Yaşar Kemal, yalnızca destansı romanlarıyla değil, halkın özlemlerine tercüman olan diliyle de Anadolu’nun kalbine ayna tutmuştur. Onun metinlerinde doğa, insanın kaderini şekillendiren canlı bir varlık gibidir. Tıpkı “Bekle” şiirinde olduğu gibi… “Elbet bir gün” diye başlayan dizelerde, çiçeklerin beyaz açtığı, rüzgârın bizim için başka türlü estiği düşsel bir dünya kuruluyor. Bu dünya, Yaşar Kemal’in tasvir ettiği geniş ovaların, suskun köylerin ve umuda susamış insanların dünyasına çok yakındır. Çünkü her iki anlatımda da hayal edilen yalnız bir güzellik değil, insanca yaşanabilir bir hayatın kendisidir.
Yaşar Kemal Kimdir?
Asıl adı Kemal Sadık Gökçeli olan Yaşar Kemal, 1923 yılında doğar. Yaşar Kemal adını ilk kez “Sarı Sıcak” hikâyesini yazdığında kullanır. Annesinin tek çocuğu olan Yaşar Kemal için babası her yıl kurban kesilmesini ister. Onun için kurban kesilen bir günde eniştesinin elindeki bıçak Yaşar Kemal’in sağ gözüne gelir. Bu kaza sonucu üç yaşlarındayken gözünü kaybeder. Hayatına talihsizliklerle başlayan Yaşar Kemal’in başına dört buçuk yaşındayken acı bir olay daha gelir. Babası ile camiye gider. Babası, oğlu gibi sevdiği Yusuf adlı kişi tarafından namaz kıldığı sırada kalbinden bıçaklanarak öldürülür. Bu olaya şahit olan Yaşar Kemal kekelemeye başlar. Hayatı boyunca Yusuf adlı kişi hakkında hiç konuşmaz.
Eğitimini yarıda bırakarak çeşitli işlerde çalışır, bu süreçte insanları yakından gözlemleme fırsatı bulur. Komünist Parti kurma girişiminden dolayı hapis yatar. İstanbul’a giderek Cumhuriyet gazetesinde çalışmaya başlar. Daha sonra Türkiye İşçi Partisi’ne girerek siyasete atılır. 12 Mart 1971 darbesinden sonra gözaltına alınır, daha sonra serbest bırakılır.
Edebiyata şiirle başlayan Yaşar Kemal, daha sonra hikâye ve romana yönelir. Çukurova‘nın halk kültüründen derin biçimde etkilenir. Eserlerinde feodalitenin çöküşünü, toplumsal değişimi ve ezilen insanların mücadelesini anlatır. Doğa, yoksulluk, kan davaları ve sömürü temalarını işler.
28 Şubat 2015’te İstanbul’da vefat eden Yaşar Kemal, Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedilir. Türk edebiyatının en önemli isimlerinden biri olarak, eserleriyle hem yerel hem evrensel temalara dokunur.
Yaşar Kemal’in Şiiri
Yaşar Kemal, edebiyat dünyasında özellikle romanlarıyla tanınan ve eserleri birçok dile çevrilen çok yönlü bir sanatçıdır. Ancak onun şiirle de ilgilendiği, bu alanda da ürünler verdiği bilinmektedir. Şiire çocuk yaşta ilgi duymaya başlayan Kemal, ilk şiirini 1939 yılında, henüz on altı yaşındayken Görüşler dergisinde yayımlar. İlk şiirlerinde halk edebiyatı etkisi görülür ve bu dönemde “Âşık Kemal” mahlasını kullanır.
2010 yılında yayımladığı Bugünlerde Bahar İndi adlı şiir kitabında, daha önce çeşitli dergilerde çıkmış ya da ilk kez gün yüzüne çıkan toplam kırk bir şiir yer alır. Kitaptaki en eski şiir 1940’ta yayımlanan Masal, en yeni şiir ise 1973 tarihli Hannaya Şiirler ile Merhaba‘dır. Bazı şiirler ilk kez bu kitapta yayımlanmıştır; örneğin Benim İçin, Ulaş, Bu Gece ve Kırmızı Deynek.
İçerik olarak bakıldığında şiirler, bireysel duygulardan toplumsal meselelere kadar uzanan geniş bir yelpazeyi kapsar. Her ne kadar şiir sayısı az olsa da, on sekiz farklı temanın işlenmiş olması, sanatçının bu alandaki derinliğini ve çeşitliliğini ortaya koyar.
“Bekle” Şiir Tahlili
Elbet bir gün, bütün çiçekler beyaz açar
Hür ve mes’ut bir şarkı halinde
Penceremizden uzanır nur.
