Gustav Klimt‘in Yelpazeli Kadın (1917-18) tablosu, Avrupa’da düzenlenen bir müzayedede satılan en pahalı sanat eseri olma özelliğini taşır. Yalnızca yüksek bir ücret karşılığında satılmasıyla değil, Uzak Doğu temasının işlenmesi, sembollerin yoğunluğu ve Gustav Klimt’in son portresi olmasıyla da ünlü bir eserdir. Viyana Secession sanat akımının öncüsü Gustav Klimt’in eseri Yelpazeli Kadın’ın ardındakilere bakalım.
Viyana Secession Akımı ve Gustav Klimt
Gustav Klimt’in, Yelpazeli Kadın (Dame mit Fächer) tablosuna giden yol, sanatçıyı ve öncülük ettiği Viyana Secession akımını anlamaktan geçer. Çünkü Yelpazeli Kadın tablosu hem akımın en önemli eserlerinden biridir hem de sanatçının yarattığı son portresidir. Hatta portre Klimt öldüğünde, odasındaki şövalede yarım bir şekilde kalmıştır.
1862’de Viyana’da doğan Gustav Klimt; yedi çocuklu göçmen bir aileye doğması ve ailesinin fakirlikle boğuşması nedeniyle hayata zorluklarla başlamıştır. Ancak çizim yeteneği sayesinde Viyana Uygulamalı Sanatlar Okulu’na burslu girer. Okulu bitirdikten sonra birçok kamu binasının iç ve tavan duvarlarına süslemeler yapar. Bu çalışmaları ve üstüne ekledikleriyle 1888’de Avusturya İmparatoru I. Franz Joseph tarafından Altın Liyakat Nişanı ile ödüllendirilir. Hatta aynı yıl Münih ve Viyana Üniversitelerinin fahri üyeliğine kabul edilir.
Klimt kamusal alanlardaki eserlerinde büyük bir başarı gösterdiği sırada dünyada Art Nouveau akımı yükseliyordu ve Klimt de akımdan etkilenmekteydi. Ancak aynı yıl içerisinde babasının ve kardeşinin vefatıyla büyük bir buhran yaşar. Bunun sonucunda içe dönen karakterinin belirtileri sanatına da yansır. Akademik sanata duyduğu tepkiyi bu dönemde dışa vurmaya başlar ve yaptığı kamusal eserler izleyiciler tarafından yargılanır. Bunun üzerine 19 sanatçı arkadaşıyla bir araya gelerek Viyana Secession grubunu kurar.
Başkanlığını Gustav Klimt’in yaptığı Viyana Secession sanat birliğinin amacı, akademik temalı ve devlet desteği ile oluşturulmuş sanata, alternatif olacak bir sanat anlayışı sunmaktır. Bu alternatif sanat anlayışının en büyük amaçları arasında sanatçıların yaratıcı özgürlüklerini arttırmak, uluslararası çağdaş sanatla bağ kurmak, süsleme ve tasarımı “yüksek sanat” olarak kabul ettirmek yer almaktaydı. Akımın en önemli özellikleri ise “gesamtkunstwerk” yani mimari, resim, grafik gibi birçok sanat alanlarının bir arada bütüncül çalışması gerektiği, eserlerde sembollere yer verilmesi, altın varakların ve mozaik zeminlerin kullanılması, perspektifle yaratılan derinlik hissi yerine desenlerle yüzey yaratılması, Uzak Doğu sanatı esintilerinin hissedilmesi ve kadın figürünün öne çıkması gibi konulardır.
Viyana Secession grubu ise kuruluşundan bir yıl sonra Viyana’da Secession Binası’nı açar. Bu bina, sanat anlayışları için başlı başına bir manifesto niteliğindedir. Binanın içerisinde, yukarıdaki görselde bir kısmı yer alan, Gustav Klimt’in Beethoven’ın 9. Senfonisi‘nden ilham alarak yarattığı Beethoven Frizi yer alır.
