Bu yazımızda “yeşil” sözcüğünün anlamından, tarihinden, Türk edebiyatındaki yerinden ve insan psikolojisi için ne anlam ifade ettiğinden bahsettik.
Yeşil Kelimesinin Etimolojisi ve Anlamı
Eski Türkçe’de “taze, diri’’ anlamına gelen yaş kelimesi eski metinlerde yaşıl olarak geçmektedir. 10. yüzyıldan itibaren kullanılmakta olan yeşil kelimesi halk arasında yaygın şekilde yaprak rengi olarak bilinmektedir. Sebzeler için kullanıldığında “olgunlaşmamış, ham’’ anlamına gelen yeşil kelimesi zamanla yaşıl sözcüğünden evrimleşerek “yaş bitki rengi’’ anlamına gelen yeşil kelimesi ile son halini almıştır. Sebz, fıstıki, kimyoni, ahdar ve tirşe gibi eş anlamları bulunmaktadır.
Tıpkı kahverengi gibi doğayı simgeleyen yeşil, bolluğu, bereketi, ferahlığı, huzuru, yeniden doğuşu, tazeliği ve umudu temsil etmektedir. Dinginlik ve rahatlamayla da ilişkilendirilen yeşil, sarı ve mavinin karışımından oluşmaktadır. Çimen yeşili, nefti, nane yeşili, pastel yeşil, zümrüt yeşili gibi tonları bulunan yeşilin yaklaşık seksen tonu bulunmaktadır.
Yeşilin Tarihçesi
Antik dönemlerde ve Orta Çağ’da solmayan, canlı ve parlak bir yeşil rengi bulmak için pek çok çalışma yapıldı. Elde edilen yeşil renk ya zaman içerisinde soldu ya da yeterli canlılıkta olamadı. Ancak 1755’te İsveçli kimyager Carl Wilhelm Scheele zehirli bir kimyasal olan arsenitten yapılmış bir yeşil keşfetti. Carl’ın keşfettiği bu renge Scheele’nin Yeşili ismi verildi. O zamana kadar yeşil rengi, mineral ve sebzelerden üretilmekteydi ancak Carl’ın bulduğu yeşil renginden sonra bu renk o kadar yaygınlık kazanmıştı ki 19. yüzyılın sonlarına doğru eski tonların yerini almıştı.
Kağıtta, duvara asılan eşyalarda ve kumaşlarda hatta oyuncaklarda bile kullanılmaya başlanan Scheele’nin Yeşili, ünü ve yaygınlığıyla beraber olumsuzlukları da yanında getirdi. Öyle ki bu renk ile boyanan odalarda kalan çocuklar ve bu renk elbise giyen kadınlar zehir solumaktan hasta olmaya başlamışlardı. Hatta tarihçilere göre Fransız İmparator Napolyon Bonapart’ın ölümüne bile bu renk sebep olmuştu.
On dokuzuncu yüzyılın sonuna yaklaştıkça Scheele’nin Yeşili’ne benzer bir renk bulundu. Bu renk Paris Yeşili’ydi. Ancak bu renk de en az Scheele’nin Yeşili kadar zehirliydi. Bu renk Claude Monet, Paul Cezanne ve Pierre-Auguste Renoir gibi Fransız empresyonistleri tarafından eserlerinde kullanıldıktan sonra 1960’ların sonunda yasaklandı.
Günümüzde yeşilin pek çok tonu mevcut. Pigment Green 7 (Yeşil Ton 7) olarak yaygınlık kazanan bu ton plastik ve kağıtlarda kullanılmakla beraber tüketilmesi durumunda hastalıklara hatta ölüme yol açabilen klor maddesini içermekte. Bir diğer popüler ton olan Pigment Green 38 (Yeşil Ton 38), klorun yanında tehlikeli bromür atomlar içermekte. Daha popüler olan Pigment Green 50 (Yeşil Ton 50) ise zehirli kobalt, titanyum, nikel ve çinko oksitin karışımını içermekte.
