“Giydiğin kıyafetler, bilinçaltının yansımasıdır.”
Sigmund Freud
İnsanoğlu var olduğu süreden beridir gerek hava koşulları, gerek hayatta kalma ihtiyaçları ve sayılabilecek bir sürü sepebten ötürü giyinme ihtiyacı hep var olmuştur ve olacaktır da. Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşi‘sinde ise ilk basamak olan fiziksel ihtiyaçlara karşılık gelen giyinme ihtiyacı, geçmişten günümüze hep var olacak ihtiyaçların başında gelmektedir diyebiliriz. Günümüze kadar yaşanan birçok salgın, savaş, deprem, doğal afet ve hastalıklar da insanların giyinme biçimine sert bir şekilde etki etmiştir. Giyinme bir çeşit kendini ifade etme biçimi olarak da karşımıza çıkar. Çünkü insanlar kimine göre git gide konuşmanın azaldığı bu dünyada, kıyafetleriyle ön plana çıkmaya çalışırlar! İnsanların çeşitli duyguları, düşünceleri, hayata bakışları çerçevesinde tekstil sektörü de şekillenecektir. Sıklıkla adını duyduğumuz Retro moda akımı, benim de en sevdiğim giyim tarzlarından olan Vintage moda ile karıştırılan moda terimlerden biridir. Peki, nedir bu hayatımızın her yerinde olan ve karşımıza çıkan Vintage Moda?
Vintage Moda Akımı
Vintage kelimesi; eski, eskimiş, eskitilmiş gibi anlamlara gelse de kelimeye genel manada baktığımızda günümüzde çok yeni moda akımlarına karşı geçen yüzyıldan kalma modayı, yaşantıları, o yılların hatıraları ve duygularını yansıtan ve günümüzde kalite açısından da yüz yıl geçse de hala kullanılan giysi ile duygusal bağ kurulan modaya denir. Bu modaya şöyle bakabiliriz; bir kadının 1960’larda gençken giydiği bir kot pantolonun, dolabında hala duruyorken, o kot pantolonu sevdiği ve bedeni kendisiyle halen uyumlu olduğu için herhangi bir gün yine giyebilmesidir. Bu örneğe baktığımızda Vintage moda bir anlamda da zamansızlıktır. Zamana karşı yeniden renkleriyle, kumaşıyla, tasarımıyla dimdik durabilmektir.
Geçmişin inceliğini ve güzel hikayelerini günümüze taşıyan büyüleyici bir yolculuktur Vintage. Her Vintage parça, dikiş ve kesim teknikleri; zamanın tozlu raflarından gün yüzüne çıkarken, sadece bir giysi değil bir kimlik, bir anı ve aynı zamanda bir duygudur. İnsanlar, Vintage dünyasında nostaljinin sıcak kollarında kaybolurken geçmişteki güzel anları yeniden yaşama arzusuyla sokaklara çıkmak ister. Bu akım; sadece modanın değil aynı zamanda bireyin, sinemanın, tiyatronun, fotoğrafçılığın da kendini ifade etme şeklinin de bir yoludur. Yeniye eskiyi katarak oluşturulan bu estetik bizi geçmişin derinliklerine çekerken, diğer yandan da kendimizi keşfetmemize olanak tanır. Sadece bir trend, bir moda, bir kıyafet değil, duygusal bir bağ kurma çabasıdır. Bir parçada, kesimde, renkte saklı olan anılar ve hislerle dolu bir dünyaya açılan kapıdır. Bir insanın bir Vintage parçaya dokunduğundaki hissi anlatılmaz bir şölendir.
Vintage-Retro Moda Karşılaştırması
Çoğu kez Retro ve Vintage kelimeleri karıştırılır. Retro kelimesi, Fashion and Fashion Designers sözlüğünde, “en az yirmi yıl önceki bir döneme ait giysilerin moda tasarımında kullanımı” olarak açıklanmaktadır (Callan, 1998).Yani, 2000’lerde doğmuş birinin 90’ların sonlarındaki giyim tarzına bakması Retro moda olurken, 1900’lerin başlarına gitmesi ise Vintage moda olacaktır.
Retro ile repro kavramlarını da birbirine karıştırmamak gerekmektedir. Repro kavramı, “eskiden güzel olan ürünlerin eskisi gibi yeniden üretilmesiyle ilgilidir, ancak zamanın etkisiyle anlamlar değişmiş olabilir”. “Repro, eskiden güzel olan objeleri, nesneleri yeniden üretmek anlamına gelmektedir. Retro ise yeni ile eskiyi birleştirmektedir” şeklinde tanımlanabilir (Keskin ve Memiş, 2011, s. 196).
