Bu yazımızda dünya mitolojilerinde iklimsel döngülere bağlı olan bahar-yaz geleneklerini, tanrıçaları, güneş ve bereket kavramlarını ele alacağız. Öncelikle toplumların inanış biçimlerinde, diğer toplumlarla olan kültürel etkileşimlerinin oldukça etkili bir faktör olduğunu söylersek yanılmış olmayız. Biz de bu yazımızda sizi, bahar mevsiminin sonu ve yazın gelişiyle birlikte, farklı coğrafya ve kültürlerde paganist dönemlere götürüyoruz.
ANTİK YUNAN MİTOLOJİSİ
Mitolojinin yapı taşı ve en gelişmiş örneği olarak kabul gören Antik Yunan mitolojisi, bilinen en eski mitolojilerden biridir.
Antik Yunan coğrafyasına bakıldığında günümüz Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin orta ve batı kısmından başlayarak İyonya Denizi’ne kadar uzanan bir alan olduğu görülür. İklim olarak yılın birçok günü güneşli olan bu coğrafyada elbette ki iklimsel figürler, mitolojide de sıkça karşımıza çıkar. Antik Yunan mitolojisinde baharı, hasadı ve bereketi simgeleyen birçok öğe görmek mümkündür fakat bunlardan en göze çarpanları şüphesiz ki uğruna şenlikler düzenlenen tanrıçalar ya da tanrılar olmuştur.
Örneğin tanrıların tanrısı Zeus’un oğlu Apollon‘un tanımlarına bakıldığında ışık saçtığı , ekinlerle ilişkilendirildiği ve sarı saçlarının Güneş ışıklarıyla bağlantılı olduğu göze çarpar.
Antik Yunan ve güneş deyince akla gelen ilk isim şüphesiz ki Güneş tanrısı Helios’tur. Gün doğumundan gün batımına kadar, gökyüzünde dört atıyla sürdüğü arabasıyla dünyayı aydınlattığına inanılır.
Bereket ve hasat denilince Antik Yunan’da ilk göze çarpan tanrıça “Demeter”dir. Buğday ve hasatla bağdaştırılan bu tanrıça için yaz sonu alınan verimli hasatlar için şenlikler düzenlenir. Demeter, Antik Yunan mitolojisinde hasat bereket, mevsim, ilkbahar ve yaz tanrıçası olarak adlandırılırken şarap tanrısı Dionysos için düzenlenen bazı ritüellerde de bereket kavramlarına değinildiği görülür.
Antik Yunan’da mevsimler ve iklimden bahsetmişken Persephone’dan bahsetmemek olmaz. Hakkında çeşitli birçok mit bulunan Persephone‘la ilgili en popüler mit; yeraltı tanrısı Hades’in onu yeraltına kaçırdığı ve aynı zamanda mevsimlerin oluşumuna dayandırılan mittir. Persephone yeraltındayken kış, yeryüzüne çıkınca da bahar ve yaz mevsiminin başladığına inanılır. Persephone‘un bir diğer simgesi ise “Persephone Çiçekleri” olarak adlandırılan bahar uyanışıyla yeryüzünde kendini gösteren çiçeklerdir.
Antik Yunan mitolojisine bakıldığında hemen hemen her çiçeğin farklı bir miti olduğuna rastlamak mümkündür. Çiçekler, bahar ve yaz temalarının oldukça önemli olduğu buradan anlaşılabilir.
MISIR MİTOLOJİSİ
Afrika coğrafyasında oldukça önemli bir yeri olan Güneş Mısırlılar için kutsal kabul edilir.
Güneş tanrısı söz konusu olunca akıllara ilk gelen isim Mısır mitolojisinde sıkça karşımıza çıkan Ra’dır. Tıpkı Yunan mitolojisindeki Persephone gibi yeraltı ve yeryüzü dünyaları arasında bir bağlantısı olduğu, gündüz- gece döngüsünü bu şekilde sağladığına inanılır.
SLAV MİTOLOJİSİ
Slav mitolojisinde Asya ikliminin sert şartlarından dolayı, baharın gelişi ve yaz mevsimi oldukça önem taşır ve coşkuyla kutlanır.
