki katlı birer fıskiye bulunur.
Kulenin her bir cephesinde Fransız imalatı saatler bulunmaktadır. Saatçibaşı Johann Meyer tarafından takılan Paul Garnier markalı saat 1979 yılında kısmen elektronik sisteme çevrilmiştir.
Zemin katta bulunan cephelerin üçünde pencere, birinde ise kapı bulunmaktadır.
7,4×7,4 m ebatlarındaki birinci katın cepheleri ise oldukça süslüdür. Kulenin deniz ve kara taraflarına bakan cephelerde Sultan II. Abdülhamid’in tuğrası bulunmaktadır.
6×5 m ebadındaki ikinci kat ise birinci kata göre daha sade bir görünüme sahiptir. Üçüncü kata parmaklıklı bir balkonla geçiş sağlanmaktadır.
Çorum Saat Kulesi
Beşiktaş Muhafızı Çorumlu Yedi Sekiz Hasan Paşa tarafından yaptırılan kule, Çorum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile Meltem Cansever’e göre 1894 yılında, Hakkı Acun’a göreyse 1896 yılında inşa ettirilmiştir.
Kule 27,5 m yüksekliğinde ve 3,9 metre çapında bir yapıdır. Güneye açılan yuvarlak kemerli kapısı üzerinde, 8 sıralı, araları cetvelli ve 1312 tarihli mermer kitabede şunlar yazmaktadır:
“Şehinşah-ı zaman Abdülhamid Han-ı keremkarın
Ferman-ı kiramından Hasan Paşa-yı bihemta
Bütün evkatını vakf eyledi ihya-i hayrata
Muvvaffak eylesun her dem anı amaline Mevla
Bu saat kulesi ez cümle hayrat-ı güzininden
Yapıldı yümn-ü evferle bu şehri eyledi ihya
Çıkup bir vakt-i eşrefde yazıldı babına tarih
Bu mikat-i celili yapdı bak Lütfi Hasan Paşa, 1312” yazılıdır.
Sarı renkli kesme kum taşından yapılan kulede, sekizgen kaideden Türk üçgeni motifli bir pabuçla gövdeye geçilmektedir. Üzeri kurşun kubbeyle örtülü olan kulenin dört bir tarafında saat kadranı vardır. Şerefeye yuvarlak kemerli kapıdan 81 basamaklı merdivenle çıkılmaktadır.
Kaynak: Türkiye’nin Kültür Mirası 100 Saat Kulesi/ Meltem Cansever/ NTV Yayınları/ 2009
