Mitler ve efsaneler çağında tıp, matematik, tiyatro, tarım ve kentsel tarım gibi alanlarda büyük ilerlemeler kaydeden, ilk Olimpiyat Oyunlarının kalbindeki tapınaklardan modern tıbbın doğuşuna öncülük eden Antik Avrupa; eski uygarlıkların yaratıcılığının birer kanıtı olarak halen dimdik ayakta durmaktadır.
1) Roma – İtalya
Roma, M.Ö. 753 – 509 tarihleri arasında yedi kral tarafından yönetilmiş, M.Ö.509 – 27 tarihinde Cumhuriyet dönemine geçmiştir. Şehir pek çok farklı medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Toprakları genişledikçe savunması zor bir hâl alan imparatorluk III. yüzyılda gücünü kaybederek Orta Çağ’ın başladığı dönemlerde düşüşe geçmiş Batı ve Doğu Roma İmparatorluğu olarak ikiye ayrılmıştır. İmparatorluğun çöküşünden sonra Roma Papalık Devletleri’nin başkenti haline gelmiştir. Ünlü ustaların eserlerinin yer aldığı bu görkemli şehir, Unesco Dünya Miras Listesi’nde yer almaktadır.
Barok tarzı ve Neoklasisizm’in doğduğu şehirde ünlü sanatçılar, heykeltıraşlar, ressamlar ve mimarlar Roma’yı faaliyetlerinin merkezi haline getirerek şehrin her yerinde şaheserler yaratmışlardır. Dünya sanat tarihi açısından önemli bir yere sahiptir. Katolik ruhani lideri Papa’nın ikamet ettiği Vatikan da bu şehirde bulunmaktadır. Bu yüzden Roma iki devletin başkenti ünvanını taşımaktadır.
2) Pompeii – İtalya
İtalya’da bulunan Pompeii’nin kuruluşunun ilk olarak Campania’nın Neolitik sakinlerinin yerleşmesiyle başladığı bilinmektedir. Arkeolojik kanıtlar, Sarnus Nehri’nin ağzına yakın stratejik bir konumda bulunan Pompeii’nin M.Ö.8.yüzyılda körfeze yerleşen kültürlü Yunanlıların etkisi altına girdiğini göstermektedir. M.S. 79 yılında Vezüv Dağı’nın patlaması sonucunda volkanik küle gömülerek yok olan büyük bir Roma kentidir. 19 ve 20.yüzyılda kazılarak gün ışığına çıkarılmış olan kentin kusursuz bir şekilde korunmuş hâli, Roma’nın günlük yaşamına ilişkin son derece değerli bir fikir sunmaktadır. Pompeii, bilim insanlarına sunduğu veri hacmi bakımından belki de dünyanın en zengin arkeolojik bölgesidir.
1700’lerde bölge gün yüzüne çıkarıldığında, büyük ve etkileyici kamu binaları, lüks villalara ulaşılmıştır. Binalar ve içerikleri, antik dünyadaki günlük yaşamı ortaya çıkarmış ve 18.yüzyılda klasik her şeye olan ilgiyi uyandırmıştır.
3) Herculaneum – İtalya
Vezüv Yanardağı’nın bir eteğinde yer alan kentin erken dönem tarihi net olarak bilinmemekle birlikte, M.Ö.6 ya da 5.yüzyılda Napoli’deki Yunan kolonisinin bir yan kolu ya da bağlantısı olarak kurulmuş olabileceği düşünülmektedir. Napoli Körfezi’nde yer alan Herculaneum, M.S.79 yılında Vezüv Yanardağı’nın patlamasıyla yok olan bir Roma antik kentidir. Tıpkı komşusu Pompeii gibi bu kentte metrelerce kalınlıktaki volkanik kül tabakası tarafından kusursuz bir biçimde korunmuştur. Herculaneum, UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi’ne alınmıştır.
Bu Antik Roma kasabası, dönemin zenginlerinin kullandığı bir deniz kıyısı tatil yeri ve ticaret limanıydı. Yunan Mitolojisine göre kurucusunun Herkül olduğu söylenmektedir.
4) Ostia Antica – İtalya
Antik Roma’nın önemli liman kentlerinden biri olan Ostia – Antica Tiber Nehri’nin ağzında yer alıyor. Varlığına muhtemelen M.Ö. 14.yüzyılda, hemen doğusunda bulunan tuz bataklıklarından faydalanmak için küçük bir yerleşim yeri olarak başladığı düşünülüyor. Geleneksel kabule göre ise Roma’nın ilk kolonisi olarak kurulmuştur. Başkent Roma’ya gelen köleler, baharatlar ve diğer malların çoğu Ostia Antiaca’dan geçtiği için kent Roma İmparatorluğu’nun gelişmesi ve zenginliği bakımından stratejik bir öneme sahipti.