Kıyafet Psikolojisi
Kıyafetler. Evet konumuz kıyafetler. İnsan psikolojisi bitti şimdi de cansız varlıkların psikolojisini mi anlamaya çalışacağız diyenleri duyar gibiyim. İnsan psikolojisinin var olduğu bu dünyada giydiklerimiz, aslında düşündüklerimizin bir portresi, bir tezahürü. Biz nasıl hissediyorsak, aslında o renkte parçalar tercih ediyoruz, sıkıntılı günler geçirirken rahat kıyafetler giyiyoruz, ciddi bir davete gideceksek de renk uyumlu, ütülü ve şık olmaya özen gösteriyoruz, farkında değil misiniz?
Kıyafetler bizim organlarımızdan biri diyebiliriz. Bir günde 24 saat içinde birçok giysiyi çıkartıp değiştiriyoruz. Mesela ayakkabının içine çorap giymediğinizi düşünün bir! O halde bir gün geçirmeyi deneyin. Ben düşünmek bile istemem sonraki günleri. Ya da bir yaz günü davetine kadife bir gömlek giydiğinizi düşünün. Terlemeniz ile o gömlek ve vücudunuz berbat bir hal alacak, gününüz mahvolacaktır.
Kıyafetler bizim ruh halimizin tesirleridir ve devamıdır. Küçümsenmeyecek derecede önemlidir ve hayattaki ruh halimizin iyi olmasının etkenlerinden biridir. Nasıl ki ayakkabı giymeden dışarı çıkamıyorsak, ruh halimize uygun giyinmek de ihtiyaçtır. Konuya farklı açılardan yaklaşırsak, bir rap grubunun söylediği şarkılar ve söyledikleri şarkı sözleri ele alındığında, gruptaki insanların bol kesim kot ve tişört tercih etmeleri, onların ruh hallerinin rahat olduklarının bir göstergesidir. Bir rock grubu ele aldığımızda ise rap grubuna göre daha dar kıyafetler tercih ederler çünkü bu biraz da müziğin ritmi ile de ilgilidir. Rock müzik biraz daha metronomu hızlı ve sert iniş-çıkışları olan bu müzik türünde gruptakiler dar kesim tişört ve dar kesim pantolonlar tercih ederler. Tercih ettikleri müzik düşünüşlerini etkileyen rock gruplarının dar kesim kıyafetler tercih etmeleri çoğunlukla olurken, bol ve rahat kesim giyen rock grupları kesinlikle yok demek değildir.
Farklı bir açıdan baktığımızda ise göbeği olan bir insanın kendini iyi hissetmesi için kemer ya da pantolon askısı takması, dışarıdaki insanlara karşı güzel ve iyi görünme arzusudur. Bu durum bize kıyafetlerin insan üzerindeki psikolojide ne kadar etkili olduğunu göstermektedir.
Belli resmi ve özel kurumların ortak bir kıyafet politikası üzerinde mutabık kalmaları, çalışanları ya da personellerin şirket içi sadakat, bağlılık ve aidiyet duygularının zamanla oluşmasına katkı sağlayacaktır. Bu çerçevede baktığımızda ilkokul yıllarında siyah önlük ve beyaz yaka giyerek okula giden öğrencilerin, yıllar geçse de arkadaşlık bağlarının güçlü olduğunu görebiliriz. Birçok örnekten de anlaşılacağı gibi bazı insanların ve modacıların kıyafetlerin görünmez dillerinin olduğunu söylemeleri hiç de yanlış değildir!
Eskinin Sakin Anları
İnsanlar niçin Vintage modaya dönüyorlar? İnsanların bu moda akımına dönmelerinin ve takip etmelerinin altında birçok sebep yatmaktadır. İnsanların düşüncelerinden, sıkıntılı ruh hallerinden veya dünyanın baskılı ve kasvetli ortamından kurtulmalarının bir yolu da kıyafetlerdir. Bu sebeple çoğu zaman insanlar için kıyafetler, bir sığınma veya kaçış yeridir. Nasıl ki bir heykeltıraş sanatçısı cansız bir taşa ruh veriyorsa, insanlar da kendi ruhlarına kıyafetlerini inşa edip, bilinçaltlarında ve bilinç dışı düşüncelerinde yatanları çevrelerine yansıtırlar.
İnsanların yaşadıkları dünyanın korumasız ve güvensiz oluşları düşüncesiyle, geçmişe dönük güvenli alanları düşlemeleri olağandır. Bu düşünceye sevk eden ise geçmişe duyulan özlem ve eskinin verdiği güven ortamıdır. Belki de insanlar eskiden kasti olarak düşündükleri bir aile ortamı, güzel arkadaşlıkların yaşandığı konuşmalar, paylaşılan güzel duygular, yaşanan güzel aşklar ve bu duyguların kıyafetlerde bıraktığı izlerdir. Giderek karmaşıklaşan dünyanın içinde sıkışıp kalan insanların, daha basit ve daha huzurlu hissettiği yerler olan geçmiş yıllar ve o yılların tonları, insanların mekânsal olarak gidemeseler de kıyafetleri en azından güncel hayatta yaşadıkları güzel vakitlerdir.