Yelpazeli Kadın Tablosu Analizi
Yelpazeli Kadın tablosu; Viyana Secession akımının en önemli eserlerinden biridir, çünkü akımın öne çıkan tüm özelliklerini içerir. 100×100 cm boyutlarında kare bir zemine yapılmıştır. Bu ölçüler, Klimt’in perspektif ile derinlik yaratması yerine düzlemsel bir çalışma ortaya çıkarmasını sağlar. Bu kare format sayesinde ana figürün, desenlerin ve arka planın birbirine eşit uzaklıkta hissedilmesini sağlar. Bu his de Viyana Secession akımının “gesamtkunstwerk” yani sanatta birlik özelliğine işaret eder. Eserin yüzeysel görünümü, tabloda yer alan semboller ve figürsel özelliklerin hiçbirinin önüne geçmeyerek Gustav Klimt’in yeteneğini kanıtlar niteliktedir.
Klimt’in İmzası: Sarı Arka Plan
Gustav Klimt, her eserine ayrı ayrı hayranlık duyduğum bir ressam. Sanatçının tüm ünlü eserlerine uzaktan bir arada bakınca ise görüyoruz ki tabloların arka planında altın sarısı bir “Klimt tonu” hakim. Bu tonu içeren eserler ise Klimt’in 1901 ve 1909 yılları arasındaki Altın Çağ döneminde resmedilmiştir. Klimt, hiçbir zaman altın tonuna duyduğu ilgiyi resmi olarak açıklamamış olsa da birkaç tahminde bulunmak mümkün. Bu konuda ortaya atılan ilk teori, Klimt’in babasının bir altın hakkakı olmasıdır. Babasının mesleğinden yola çıkarak sanatçının çocukken sürekli altın rengiyle temas içinde olduğu ve bunun sonucunda eserlerine bu rengi yansıttığı yönünde. İkinci teori ise Klimt’in 1903 yılında Venedik ve Ravenna şehirlerine yaptığı ziyaretten kaynaklanıyor. Bu şehirlerdeki katedral ve kiliselerde yer alan altın kaplamalı mozaiklere duyduğu ilgiden gelişen bir altın rengi hayranlığı olduğu. Hangi teori doğrudur ya da gerçek neden nedir bilinmez ancak Klimt’in altın renkli eserleriyle sanat tarihine damga vurduğu değiştirilemez bir gerçektir. Yelpazeli Kadın eserinde, Klimt’in Öpücük tablosunda olduğu gibi arka planda altın varaklar yer almasa da özgün tonu tuvalde yerini almıştır.
Ana Figür: Gustav Klimt Eserlerindeki Son Kadın
Gustav Klimt’in son eseri olan Yelpazeli Kadın tablosunda yer alan ana figürün kim olduğu bugün hâlâ bir gizem olmaya devam etmektedir. Ancak bazı teorilere göre bu kadının Gustav Klimt’in hayranlık duyduğu bir balerin veya dansçı olduğu iddia edilir. Bu iddiaların nedeni ise kadın figürünün şık ve ağırbaşlı duruşunun yanı sıra omzunun açık olmasıdır. Bu açıklık figürün modern bakışını da temsil eder. Ayrıca kadının doğrudan izleyiciye bakmaması da ona gizemli bir hava katmaktadır.
Ana figürün geleneksel bir Japon kıyafeti olan kimono giymesi de dikkat çekmektedir. Bu kimononun kadının omzunu açıkta bırakması ve elindeki yelpazenin göğsünü kapatması da dikkat çeken başka bir noktadır. Bu nedenle yelpaze de kadın figürünün gizemini arttıran bir ögedir. Yelpazeler Asya kültüründe kadın figürünün zerafetini ve inceliğini temsil eder. Yani bu obje, tabloda yer alan kadının şık duruşunu destekleyen bir nesnedir.