Çok kültürlü bir topluma ev sahipliği yaparak canlı bir kentsel yaşam merkezi haline gelen kent, özellikle İmparator Claudius ve Traianus dönemlerinde büyük gelişmeler yaşamıştır. Batı Roma İmparatorluğu’nun 476’da yıkılmasının ardından nüfusu yavaş yavaş azalmaya başlayan kentin çöküşü ise nehir yatağının değişmesi, limanın alüvyonla dolması ve malarya salgını gibi çeşitli faktörler aracılığıyla hızlanmıştır.
5) Atina – Yunanistan
Atina, yaklaşık yedi bin yıllık geçmişi ile en eski şehirlerden birisi olmakla birlikte Avrupa’nın tarihi başkenti olarak kabul edilir. Mitolojiye göre adını bilgelik ve savaş Tanrıçası Athena’dan alır. Şehrin tarihi, Tunç Çağı’na kadar uzanır. Tarihte ilk yazılı kanunun uygulandığı, yeryüzünde demokrasinin temellerinin atıldığı, bilimin ve felsefenin doğduğu Atina toprakları; medeniyetin ilk tohumlarının atıldığı yer olarak tarif edilmektedir. M.Ö.510 yılında demokrasinin temelleri atılarak Atina Anayasası düzenlenmiştir. Bu dönem Atina’nın “Altın Çağı” olarak adlandırılır. Kent farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış ve kültürel zenginlikleri bakımından ön plana çıkmıştır ve 1834 yılından beri Yunanistan’ın başkentidir.
Atina’nın sanat tarihi Neolitik Çağ’a kadar uzanmaktadır. Antik şehir yapılarından göz kamaştıran tapınaklar ve tiyatrolar Atina’nın en belirgin özellikleri arasındadır. Adını mitolojiden alan şehir akıllara mitolojik tanrıları da getirmektedir. Kent, mutfak kültürü ile de ünlüdür. Atina mutfağında ilk akla gelen zeytin, zeytinyağı ve beyaz peynirdir. Atina ile bütünleşen şeyler arasında inanılmaz deniz kıyıları ve sahilleri de gelmektedir.
6) Sparta – Yunanistan
Sparta, antik Yunanistan’ın en önemli şehir devletlerinden biriydi ve askeri kahramanlığıyla ünlüydü. M.Ö.5.yüzyılda Thermopylae ve Plataea’daki Pers ordusuna karşı önemli savaşlar gerçekleştirmişlerdir. Sparta Antik Yunanistan’ın Lakonya bölgesinde öne çıkan bir şehir devletiydi.
Sparta şehir devleti siyasi bağımsızlığını M.Ö. 146’da Roma’nın Yunanistan’ı fethine kadar sürdürmesine rağmen, M.Ö. 371’de gerçekleşmiş Leuktra Savaşı, Sparta hegemonyasını sona erdirdi. Sparta, Roma İmparatorluğu’nun bölünmesinden sonra, özellikle de vatandaşlarının birçoğunun Mistra’ya taşındığı Orta Çağ’da uzun bir gerileme dönemi yaşadı. Modern Sparta, güney Yunanistan bölgesi Lakonya’nın başkenti olup, bir narenciye ve zeytin işletme merkezidir.
7) Delphi – Yunanistan
Delphi Antik Kenti antik Yunan medeniyetinin kalbinde, tarih ve mitolojinin iç içe geçtiği eşsiz bir yerdir. Kent Apollon’nun kehanet merkezi olarak kabul edilir. Kehanet merkezi olmasının yanında Pythian Oyunlarına da ev sahipliği yapıyordu. M.Ö. 591- 585 yıllarında başlayan oyunlar, başlangıçta sekiz senede bir yapılıyordu. Kithara eşliğinde sergilenen bir müzik yarışmasıydı. Sonrasında programa daha fazla müzik yarışması ve atletik etkinlikler eklenerek dört senede bir yapılmaya başlanmıştır.
M.Ö. 2.yüzyılın başlarında Romalılar tarafından ele geçirildikten sonra sık sık yağmalanan ve Hristiyanlığın yayılmasıyla önemini kaybeden Delphi, M.S. 385 civarında Theodosius’un emriyle tamamen kapatılmıştır. Delphi antik kenti 1987 yılından beri UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer almaktadır.