İstediğimiz şekilde doğar gün,
Dilediğimiz gibi yağar yağmur.
Şiirdeki “beyaz” imgesi, yazarın sıklıkla başvurduğu bir arınma ve yeniden doğuş sembolü olarak karşımıza çıkar. Çiçeklerin beyaz açması, kan davalarının son bulduğu, toplumsal barışın sağlandığı bir ütopyaya işaret eder. “Hür ve mes’ut bir şarkı halinde” ifadesi ise Yaşar Kemal’in Anadolu sözlü kültürüne olan derin bağlılığını yansıtır. “Nur” metaforuyla kurulan aydınlanma teması, yazarın doğu mitolojileriyle kurduğu diyaloğu gösterirken, son dizelerdeki “İstediğimiz şekilde doğar gün” vurgusu, insan iradesinin doğa karşısındaki dönüştürücü gücüne yapılan vurguyu barındırır. Yaşar Kemal’in bu dizeleri onun romancı kimliğinin arka planını aydınlatır.
Gök yüzüne hayranlığımız biter;
Kapımıza çırılçıplak gelen bahar,
Bir tohum halinde toprağa düşer.
Bizim için başka türlü eser rüzgâr
Bahçelerin aşinalığı artar.
Herkes gibi biz de doyasıya yaşarız hayatı
Yaşar Kemal’in bu dizeleri, insanın doğayla kurduğu ilişkinin dönüşümünü ve yeniden doğuşunu ele alır. “Gök yüzüne hayranlığımız biter” ifadesi, insanın doğa karşısında, onunla daha iç içe, daha doğal bir bağ kurduğunu gösterir. “Kapımıza çırılçıplak gelen bahar” imgesi, doğanın hiçbir süse ve yapaylığa ihtiyaç duymadan, olduğu gibi kendini sunuşunu anlatırken, “Bir tohum halinde toprağa düşer” dizesi yaşamın sürekliliğini ve mütevazı başlangıçlarını vurgular. Şair, “Bizim için başka türlü eser rüzgâr” diyerek doğanın artık insana özel bir dil kullandığını ifade eder. “Bahçelerin aşinalığı artar” ifadesi, insanın doğayla kurduğu yabancılığın yerini bir yakınlığa bıraktığını, bir uyum ve tanışıklık haline dönüştüğünü gösterir. Son dizedeki “Herkes gibi biz de doyasıya yaşarız hayatı” vurgusu ise bireysel deneyimin evrenselliğine ve yaşama sevincine dikkat çeker. Bu dizeler, Yaşar Kemal’in karakteristik doğa tasvirlerindeki şiirselliği ve insan-doğa ilişkisine dair derin kavrayışını yansıtırken, aynı zamanda yaşamın basit ama derin hazlarına olan inancını da ortaya koyar.
Yıldızlar dilimizle konuşur.
Elbet bir gün, bizim de sevgilim
Köyümüzde beyaz badanalı, bir evimiz olur.
Yaşar Kemal’in bu dizeleri, Anadolu insanının doğayla kurduğu şiirsel diyaloğu ve mütevazı hayallerini lirik bir dille ifade eder. “Yıldızlar dilimizle konuşur” ifadesi, insan ile evren arasındaki derin bağı ortaya koyarken, köylünün gökyüzü olaylarını yorumlayışındaki folklorik bilgeliği yansıtır. “Elbet bir gün” vurgusu, yazarın karakteristik umut temasını hatırlatır. Bu, yoksul Anadolu insanının sabırla beslediği bir inançtır. “Beyaz badanalı ev” imgesi ise temizliği ve arınmayı temsil eden beyaz renk, aynı zamanda köylünün ulaşılabilir görünen ama bir o kadar uzak olan isteğini simgeler. Badanalı ev, sadece bir yaşam alanı değil, aynı zamanda onurun, emeğin ve kök salmanın ifadesidir. Bu üç dize, Yaşar Kemal’in eserlerindeki temel temalarını özetlerken, Anadolu gerçekliğini şiirsel bir dille yüceltir.
Kaynakça
- Öne çıkan görsel: romankahramanları.com
- Çiftlikçi, Ramazan. “Yaşar Kemal”. TDV İslâm Ansiklopedisi C.2. Web. Erişim tarihi: 05.06.025.
- Saklıyan, Meral. Yaşar Kemal: Çukurova’dan Dünya’ya. Gerekli Kitaplar Yayıncılık, 2019.
- Yürek, Hasan. “Bir Romancının Şairliği: Yaşar Kemal’in Şiirlerine Genel Bir Bakış”. Türklük Bilimi Araştırmaları. 34 (2013): 253-276.