Sembollerin Gücü: Uzak Doğu Esintileri
Anka Kuşu
Yelpazeli Kadın tablosunda, ana figürünün sol üst kısmında bir anka kuşu (Feng-hua) yer almaktadır. Bu anka kuşu figürü tabloda yalnızca dekoratif bir unsur olarak yer almamaktadır ve Çin mitolojisinde önemli bir yere sahiptir. Eserin Klimt’in Çin ve Japon sanatına duyduğu ilginin en büyük örneklerinden biri olduğu düşünüldüğünde, bu semboller tesadüfi olamayacak kadar özenle seçilmiştir. Anka kuşu, Çin mitolojisinde erdemli, asil bir karakteri ve yeniden doğuşu temsil ederken imparatoriçeyi de sembolize eder. Bu figürün tabloda yer alışı da kadın figürünün şık ve asil duruşunu destekler. Anka kuşunun tablodan bağımsız bir sembolik anlamı daha vardır. Yeniden doğuş ve dönüşümü de simgeleyen anka kuşu figürü, Klimt’in son tablosunda yer alarak sanatçının yaşamının son yıllarında yaşadığı sanatsal evrimi ve içsel dönüşümünü de yansıtır.
Turna Kuşu
Tablodaki kadın figürünün sağ tarafında, anka kuşunun kuyruğunun bitiminde bir turna kuşu yer alır. Bu turna kuşu, mavi tüyleriyle dikkat çekmekle birlikte hem Çin hem de Japon mitolojisine gönderme yapmaktadır. Turna kuşu Japon ve Çin mitolojilerinde bilgelik, sadelik ve asaleti temsil eder. Tabloda yer alan kadın figürü ise aynı turna kuşunun temsil ettiği gibi bilge bir şekilde düşünmekte ve asil bir şekilde durmaktadır. Tablodaki anka kuşunun kapalı kanatları ve dik duruşu kadın figürünün pozuna benzemektedir.
Lotus Çiçekleri
Lotus çiçekleri, Yelpazeli Kadın tablosunun arka planına serpiştirilmiş durumdadır. Belirli aralıklarla sanki yüzer gibi görünmektedirler. Lotus çiçeklerinin süzülen pozisyonları, tabloya düşsel bir hava katar. Lotus çiçekleri çamurda büyüse de temiz ve çok güzel bir çiçek olarak ortaya çıkarlar. Bu nedenle özellikle Çin mitolojisinde ruhsal saflığı ve direnci temsil eden bir semboldür. Lotus çiçeğinin kullanımı da kadın figürünün dış güzelliğinin yanı sıra ruhunun saf ve güçlü güzelliğini de temsil eder.
Gustav Klimt’in 1918 yılında hayatını kaybetmesinden sonra Yelpazeli Kadın tablosu sanatçının şövalesinden kaldırılarak sergilenmeye başlamıştır. İlk olarak 1920 yılında Viyana’da düzenlenen bir Klimt anma etkinliğinde kısa süreli sergilenen eser, ilerleyen yıllarda birçok özel sergide yer alır. 27 Haziran 2023’te ise Londra’daki Sotheby’s Müzayede Evi’nde açık arttırmaya çıkarılır. Hong Kong’da yaşayan özel bir koleksiyoner ise eseri 85.3 milyon sterline satın alarak eserin “Avrupa’da şu ana kadar satılmış en pahalı sanat eseri” ünvanını kazanmasına yol açar. Yelpazeli Kadın tablosu ise bu ünvanı hak eden bir sanat eseridir bana kalırsa. Hem Gustav Klimt’in son eseri olması hem de tamamlanmamış olmasına rağmen bir o kadar da bitmiş görünen, benzersiz bir tablodur.
Kaynakça
“Lady with Fan-Gustav Klimt”. Google Arts and Culture. Web. 23.04.2025
“Gustav Klimt’s Lady with Fan (Dame mit Fächer)”. Web. 23.04.2025
“Klimt’s Lady with a Fan: The Painting That Sold for £85.3m by Kelly Grovier”. Web. 23.04.2025
“Gustav Klimt Biography in Details”. Klimt Gallery. Web. 24.04.2025
“Gustav Klimt and the Secession”. Google Arts and Culture. Web. 24.04.2025
“What new Gustav Klimt’s Composition Techniques?”. The Collector. Web. 24.04.2025
“Klimt’s Golden Phase”. Google Arts and Culture. Web. 24.04.2025
“Gustav Klimt’s Final Masterpiece, Dame mit Fächer (Lady with a Fan), Comes to Auction at Sotheby’s in London This June”. Sotheby’s. Web. 27.04.2025