Edebiyatta Yeşil Etkisi
Renkler her toplumda farklı anlam katmanlarını oluşturmuştur. Toplumsal dinamikler kendilerini edebiyatta da göstermektedir. Edebiyata yansıyan bu anlamlar Türk edebiyatında da yer edinmiştir. Bu renkler şairlerin renklerle duygularını birleştirmesi sonucu tekdüze kullanımın dışına çıkmıştır. Şairlerin şiirlerinde renkleri kullanması şiirlerde bir ahenk meydana getirmiş, şiirlerin daha canlı ve akıcı olması sağlanmıştır. Bu renkler arasında kendisine yer bulan yeşil, Türk edebiyatında farklı anlamlarda kullanılmıştır.
“Sen güneşin altında yeşil gözlerinle
Çırılçıplak yatacaksın
Ben üstüne eğilip senin
Ben kainatın en müthiş hadisesini
Seyreder gibi seyredeceğim seni
Sen kollarını boynuma atacaksın
Ben ölümsüzlüğü tadacağım
Kıpkırmızı ağzından’’
-Nazım Hikmet Ran
Toplumcu gerçekçi şiirin öncüsü olan ve hayatına yüzlerce şiir sığdırıp dünyaca ün kazanan şair Nâzım Hikmet, şiirlerinde yeşil rengine yer veren şairlerden biridir. Bu şiirde yeşili göz rengi anlamında kullanan şair, yazdığı bu şiirle sevginin, umudun ve aşkın kapılarını aralayıp bizleri içeri davet etmektedir.
“Gözlerin bir yeşil fanilaydı balkonda uçuşan
Sicim yağmur taklidi
Bıkmıştım zor geçen kışlarımı anlatmaktan
Bardağa birkaç çiçek ıslamaktan.
Parmağımın ucunda kırmızı kenarlı bir bulut
Onu uzatırdım sana, yalnızlık gibi iri bir damla
Parmağıma düşen bir damla kandı aşk.
Seni sevince pazara çıktım sevinçten
Enginar aldım “süper enginarlar” diye bağıran adamdan
Oturup ağladım sonra, şaşırdın.
Bu “süper” oluşta canımı acıtan bir şeyler vardı.
Canımın acısıydın.
Ben bir tek o canı unutmamak için her şeyi hatırlamıştım.
Sevişmiştik.
Evde binlerce tespih böceğinin ayak izleri
Sevişmiştik.
Biri başımdan aşağı pırıltılarla dolu bir sözlüğü
boşaltmış gibi
Seni sevince kıpırdayan her şiiri
Kahverengi bir çaydanlıkta saklıyorum.
Sonra gittin.
Birlikte kışlıkları naftalinleyecektik.
Söz vermiştim unutmayacaktım gözlerini
Bir yeşil fanila gibi ipte, alıp ütüleyecektim.
Herkese iyi akşamlar demeyi öğretecektim gözlerine.
Sonra gittin.
Çocuk oldum bir daha, ağladım.
Kaç şiir, kaç kere sular altında kaldı.
Kitaplar, aşk, her şey.
Her şeyi son bir kere daha kurtaramazdım.
Keşke nane şeker gibi mentollü bir buluttan doğaydım
Sonra gittin.
Beyaz bir küf büyüdü evde, tersten yağan kar gibi.
Keşke dünya toz şekeri ile kaplı olsaydı.
Çocuk oldum sonra ağladım, yağmur bile beni ayıpladı.
Söz dedim, söz verdim.
Ruhumu gömdüğüm yer hala belli.
Güneşi özledim, sonra seni
Keşke gölgesine razı bir fesleğen olaydım.
Sonra gittin
Gözlerin bir yeşil fanila unutulmuş balkonda
Sicim yağmur taklidiydi
Artık iyice inceldi.”
