Yaşamın dört temel bileşeni toprak, hava, ateş ve sudur. Su, yaşam için en gerekli kaynaktır ve yağmur su döngüsünün mihenk taşıdır. İklim dengesini sağlamada önemli bir rolü olan yağmur, sadece doğa olayı olarak karşımıza çıkmaz. Aynı zamanda ruhsal olarak hayatımıza dokunur. Bazen gözyaşı akıtamayanların yerine ağlar bazen de gözyaşları sular seller gibi akanları gizler. Kimisine umut kimisine de umutsuzluk aşılar. Fakat şöyle bir gerçek vardır ki yağmur bir arınmadır. Âdeta yere düşen her damla bedenimizi ve ruhumuzu temizler.
Yağmur Kelimesinin Kökeni
Atmosferdeki su buharının yoğunlaşmasıyla oluşan ve yeryüzüne düşen yağışın sıvı durumda olması olarak tanımlanan yağmur, eski Türkçe bir kelimedir. Yağmur aynı zamanda baran, bereket ve rahmet şeklinde de ifade edilir. Kökeni Eski Türkçedeki, “yaġmur” sözcüğünden gelen yağmur, “yaġ-” fiiline gelen “+mUr” ekiyle türetilmiştir.
Yağmurla İlgili İnanışlar ve Yağmur Duası
Canlıların hayatını devam ettirebilmesi için yaşamın kaynağı olan suya her zaman ihtiyaç duyulmuştur. Çeşitli inanışlarda kutsal kabul edilen su, varoluşun bir sembolüdür. Kuraklık ve kıtlık olduğu dönemlerde insanlar bu problemle başa çıkabilmek adına farklı uygulamalara başvurmuştur. Bunlar, yağmur duası ve yağmurla ilgili inanışların getirdiği diğer pratiklerdir.
Ülkemizde yağmur için yapılan dualarda genellikle insanlar, hayvanlar, kuklalar, taş, sopa, ağaç ve toprak kullanılır. Yağmur duaları halk tarafından kutsal yerler olarak kabul gören taş ve kayalar, ermiş mezarları, tepeler ve akarsu yanlarında yapılır. Bu mekanları, yaratıcıya daha yakın oldukları ve dualarının daha iyi iletileceğini düşündüklerinden dolayı tercih ederler. Yağmur dualarında yapılan uygulamalara; su üzerinden atlamak, soğuk su ile yıkanmak, hayvan kafataslarına dua yazmak, taşlara dua okumak, kuklaların gezdirilmesi, kıyafet ve ayakkabıların ters giyilmesi örnek verilebilir.
Özetle varoluştan bu yana insanlar, hayatlarını devam ettirebilmek için tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır. Dolayısıyla da yaşamları için yağmur büyük bir önem arz etmektedir. Kıtlık, kuraklık gibi problemlerle başa çıkmak ve yağmurun yağmasını sağlamak amacıyla yağmur duaları uygulanmaktadır.
Türk Edebiyatında Yağmur
Yaşam kaynağı ve kutsal kabul edilen yağmur sadece fiziksel bir olay değildir. Derin duygular taşıyan bir sembol olarak edebiyatta da yer alır. Gökten yeryüzüne inen şeffaf damlalar sadece toprağa hayat üflemekle kalmaz aynı zamanda ruhlara huzur, yenilenme, mutluluk ve umut taşır. Yağmur edebiyatta; aşk, özlem, ayrılık acısı, yalnızlık gibi temalarla da yer alır.
Yağmuru severmişim meğer,
ağ gibi de inse üstüme
ve damlayıp dağılsa da camlarımda,
yüreğim beni olduğum yerde bırakır
ağlara dolanık ya da bir damlanın içinde
ve çıkar yolculuğa
haritada çizilmemiş bir memlekete gider.