8) Knossos(Girit)
Knossos arkeolojik bölgesi, Girit adasının bugünkü başkenti Kandiye şehrinin güneydoğusunda bir tepede bulunmaktadır. Tunç Çağı’nda, Minos Uygarlığı tarafından kurulmuştur. Tarihi M.Ö.7 bin yılına dayanır ve Ege coğrafyasının en önemli ve en eski antik kentidir. Antik kentin sembol yapısı Knossos Sarayı’dır. Saray, Tunç Çağı’ndan kalma en büyük alan olma özelliğini taşımaktadır ve beş bin yıl öncesine dayanan tarihi ile büyülemektedir. Yerli halkın hayvancılık ve tarıma dayalı yerleşik bir yaşam benimsedikleri düşünülmektedir. Ayrıca M.Ö. 3000 – 2000 yılları arasında tunç kullanmaya başladıkları ortaya çıkan çanak ve çömleklerden, altın takılardan anlaşılmaktadır. Sarayda kullanılan inşaat malzemelerinin çeşitliliği; mermer kaplaması, odalarda boyalı sıva kullanılması ve kirişlerin durumu, Minosluların teknoloji seviyesi hakkında bilgi vermektedir.
9) Olympia – Yunanistan
Olympia, Mora Yarımadası’nın kuzey batısındaki Alpheios ve Kladeos nehirlerinin birleştiği vadide, Olimpiyat Oyunları’nın gerçekleştirildiği Elis şehrinde bulunan antik bir kenttir. İlk insan yerleşimleri, vadinin M.Ö. 4000 ila 1100 yıllarında işgal edildiği tarih öncesine dayanmaktadır. Olympia, dini, siyasal ve sosyal olan birçok işleviyle antik bir Pan – Hellenic antik kutsal sığınağının seçkin bir örneğidir.
Bölge, tarih öncesi çağlardan beri bir yerleşim yeri olmuş M.Ö.10.yüzyılda Zeus’a ibadet merkezi haline gelmiştir. Tapınaklara ek olarak, Olimpiyat Oyunları için yapılmış olan ve M.Ö. 776’da başlayarak her dört yılda bir düzenlenen Olimpiyat Oyunları için yapılmış tüm spor yapılarının kalıntıları bulunmaktadır. Bölge 1989 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi’ne dahil edilmiştir.
10) Efes Antik Kenti – İzmir
İzmir’in Selçuk ilçesinde bulunan Efes Antik Kenti, M.Ö. 6000 yıllarında kurulmuştur ve Helenistik dönemden Osmanlı dönemine kadar aktif bir yerleşim yeri olarak kullanılmıştır. Yapılan araştırmalar ve kazılarda Tunç Çağı ve Hititlere ait yerleşimler saptanmıştır. Doğu ile Batı arasında kapı durumunda olan Efes önemli bir liman kentiydi. Bu konumu ile çağının en önemli politik ve ticaret merkezi olarak gelişmesine katkıda bulunmasının yanında Roma devrinde de Asya eyaletinin başkenti olmasını sağlamıştır. İki yüz bin civarında yerleşik nüfusa sahip olan kent, o dönemlerdeki rekor seviyedeki nüfus yoğunluğu nedeniyle ulaşım ve ticaret yapmaya elverişliliğini kaybetmiştir.
Küçük Menderes’in limanı alüvyonlarla doldurması deniz ticaretinin bitmesine ve şehrin gerilemesine İstanbul’un da Doğu Roma İmparatorluğu’nun yeni başkenti olması şehrin iyice güç kaybetmesine neden olmuştur. Kenti ayakta tutan ek şey kentin bir hac merkezi oluşuydu. Ancak dönemin meydana gelen depremleri ve Arap istilası kentin tamamen boşaltılmasına neden olmuştur.
11) Troya Antik Kenti – Çanakkale
Troya, Çanakkale sınırları içerisinde kaz dağları eteklerinde yer alan, Homeros’un İlyada destanında da anlatılan Truva Savaşı’nın gerçekleştiği kenttir. Kuruluşu Hititlere kadar uzanmaktadır. Truva’da dokuz farklı katmanın olduğu ve bu katmanlarda dokuz farklı medeniyetin varlığını sürdürdüğü düşünülmektedir. Antik Kentin girişinde bulunan Truva atı, savaşın bitmesi amacıyla şehre gizlice girmek için yapılmış ve surlar içerisine sokulmak üzere karşı tarafa hediye edilmiştir. Atın içine gizlenen askerlerden habersiz Troyalılar anıtı şehre taşıyarak, kutlamalara başlarlar. Tuva atı tabiri o kadar yaygınlaşır ki deyim olarak da kullanılmaya başlanır.