-Didem Madak
Yazdığı şiirlerle bizlere bir ayna tutuyormuş gibi hissettiren Didem Madak, şiirlerinde günlük yaşamın detaylarına sıkça yer vermiştir. Şair bu şiirinde adım adım aşık olmanın ilk anlarını, aşık olmayı ve yitip giden, terk edilmiş bir aşkı anlatmaktadır. Bu aşk hikayesini bizlere aktarırken sanki içimizden biriymiş gibi kelimeler kullanmış ve gösterişten uzak, sade bir anlatımı tercih etmiştir. Şair yeşil renginin yanında kırmızı, kahverengi ve beyaz renklerine de yer vererek şiire çeşitlilik kazandırmıştır. Madak bu şiirinde gözleri yeşil renkte olan sevgilisinin gözlerini yeşil bir fanilaya benzetmiş ikisi arasında bir bağ kurmuştur.
Yeşilin Psikolojik Etkileri
Yapısında birden fazla zehirli içerik bulundurmasına rağmen yeşil renginin insan psikolojinde pek çok olumlu etkisi bulunmaktadır. Bu olumlu etkileri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Dünya çapında yapılan araştırmalara göre yeşil renginin insanlara en fazla güven veren ve stres faktörünü en aza indiren renk olduğu ortaya çıkmıştır.
- En canlı ara renkler arasında yer alan yeşil, insanda cesaret ve özgürlük hislerini uyandırmaktadır.
- İnsanda doğal bir denge ve huzur uyandıran yeşil, insanların odaklanmasını ve dikkatlerini arttırmalarına da yardımcı olarak insanların daha verimli olmalarına katkı sağlamaktadır.
- İnsanda yeni başlangıçlar ve tazelik hissini simgelemektedir.
- İnsan üzerinde umudu çağrıştıran bu renk, insanlarda olumlu düşüncelerin oluşmasına yardımcı olmaktadır.
Yeşil Bir Dünya
Gün geçtikçe artan nüfus, sürdürülebilir olmayan politikalar ve popülerleşen tüketim kültürü gibi pek çok sebeple yaşadığımız gezegenin kaynakları ve yeşil alanları azalıp tükenmektedir. Şehirlerin çoğunda insanlar kafalarını çevirdiklerinde yeşil alan yerine içlerinde bulunduğu beton bina dışında başka bir beton bina ile göz göze gelmektedir. Oysa insanların gün içinde yaşadıkları stresten ve koşuşturmacadan biraz olsun uzaklaşıp yeşil bir alana bakarak dinlenmeye ihtiyaçları vardır. Varlığını yitiren her bir yeşil alan hem insanların psikolojisinin hem de insanlık tarihinin hızla tükenmesine yol açmaktadır.
Doğa; kendisini yenilemenin, yeniden var olmanın, bu gezegende her zaman var olan ve var olmaya devam edecek olanın kendisi olduğunu hatırlatmanın mutlaka bir yolunu bulacaktır. Ancak doğa bu yolu kendisi bulmadan doğayla beraber olmanın, onu korumanın ve ona saygı duymanın ne gibi bir kötü yanı olabilir ki?
Kaynakça
- Anbarlı, A. S., “Yeşilin Tarihçesi: Zehirli Boyadan Çevreciliğin Sembolüne’’ Sanatla Art, 29 Temmuz 2020, Erişim Tarihi: 01.09.2024. Web
- Aykın, S. “Çiçekli Şiirler Yazmak İstiyorum Bayım! Didem Madak Şiir İncelemesi’’ Söylenti Dergi, 14 Şubat 2024, Erişim Tarihi: 03.09.2024. Web
- Filiz, D. “Nazım Hikmet-Büyük İnsanlık: Kendi Sesinden Şiirler’’ Söylenti Dergi, 5 Temmuz 2024, Erişim Tarihi: 03.09.2024. Web
- Öntürk, A. (2017). “Divan Şiirinde Renkler’’ ulakbilge 5 (12), s973-982.
- “Yeşil’’ İstanbul Teknik Üniversitesi, Web Erişim Tarihi: 01.09.2024
- “Yeşil Renginin Anlamı Nedir-Psikolojik Etkileri’’ İstanbul Gedik Üniversitesi, Web Erişim Tarihi: 01.09.2024
Kapak görseli: Seismic