Yağmuru severmişim meğer
(Severmişim Meğer, Nâzım Hikmet Ran)
Şiirler; yazıldığı döneme, dönemin toplumsal ve kültürel özelliklerine göre değişiklik gösterir. Şairler aşk, hüzün, ayrılık, aşk acısı ve yalnızlık gibi olguları yaşamın güçlü bir doğa olayı olan yağmur ile bağdaştırırlar. Böylece bu olguların güçlü duygular olduğunu aktarırlar.
Küçük, muttarit, muhteriz darbeler
Kafeslerde, camlarda pür-ihtizâz
Olur dem-be-dem nevha-ger, nağme-sâz
Kafeslerde, camlarda pür-ihtizâz
Küçük, muttarit, muhteriz darbeler
Sokaklarda seyl-âbeler ağlaşır,
Ufuk yaklaşır, yaklaşır, yaklaşır;
Bulutlar karardıkça zerâta bir
Ağır, muhtazır dalgalanmak gelir;
Bürür bir soğuk gölge etrâfı hep,
Nümâyân olur gündüzün nısf-ı şeb.
Söner şimdi, manzûr olurken demin
Heyûlası karşımda bir âlemin.
Açılmaz ne bir yüz, ne bir pencere;
Bakıldıkça vahşet çöker yerlere.
Geçer boş sokaktan, hayâlet gibi,
Şitâbân u pûşîde-ser bir sabî
O dem leyl-i yâdımda, solgun, tebâh,
Sürür bir kadın bir ridâ-yı siyâh.
Saçaklarda kuşlar –hazindir bu pek!
Susarlar, uzaktan ulur bir köpek.
Öter gûş-ı rûhumda boş bir enîn,
Boğuk bir tezâd-ı sükûn u tanîn:
Küçük, pür-heves, gevherîn katreler
Sokaklarda, damlarda pür-ihtizâz
Olur, muttasıl nevha-ger, nağme-sâz
Sokaklarda, damlarda pür-ihtizâz
Küçük, pür-heves, gevherîn katreler…
(Yağmur, Tevfik Fikret)
Tevfik Fikret, “Yağmur” adını verdiği şiirinde, dönemin yönetiminin baskıcı olduğunu yağmur teması üzerinden anlatır. Karamsar bir tablo çizse dahi şiirin son dizelerinde umuda yer vererek aslında her karanlığın sonunda bir aydınlık olduğunu vurgular. Atillâ İlhan ise “Yağmur Kaçağı” isimli şiir kitabında aşkı, yalnızlığı, toplumsal eleştiriyi ve özel duygularını işler. Doğal düzenin bir parçası olan yağmur, şiirler aracılığıyla insan ruhunun derinliklerine doğru, birbirinden eşsiz damlalarıyla âdeta bir yolculuğa çıkar.
Resimde Yağmur
Yağmur, resim sanatında doğanın kudretinin yansıması ve duygusal bir olgu olarak kullanılır. Romantizm akımı ressamlarından J.M.W. Turner‘in 1844 tarihli eseri, “Rain, Steam and Speed” sanayi devriminde teknolojik ilerleme ve bunun karşısında insan ve doğanın yerini anlatır.
Mitolojide Yağmur
Mitolojide, tanrıların yeryüzüne bereket dağıtmasının sembolü olarak yağmur kullanılır. Çoğu anlatı ve tasvirde halk bolluk içinde yaşar fakat tanrılarına veya tanrıçalarına dua etmezler. Ancak tanrılar ve tanrıçalar saygı görmek ve sevilmek isterler. Bu yüzden ölümlülere bolluk ve bereketin bir sınırı olduğunu göstermekten çekinmezler. Ölümlüler kıtlık ve kuraklık ile karşılaşınca hasat için yağmurun ne kadar önemli olduğunu anlarlar ve tanrılarına yalvararak dua etmeye başlarlar. Yunanlarda Göklerin Tanrısı olarak kabul edilen Zeus, hem halkının kendisine sırt çevirmesine karşı ceza hem de kaynaklarının sınırsız olmadığını göstermenin bir yolu olarak onlardan yağmuru esirger. Tekrar kendisine dualar edilmeye başlandığı zaman ise geri verir. Toprak ve su birbirini tamamlayan bir döngüden ibarettir ve yaşam bunlar olmadan bir hiçtir.