Post-modern Dünyada Bireysellik Hissi
İnsanlar neden Vintage moda kıyafetleri severler, hiç düşündünüz mü? Dünyanın giderek post-modern bir hâl alması ile farklı kişilik yapıları ortaya çıkmış olsa da, farklı düşünüş biçimleri de çıkmaya devam edecektir. İnsanların psikolojik olarak benzer şarkılardan, aynı mekanlardan ya da sürekli benzer filmleri izlemek gibi aynı kıyafetleri giyme ve benzer kıyafetler ile rastlaşmaları da kişilere kendilerini kötü hissettirebilir. Kıyafetler, aslında kişilerin vücutlarına temas ettiği ve buna izin verdikleri ilk özel şeylerdir. Bu yüzden kişiler, başkaları ile aynı kıyafeti giyme olarak isimlendirilen pişti durumunu yaşamak istememeleri belli bir noktaya kadar doğal karşılanabilir. Kişilerin giderek yalnızlaştığı bu dünyada, bir yol olarak da kıyafetleriyle farklılaşmak ve bireyselliğini ön plana çıkarmak isteyenler de olabilir. Bu yolla eski modaya dönerler çünkü her bir Vintage parça, benzersiz bir tasarım ve biçim sahibidir.
Aynı kıyafetlerin giyilmesi, insanların güzel bir an yaşadıkları o kıyafetleriyle özel kalmak istemeleridir aslında. Bu durum her ne kadar başka insanlarca bencil bir durum ya da parasal açıdan savurganlık olarak görülse de kişinin kıyafetiyle empati kurması ve onu sahiplenişi açıkça görülmektedir.
Zamansız Oluşunun Büyüsü
İnsanlar niçin Vintage modaya dönüyorlar? Tüketim kültürünün artması, kaynakların sınırlı olması sebepleriyle üretimin uzun ömürlü, kontrollü ve sürdürülebilir olması zorunlulukları birleşmesi, insan hayatı ve dünya için mecburi koşuldur. Bu sebeplerden ötürü tüketimin artması, doğal kaynakların azalması ve hızla kirlenmesi, atıkların çevreyi bilinçsizce kirletmesi ile 2000‘li yıllardan itibaren çevre ve sürdürülebilirlik kültürünü birçok tekstil firması misyon ve vizyon anlamında kendilerine inşa etmeye başlamışlardır.
Son yıllarda şirketlerin zarar oranlarını azaltmaya çalışması ya da şirket karlılıklarını arttırmaya çalışmalarını amaçlamaları çerçevesinde, üretilen ürünlerin bilinçli olarak kalitesi düşürülmektedir. Buna ekonomi çerçevesinden incelendiğinde “shrinkflasyon” denilmektedir. Yüksek enflasyon görülen ülkelerde, şirketler müşteri kayıplarını önlemek ve alıcılarının memnuniyetlerini kaybetmemek için kalite bazında düşüşler yaşanabilmektedir. Kalite bazında düşüşler olunca müşterilerin kısa ve orta vadede ürünlerinin hızla bozulduğunun farkına varmaları onları uzun vadede aldıkları ürünlere ve üretilen firmaya karşı güvenlerini zedeleyecektir. Ekonomistler ise her zaman orta ve uzun vadeli girişimlerin başarılı olduğunu söylemektedirler. Böyle durumlarda ise insanlar güven duydukları Vintage parçalara dönmeye başlarlar.
İnsanların çevresel kaygıları, tüketim alışkanlıklarına etki etmekte ve bilinçli seçimler yapmaya yöneltmektedir. Son yıllarda yaşanan deniz kirlilikleri, orman yangınları gibi durumlar insanların çevresel kaygılarını artırmakta ve daha uzun ömürlü, doğal ve çevreye üretimi aşamasında çevreye zarar vermeyen etiketli ürünler tercih etmektedirler. Bu durumla Vintage parçalar altın değerinde anlam kazanmaktadır.
İnsanlar artık düşük kaliteli ürünler, kalitesiz kumaşlar, hemen yırtılan ürünler gibi sebeplerden ötürü geçmiş zamanlara özlem duymakta ve o ürünleri istemektedir. Çevrenizde mutlaka duymuş olacağınız bir sözden bahsedelim: Bir yakınınızın hala yıllar geçse de kaç kere yıkandığını bile hatırlamadığı o sapasağlam kotlar, evet jeanler! Eskinin o kaliteli ürünleri ve çevresel amaçları düşündüğümüzde bir ürünün neredeyse 20 yıl kullanılabilmesi nasıl bir meydan okuma! İşte Vintage modanın zamanı aşıp günümüze kadar gelmesi, onu böylesine zamansız yapıyor. Zamansız olması hem onu yaşanılır kılıyor hem de özgür!