Truva Antik Kenti Çanakkale boğazının güneyinde bir liman kenti olarak kurulmuştur. Zamanla Karmanderes nehrinin kent kıyılarına taşırdığı alüvyonlar nedeniyle denizden uzaklaşarak önemini yitirmiştir.
12) Afrodisias Antik Kenti – Aydın
Afrodisias Antik Kenti antik çağın önde gelen mimarlık, sanat, heykeltıraşlık ve tapınma merkezlerindendir. Afrodisias altın çağını Roma döneminde yaşamıştır. Bu dönemde olağanüstü güzellikte mermer heykeller ve yapılar inşa edilmiş ve Afrodisias stili olarak bilinen bir sanat ekolü gelişmiştir. Adını aşk ve güzellik Tanrıçası Afrodit’ten almış olup, günümüzde de çok iyi korunmuş anıt yapıları ile Türkiye’nin en önemli arkeolojik yerlerinden birisidir.
Polonya’nın Krakow şehrinde gerçekleştirilen UNESCO 41.Dünya Miras Komitesi toplasında ülkemizin adayı Afrodisias Arkeolojik Alanı’nın 2017 yılında UNESCO Dünya Miras Listesine kaydedilmesine karar verilmiştir.
Kaynakça
- “Gladyatörler Şehri Roma Hakkında Bilgiler”. ytur. https://www.ytur.net/gezi-rehberi/roma/roma-hakkinda.html Erişim: 14.11.2023.
- “İtalya’da Gizemli Bir Şehir Olan Pompeii Hakkında Bilgiler”. ytur. https://www.ytur.net/gezi-rehberi/pompei/pompei-hakkinda.html Erişim: 22.11.2023
- Cartwright, Mark. “Pompeii”. worldhistory. 21.03.2018. https://www.worldhistory.org/trans/tr/1-529/pompeii/ Erişim: 22.11.2023
- Cartwright, Mark. “Herculaneum (Antik Kent)”. Worldhistory. 08.10.2019. https://www.worldhistory.org/trans/tr/1-10786/herculaneum-antik-kent/ Erişim: 25.11.2023
- Kaya, Kemal. “Toprağa Gömülen Kent: Herculaneum Antik Kenti”. yoldaolmak. 17.10.2022 https://yoldaolmak.com/topraga-gomulen-kent-herculaneum.html Erişim: 25.11.2023
- Bozoğlu, Begüm. “Antik Roma’nın Liman Kenti Ostia Antica”. arkeofili. 23.10.2023 https://arkeofili.com/antik-romanin-liman-kenti-ostia-antica/ Erişim: 26.11.2023
- “Antik Roma’nın Meşhur Liman Kenti: Ostia Antica”. ytur. https://www.ytur.net/gezi-rehberi/roma/ostia-antica.html Erişim: 26.11.2023
- “Avrupa’nın En Büyük 4.Başkenti Olan Atina Hakkında Bilgiler”. ytur. https://www.ytur.net/gezi-rehberi/atina/atina-hakkinda.html Erişim: 27.11.2023
- “Sparta”. artsandculture. https://artsandculture.google.com/entity/m09472?hl=tr Erişim: 27.11.2023
- Tokmakoğlu, A.Buğra. “Minos Uygarlığının Görkemli Kenti Knossos”. kesfetsek. 30.04.2019. https://kesfetsek.com/minos-uygarliginin-gorkemli-kenti-knossos/ Erişim: 28.11.2023
- “5000 Yıl Öncesine Uzanan Devasa Yapı: Knossos Sarayı”. ytur. https://www.ytur.net/gezi-rehberi/kandiye/knossos-sarayi.html Erişim: 28.11.2023
- “Olimpiya Arkeolojik Bölgesi”. unescodunyamirasları. 09.07.2018. https://www.unescodunyamiraslari.com/yunanistan/olimpiya-arkeolojik-bolgesi/ Erişim: 30.11.2023
- Bosnalı Zeydanlı, Cemre. “Efes Antik Kent Rehberiyle Zamanda Yolculuk”. oggusto. 25.09.2023. https://www.oggusto.com/seyahat/yurtici/efes-antik-kent-gezi-rehberi Erişim: 30.11.2023.
- Overrun. “Troia (Truva) Antik Kenti”. arkeogezgin. 15.01.2018. https://www.arkeogezgin.com/troia-truva-antik-kenti/ Erişim: 01.12.2023
- “Aprodisias Antik Kenti”. karacasu. 20.06.2019. http://www.karacasu.gov.tr/afrodisias Erişim: 01.12.2023
