Bu yazımızda hep birlikte Türkiye’nin ilk olma özelliğini taşıyan Safranbolu Türk Kahve Müzesi’ne gidiyoruz. Aman dikkat! Yazı boyunca burnunuza kahve kokusu gelebilir.
Karabük’ün Safranbolu ilçesinde bulunan müze, “Anadolu’nun Kayıp Kahveleri” kitabının yazarı Atilla Narin, Naim Koca ve Semih Yıldırım tarafından 2019 yılında kurulmuştur.
Önceleri kendine ait bir yeri olan müzeyi şu anda Cinci Han’a giderek ziyaret edebilirsiniz.
Şimdi gelin, müzede neler var bunları inceleyelim.
Kahve Kavurma Tavası
Kahvemiz çekirdek halinde iken ilk olarak bu tava ile karşılaşmaktadır. Kahveyi kavurmaya yarayan, demirden dövülmüş veya topraktan yapılmış uzun saplı tavalarla kolayca ocağa sürülmektedir.
Kavurma işlemi bittiği zaman soğuması için soğudanlıklarda soğutmaya bırakılmaktadır.
16-17. yüzyıllarda ise gelişen teknoloji ile yeni teknikler geliştirilmiş, çevirme kolu olan küçük demir kazanları köz veyahut gaz aracılığıyla ısıtarak kullanmaya başlamışlardır.
Kahve Kavurma Makinesi
Uzun bir demir çubuğun ucuna yerleştirilen tamburun içerisine konulan yeşil çekirdekler, iki taş arasında yakılan ateşin üzerinde yavaşça çevrilir. Bu yavaş çevirme işlemi kahvenin kavrulmasını sağladığı için zamanında Türk milletinin hayatında önemli bir yer edinmiştir.
Alttaki görselde ise Mustafa Kemal Atatürk’ün doktoru ile içtiği son kahvesi ve fincanının replikasını görebilirsiniz:
Kahve Mangalı
Köşk ve konaklarda kullanılan kahve mangalı, üzerinde bulunan kapağın kaldırılıp küçük odun parçalarının köz haline geldiği zaman üzerine cezvenin konulmasıyla kahvenin pişirilmesi sağlanmaktadır.
Görselde bulunan kahve mangalını Türk Kahve Müzesi’ne kazandıran ise Özgür Öztürk ve eşi Melisa Öztürk’tür.
Peugeot Kahve Değirmeni
Dünyaca ünlü Fransız otomobil markası Peugeot’un ticari hayatına ilk olarak kahve değirmenleri ile başladığını biliyor muydunuz?
Hikayesi ise şu şekilde:
1743 doğumlu ve Peugeot ailesinin endüstri alanındaki yöneliminin ilk kurucusu olan Jean-Pierre Peugeot‘un iki oğlu, 1810 yılında Peugeot Kardeşler şirketini kurarlar. Var olan aile değirmenini çelik dökümhanesine dönüştürürler ve 1840 yılında ünlü kahve değirmenini ortaya çıkarırlar. Bunun yanında aile testereleri, yay ve şemsiye çerçeveleri de üreten marka, günümüzde halen kahve değirmeni üreterek aile geleneklerine olan bağlılıklarını devam ettirmektedirler.
Seyahat Cezvesi
Çay tiryakilerine rakip olan kahve tiryakilerinin yolculuk sırasında yanlarında kahve bulundurmak için seyahat cezvelerini tercih etmektedirler. Cezve sapının kolayca katlanabilmesi ve kapaklı olmasından dolayı zamanında oldukça tercih edilen bir ürün haline gelmiştir.
Boşnak Fincanı
Eskiden aşırı ırkçı Sırplar, gerçekleştirdikleri toplu katliamlarda bazı Boşnakları, ellerinin serçe ve yüzük parmaklarını keserek gömmüşlerdir. Bunun sebebi ise Müslüman olan Boşnakların ırkçı Sırpların sembolü olan “Çetnik İşareti” yaparak ölmelerini istemeleridir. Bu işaret ise baş parmak, işaret parmak ve orta parmak ile yapılır. Bu parmakların kahve fincanını tutarken bir araya gelmemesi içinse fincanlar kulpsuz yapılmıştır.
Fincan Zarfı
Kulpsuz kahve fincanlarının servis esnasında sunumunun kolaylaşması ve tutarken kişinin elinin yanmaması için içine oturtulduğu ayaklı bir kaptır.
Zarflar gümüş, pirinç, bakır, altın, seramik, cam, porselen olmak üzere birçok farklı malzemeden yapılabilmektedir.
Yapıldıkları malzeme ve yapım aşamasında kullanılan tekniklere göre ait oldukları yeri temsil etme özellikleri vardır.
Örnek verecek olursak: Madeni zarfların yapımında savat, kabartma, oyma, kazıma, ajur, telkâri gibi teknikler; saray için yapılan zarflarda ise lale, altın yaldızlı, mineli ve lake olanları görülebilir.
Hem kişinin elini yakmaması hem sunumda kullanılması hem de yapılışına göre temsil etme özelliğinin bulunması, fincan zarflarının bulunduğu dönemde Türk halkı için oldukça önemli olduğu anlaşılmaktadır.
Kahvecinin Peykesi, Köşesi ve Çekmecesi
Her kahvehanenin bir sahibi yani baş kahvecisi vardır. İçeride daima bir kahveci reis bulunduğundan dolayı salonun kendince en uygun, salona en hakim olunabilecek bir yerinde görseldeki bu makam bulunur. Para, kahvehane evrakı ve hususi eşyalar burada saklanırdı. Kahveciye saygı duyan hiç kimse bu yere oturmazmış.
Manda Batmaz Kahveci Ustası Cemil Filik’e Ait Cezve
Kahve denildiği zaman akla gelen en önemli isimlerden birisi de Cemil Filik’tir. 35 ülkede yayınlanan gurme programlarına konu olarak ve birçok ödül alan Cemil Filik, Manda Batmaz Kahvecisi’nin kurucusudur. 10 Ocak 2019 yılında aramızdan ayrılmıştır.
Olur da bir gün yolunuz Safranbolu’ya düşerse Cinci Han’a gelip Kahve Müzesi’ni gezmeyi ihmal etmeyin. Kahvecinin peykesinde oturun, farklı ülkelerden getirilen kahve çekirdeklerine göz atın ve çıkarken bir fincan Türk kahvesi için.
Kaynakça: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türk Kahve Müzesi, 25.11.2021
Kahve Keyfi, Peugeot’nun Aslında Kahve Değirmeni Markası Olduğunu Biliyor musunuz?, 25.11.2021