Kültürel Etkilerin Kıyafetlere Esintileri
Neden Vintage yeniden popüler oldu? Günümüzde insanların izledikleri bir diziden sahne, dinledikleri bir müziğin tiz veya pes tonu ya da gördükleri bir filmin fragmanının bıraktığı etkiler, insanları doğdukları yıllara kadar götürebilir. Hâl böyle iken insanlar için eskiler ya da nostalji bir anda ilk gittikleri güvenli liman olabilmektedir. Eski bir kıyafetin kokusu, insanda baş döndürücü bir festival etkisi yaratabilmektedir. Kültürel ve sosyal faaliyetlerin biz istemesek bile zorunlu olarak var olduğu dünyamızda, Vintage moda vazgeçilmez olabilmektedir. Sanat ve estetik ile bağ kuran Vintage moda, kültürel işlevsellik ile insanları harekete geçirerek bu akımın bir parçası haline getirebilir.
Vintage modaya farklı bir açıdan baktığımızda bir filmin veya dizinin girişi bile çoğu kez eskinin bir olayıyla ilintili bir şekilde izleyiciye servis edilir. Bu tarzı sevenler aynı zamanda güçlü bir topluluk ve aidiyet oluşturur. Bu durumdaki insanlar arasında iletişimleri sağlıklı, bağları ise bir kazık bağı kadar sağlam olabilmektedir. Duruma bu açıdan yaklaşırsak, Vintage moda bize her yerden ılık ve serin rüzgarlarından resital sunar. Ortaya bir soru atalım ve düşünceleri size bırakalım: Bu tarzı benimseyen iki kişinin aşık olabileceğine inananlar var mı?
Vintage’a Bakış
Vintage modaya bakışta; sadece kıyafetler değil, aynı zamanda hisleri, anıları ve kimlikleri yeniden şekillendiren derin bir psikolojik yolculuğu bize resmeder. Bu akım, bireylerin geçmişle kurdukları duygusal bağları sağlamlaştırırken, kendilerini ifade etme ve sosyolojik olarak toplumda yer edinme arayışlarını destekler. Eski kıyafetlerde gizli olan öyküler, modern yaşamın karmaşasında kaybolan inceliği ve basitliği yeniden anımsatır. Nostaljinin sıcak atmosferinde buluşan bu moda, günümüzde sadece bir stil değil, bireylerin içsel dünyalarını keşfetmeleri için bir ayna görevi görmektedir. Geçmişin izlerini takip ederek, herkes kendi benzersiz öyküsünü yaratma fırsatını yakalayabilmektedir. Vintage moda, geçmişin derinliklerinden gelen bir ses; bu sese kulak verenler de hem estetik hem de duygusal bir yolculuğa adım atan kimselerdir.
Vintage, sadece bir stil değil, kişisel bir ifade etme yöntemi ve sosyal bir etkileşim biçimidir. İnsanların üzüldüğünde kıyafetlerine önem vermeyişi, kirli ve ütüsüz kıyafetler giyişi nasılsa iyi ruh hallerinde en sevdikleri kotu, tişörtü veya montu giymeleri, ütü yapmaları da kıyafetlerle kurdukları bağın bir resmidir. Hatta bazı insanlar kıyafetlerle o kadar derin bir bağ kurarlar ki bazı kıyafetlerini giymeye kıyamaz, eskise bile başkasına vermez, saklarlar. Düşünsenize, 24 saat üzerimizde duran bu cansız varlıklar, sanki bizimle yaşayan canlılar gibi, hatta daha fazlası olabilir! Bir insanın psikolojisi olduğuna inanıp da kıyafetlerin psikolojisi olduğuna hala inanmıyor musunuz şimdi?
Kaynakça
“Shrinkflasyon”. Midas. Web. 18.09.2024
Yetmen, Gözde. “Günümüz Kadın Giyim Modasında Retro Vintage Eğilimlerin Durumu”. Dergipark 20(2011): 60-71
Öndoğan, Ziynet; Öndoğan, Ece Nüket; Kurtoğlu Necef, Özlem; Şen Kılıç, Arzu. “Moda ve Marka”. İksad Yayınevi. Web. 19.08.2024
Sarıçiçek, Reyhan; Çokay Çopuroğlu, Filiz; Korkmaz, İbrahim Halil. “Retro Pazarlama Bağlamında Tüketicilerin Marka Kimliği ve Marka İmajına Bakış Açıları: GAÜN Akademisyenleri Üzerine Bir Araştırma”. Dergipark
Kapak görseli: Pinterest
