Kelt mitolojisi ile ilgili konulara değinmeden önce Keltler ile ilgili genel bir bilgilendirme yapmak faydalı olacaktır. Keltler için kıta Avrupası’nn en eski  sakinleri diyebiliriz. İsimleri Yunanlılar tarafından Avrupa’da yaşayan anlamında kullanılan Keltoi kelimesinden türemiş olan ve 4000 yıl kadar önce İtalya’nın üst kısmında Ren, Rhone ve Tuna nehirlerinin kaynaklarına yakın; bugünkü Avusturya, İsviçre ve Almanya’nın olduğu bölgede yerleşik olan Keltler, sonrasında kuzeyde Britanya Adası, batıda İspanya ve Fransa, doğuda ise Anadolu’da Ankara’nın bulunduğu bölgeye kadar yayıldılar. Güçlenen Roma İmparatorluğu’nun istilaları ile önce kuzeyde Britanya adasına, Anglo-Saxon akınlarının etkisi ile de bugün İrlanda, Galler ve İskoçya’nın bulunduğu kısma yerleştiler.

Bu kadar eski bir medeniyet olmasına rağmen Yunan ve İskandinav mitleri kadar ön plana çıkan mitlerinin olmamasının ana sebebi, Keltler’in konuşmanın sihirli bir etkisi olduğunu düşünmelerinden dolayı yazılı kaynakları kullanmamalarıdır. Yunan yazılı kaynakları M.Ö. 700’lü yıllarda başlarken, Keltlerin mitlerini yazılı hale getirmeleri bundan 2000 yıl sonra mümkün olmuştur. Kelt mitolojisi aynı zamanda İrlanda, Galler ve İskoç mitolojisi ile iç içe girmiştir. Kökenleri aynı olan topluluklar farklı zamanlarda adaya geldikleri için herkesin anlatacak farklı bir hikayesi olmuştur.

Bu yazıda inceleyeceğimiz Kelt kahramanı Lugh‘un hikâyesi Tuatha Dé Danann ve Fomorilerin arasındaki ilişki ile çok yakından ilişkilidir. Tuatha De Danann (Tanrı Danu’nun Çocukları) İrlanda’ya bir bulut içinde gelen üstün bir ırktı. Adaya geldiklerinde ilk önce çirkin ve aptal bir ırk olan Firlbogs ile karşılaştılar. Onlarla savaşmadan, adanın 5’te 1’lik uzak bir kısmını vererek uzlaştılar. Adanın diğer bir yerli ırkı Fomorilerdi. İri cüsseli ve ahlaken çok güvenilir olmayan bir topluluktu. Uzun süre birlikte yaşayan iki halk arasında bir etkileşim de kaçınılmazdı.

Lugh’un Dünyaya Gelişi

Lugh’un dünyaya nasıl geldiği ile ilgili birçok anlatı var. En çok kabul gören ise Balor hakkındaki kehanet ile anlatılandır.

Bir Fomori Kralı olan dev Balor hakkında bir kehanet vardır: Balor torunu tarafından öldürülecektir. Bunu önlemek için kızı Eithne‘yi bir kuleye hapseder ve kimsenin yanına yaklaşmasına izin vermez. Fakat bir Danann olan Cian, Balor tarafından çalınan ineğinin intikamını almak için bir plan yapar. Kadın kılığına girerek kuleye, Eithne’nin yanına girmeyi başarır. Belli bir süre Eithne hamile kalır ve 3 erkek çocuğu dünyaya getir.

Durumu öğrenen Balor hakkındaki kehanetin korkusuyla üçünü de denize fırlatır. Bazı kaynaklar Lugh’u üçlü tanrı, ki bazı heykellerinde üç yüzü olan bir insan olarak resmedilir, olarak anlatır. Üç çocuktan sadece biri hayatta kalır. Hayatta kalan çocuk Lugh’dur. Bazı kaynaklarda Lugh’un babası tarafından kurtarılıp büyütüldüğü yazar, bazılarında ise bir deniz tanrısı Lir tarafından denizden alınıp büyütüldüğü.