Mısır mitolojisinde Tefnut, yağmur ve nem tanrıçası olarak kabul edilir. Toprağı sulamak için suya ve dolayısıyla da yağmura ihtiyaç duyan Eski Mısırlılar, Tefnut’a taparlardı. Aslan veya aslan başlı bir kadın olarak tasvir edilen Tefnut, öfkelendiği zaman fırtınalar ve kasırgalar yaratır. Böylece insanların ona ve gücüne saygı göstermeleri gerektiğini hatırlatırdı. Doğanın gücü ve toprağın işlenmesi için yağmura olan ihtiyaç, Eski Mısır’da Tefnut üzerinden temsil edilirdi.
Türk mitolojisinde ise karşımıza Ülgen çıkar. Ülgen, göklerin efendisi ve yaratıcısıdır. Yıldırım ve şimşek çaktıran, yağmur yağdıran ve gökkuşağı oluşturan Ülgen aynı zamanda iyilik ve merhamet tanrısıdır. Gökteki varlıkların yaratıcısı olarak kabul edilen Ülgen, bolluk ve bereketle de ilişkilendirilir.
Toprağa ve ruhumuza hayat üfleyen yağmur, yaşamın vazgeçilmez bir gerçeğidir. Varlığı bolluk, yokluğu kıtlık getiren yağmurun sesi ve kokusu kimisine huzuru kimisine de huzursuzluğu getirir. Gökyüzünden inen her damla, doğa için çok kıymetlidir. Coğrafya, edebiyat, resim, şarkı, mitoloji ve filmlerde sıklıkla kullanılan yağmur, çeşitli duyguların temsili olarak kendine yer bulmuştur.
Kaynakça
Kobya, Elif Şebnem. “Türkiye’de Yağmur Törenleri ve Yağmurla İlgili İnanışlar.” Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014, ss. 9-26.
Demirci, Elif Şebnem. “Türkiye’de Hayvan ve Yağmur İlişkisine Bağlı İnanışların Kültürel Temelleri.” Culture and Civilization 5. (2023): 1-8.
Develi, Hayati. “Türkçe’de Yağmur Adları Üzerine.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 57. 57 (2017): 81-106.
Yeşilbağ, Semih. “Klasik Türk Şiirinde Yağmurla İlgili Tasavvurlar.” RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 24 (2021): 807-853.
Emiroğlu, Selim. “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Özellikleri Bakımından Yağış Türlerine Verilen Adlar.” Turkish Studies 7. 3 (2012): 1159-1176.
Özhan, Mevlüt. “Yağmur Ritüelinde Simgeler ve Büyü.” T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2011.
Uğurelli, Tülay Aslıhak. “Bereket Gösterimi Olarak Anadolu’da Yağmur Yağdırma Ritüelleri.” Milli Folklor32. 126 (2020)
“Yağmur.” nişanyansözlük.com. Web. Erişim tarihi:17 Ocak 2025.
Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük. sozluk.gov.tr. Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
“Nazım Hikmet’in Yaşamı ve Şiirleri.” şiirparkı.com. Web. Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
“Yağmur Şiirleri – Kısa Seçmeler.” türkdiliveedebiyatı.com. Web. Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
“Tevfik Fikret ‘Yağmur’ Şiir İncelemesi.” netinceleme.com. Web. Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
“Yağmur, Buhar ve Sürat (Rain, Steam and Speed) – Turner.” sanatabaşla.com. Web. Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
“Why Is Zeus Called the God of Rain?”. theoi.com. Web. Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
“Tefnut: Mısır Mitolojisinde Yağmur ve Nem Tanrıçası.” mitoloji.org.tr. Web. Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
“Ülgen: Göklerin Efendisi ve Yaratıcısı.” mitoloji.org. Web. Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
“Yağmur Duası.” kültürportalı.gov.tr. Web. Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
“Rain, Steam, and Speed.” artchive.com. Web. Erişim tarihi: 17 Ocak 2025.
Öne Çıkan Görsel: Pexels.com