Slav mitolojisinde yeniden doğuşun güzelliklerini ve neşesini getirdiğine, çavdarları büyüttüğüne inanılan tanrı “Yarilo”dur. Yarilo Slavlar için baharın habercisidir. Yeryüzünün her karışında her şey daha güzel kokulu ve çiçekli olur. Bereket tanrısı Yarilo adına bahar şenlikleri düzenlenir. 27 Nisan Yarilo haftasının ilk günü olarak kutlanır. Yarilo’nun bir diğer simgeleri de buğday, hasat zamanı ve güneşin kızıllaşmasıyla artan hava sıcaklıklarıdır. Antik Yunan mitolojisindeki tanrıça Demeter’e taşıdığı nitelikler bakımından benzer özellikler gösterdiği görülür.
Slav mitolojisinde ayrıca “yaz mevsimi tanrıçası” olarak adlandırılan çiçek ve otlarla birlikte tasvir edilen bir diğer tanrı da Kupala’dır. Kupala mitolojide Güneş tanrısı “Lada” olarak da bilinir. Hasadın ve sıcak havaların en güzel simgelerinden biridir. Yaz gün dönümü zamanında Kupala adına şenlikler düzenlenir, düzenlenen bu şenliklerde çiçekler de ateşin kullanıldığı ritüeller de oldukça önemli bir yere sahiptir.
Hasadın bir diğer temsil ettiği karakter etimolojik olarak adı saman atığı anlamına gelen samandan yapılan bir kukla olan “Kostroma”dır. Bu kukla şenliklerde yakılarak küllerinden yeniden doğduğuna inanılan bir figürdür.
TÜRK MİTOLOJİSİ
Coğrafi konum olarak Orta Asya civarında yaşayan İslamiyet Öncesi Eski Türkler açısından doğadan gelen her şey oldukça anlamlı ve kutsal kabul edilirdi. Rus gazeteci Kublinski’ye göre Türkler’ de Nevruz 21-22 Mart ekinoksunda kutlanırken, inanışa göre bahar, Orta Asya‘ya nevruzla gelmiştir. Nevruz, diriliş ve varoluşu temsil eder. Nevruz şenliklerinde ateş ağırlıklı etkinliklerin oldukça fazla olması ve ateşin kutsal oluşu göze çarpar. Eski Türkler bu şenlikler öncesinde yerküre üzerinde evlerden tutun da bitkilerin budanmasına kadar hummalı bir temizlik ve arınma süreci başlatılır. Toprak ve toprak ananın sunduğu her canlı eski halinden arınıp yeniden dirilmeye hazır hale getirilir. Türk mitolojisinde toprak ana bereketle “ Gün Ana ya da Kün Ana” da güneşle ilgili kültlerdir.
ROMA MİTOLOJİSİ
İngilizce “Cereal” olarak adlandırılan ve ”tahıl, bakliyat, hububat” anlamına gelen kelimenin etimolojik kökeni, Antik Roma mitolojisindeki bereket tanrısı “Ceres” e dayanır. Bitkilerin büyümesiyle ve bereketle ilişkilendirilir. Bahar ve çiçek tanrıçası olarak da yine İngilizce “flower” anlamına gelen çiçek kelimesinin etimolojik köken bakımından kaynağı olan tanrıça “Flora” karşımıza çıkmaktadır. Antik Roma’da tanrıça “Pomono” da matriyarkal toplumlarda karşımıza figürlerinde olduğu gibi meyvelerin ve bitkilerin büyümesinden sorumludur.
İSKANDİNAV MİTOLOJİSİ
Güneş figürünün oldukça önemli olduğu İskandinavya coğrafyasında Güneş tanrıçası “Saule” dür. Saule de tıpkı Yunan mitolojisindeki Helios gibi atları ve arabasıyla güneş batana kadar gökyüzü boyunca gezinir. Helios ve Saule arasındaki bu benzerlik Yunan ve İskandinav mitolojilerinin birbirini ne kadar etkilediğini gözler önüne sermektedir.
Özetleyecek olursak alt başlıklarda ele aldığımız gibi dünyanın neresinde, hangi zamanda ve nasıl olursa olsun insanoğlunun hayatına ve psikolojisine daima iyi gelen doğanın uyanış, diriliş ve varoluş döngüsü geçmişten günümüze kadar kutsallığını ve hissettirdiği güzel duyguları sürdürmektedir…
Kaynakça
Uzelli , Gönül, Slav Mitolojisi İnanışlar ve Söylenceler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2016.
Sears, Kathleen, Mitoloji 101, Say Yayınları, İstanbul, 2014.
İnternet Siteleri:
https://www.britannica.com/list/11-egyptian-gods-and-goddesses
https://artsandculture.google.com/entity/m0mfbl?hl=tr