Tuatha Dé Danann’a Katılması

Bununla ilgili iki anlatı vardır.  Fomoriler ve Tuatha Dé Danann arasındaki büyük savaş olan Mag Tuired öncesi Danann karargahına gelen Lugh, kendisinin de bir Danann olduğu söyleyerek onlara katılmak istediğini söyler. Kral ilk önce kabul etmeye çok istekli olmadığı için neden onu kabul etmeleri gerektiğini sorar. Lugh çok iyi bir marangoz olduğunu söyler; fakat bir marangoz zaten vardır. Lugh demircilik de yapabileceğini söyler ama demirci de vardır. Ozan, müzisyen, tarihçi, kahraman, savaşçı, büyücü. Bunların hepsi Tuatha Dé Danann’da vardır. Lugh bunların hepsine aynı anda sahip olan bir kişi olup olmadığını sorar.  Tuatha Dé Lugh’u bu meziyetleri karşısında daha fazla itiraz etmeyip onu kabul ederler ve ona birden çok becerisi olan anlamına gelen Samildanch unvanını verirler.

Bir diğer anlatı da Lugh’un esrarengiz şekilde ortaya çıkarak Tuatha Dé Danann’a katılmak istediğini söylemesi ile başlar. Karargaha varan Lugh görünüşü ile bütün kabilenin takdirini toplar. Kral Nuada yeni geleni test etmek satranç turnuvasına davet eder ve bu konuda en iyi adamını gönderir. Lugh onu kolayca yener. Bunun üzerine kral onu saraya davet eder. Aynı anda iyi bir müzisyen olan Lugh arpını çalmaya başlar. O kadar sakin bir melodi çalar ki bütün saray iki gün boyunca uyur. Sonra acıklı bir parça çalar ve bütün ahali hıçkırıklarla ağlamaya başlar. En sonda neşeli bir şarkı çalar ve bütün saray eğlenerek ona eşlik eder. Kral onun kendilerine katılmasını kabul eder ve Fomorilere karşı olan savaşta yardım etmesini ister.

Mag Tuired Savaşı ve Kehanetin Gerçekleşmesi

7 yıllık hazırlıktan sonra iki düşman savaş alanında karşı karşıya geldiler. Lugh, savaşçı yetenekleri ile büyük katkı sağladı. Sihirli mızrağını o kadar ustalıkla kullanıyordu ki sanki kolu uzayarak rakibine ulaşıyordu. Bu yeteneğinden dolayı ona Lâmfhoda (uzun kollu) lakabını verdiler. Savaşın ortasında Balor, Kral Nuadayı bularak kafasını keserek öldürdü.

Tam Fomoriler zaferi ilan edecekken Lugh sahneye çıktı. Mızrak ve sapanını kullanmadaki yeteneğini büyükbabası Balor’a gösterme zamanı idi. Sapanı ile attığı taş Balor’un alnında bulunan tek gözünü kör etti ve bir anda yere yıktı. Lugh, devin kafasını bir hamlede keserek hem kuleye hapsetttiği annesinin hem de kendisini öldürmek istemesinin intikamını aldı ve aynı zamanda kehaneti de gerçekleştirdi. Bu zaferden sonra Tuatha Dé Danann, ölen kralları Nuada’nın yerine Lugh’u kral ilan ettiler.

Lugh Lleu, Llaw Gyffes gibi Galler ve Lugos gibi Galya tanrıları ile eşasıllı kabul edilir. Bazen de yüzünün parlaklığından dolayı güneş tanrısı olarak da anıldığı olmuştur. Hatta Lugh isminin ışık anlamına gelen Latince Lux kelimesinden türediği söylenir. Ama el sanatları ve güzel sanatlar ile olan bağı daha belirgindir ve bu özelliği daha çok yerde öne çıkar. İsmi de ahit anlamına gelen Keltçe Lugio kelimesinden gelir.

Genel olarak çok renkli olan Kelt ve İrlanda mitolojisinde bazı noktalarda Yunan ama çoğunlukla İskandinav mitolojileri ile benzerlik bulunur. Bu da aynı kıtayı binlerce yıl boyunca paylaşmış olan halkların ve göçler ile sahip oldukları bilgi ve hikayeleri nesilden nesile aktarmış olmalarının etkisi çok büyüktür.

Kaynakça

• Monaghan, Patricia. The Encyclopedia Of Celtic Mythology And Folklore. New York: Facts on File Inc., 2004.
• Bernard, Catherine. Celtic Mythology. USA: Enslowe Publishers, Inc., 2003.
• Cartwright, Mark. World History Encyclopedia. https://www.worldhistory.org/Lugh/. Erişim Tarihi: 04 Haziran 2023
• Mythopedia. https://mythopedia.com/topics/lugh. Erişim Tarihi: 04 Haziran 2023