Hepimizin mutlaka bir kere kullandığı ürperti kelimesinin kökeni neymiş, dilimize nereden gelmiş gelin hep birlikte bakalım. Ayrıca şiir sevenler için de doğru adrestesiniz! Ürperti kelimesini ve şiirdeki anlamını incelemek için bir an önce yazıya geçelim!
Kelimenin Kökeni
Ürperti kelimesi sözlükte en basit anlamıyla “korkmak, korkuyla irkilmek” anlamına gelir. Kelimenin kökeni Eski Türkçede ürper- fiilinden yani anlam olarak “tüyü dikilmek veya kabarmak” anlamından türemiştir. Bu fiil ise Eski Türkçede ürüp yani “kabarık” sözcüğünden, yine Eski Türkçe olan +(g)Ar- eki ile türetilmiştir. Bu sözcük ise yine Eski Türkçede ür- fiili olan “üflemek, şişirmek” fiilinden türemiş olabilir lakin bu kesin bir bilgi değildir.
Tarihte Ürperti Kelimesi
Tarih sayfalarında ürperti kelimesi, Kaşgarlı Mahmut’un Divan-i Lügati’t Türk kitabına göre “öfkeyle kabarmak” anlamına gelmektedir ancak günümüzde ürpermek kelimesi öfkeden ziyade korkarak kabarmak anlamına tekabül eder. Ancak kelime net olarak “kabarmak” anlamını kesinlikle vermektedir denilebilir. Divan-i Lügat’it Türk’te kelime bu anlama gelirken 1665 yılı Türkiye Türkçesi itibariyle günümüzdeki “korku” anlamına gelmektedir. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde ise ürperti kelimesi “korkuyla kabarmak” şeklinde kullanılır. Cumhuriyetin ilanından sonra ise kelimenin günümüzdeki hâline geldiği görülmektedir. Cumhuriyet gazetesi verilerine göre o günden bugüne “korkuyla kabarmak” anlamına gelen kelime, “ürperti” formunda kullanılmaya devam etmektedir.
Sözlükte Ürperti Kelimesi
Türkçe, tarihte ilişki kurduğu birçok ülkenin dilini kendi bünyesine katmış ve bu şekilde çok zengin bir dil haline gelmiştir. Bu nedenle günlük hayatta kullanılan bazı kelimelerin anlaşılması zor olabilir ve kökeni merak edilebilir. Ürperti kelimesi de bunlardan biridir. Çok sık duyulan, tercih edilen ve farklı bir melodisi olan bu kelimenin sözlük anlamı Türk Dil Kurumu’nda korkuya benzer başka anlamlara da gelmektedir. Örneğin “tiksinti, üşüme” gibi anlamları da vardır ancak kelimenin anlamı değişmez. Her şekilde “tüylerin diken diken olması ve kabarması, aniden gelen irkilme, titreme” anlamlarında kullanılır ancak bu kelime, farklı anlamlarda ve formlarda kullanılabilmesiyle sözlükte zengin bir içerik sunar. Buradan da anlaşıldığı üzere ürperti ile benzer olan ve birlikte kullanılan başka kelime türleri de mevcuttur.
Edip Cansever’in Ürperti Şiiri
İmge ve bilinçaltıyla özdeşleşen şair Edip Cansever, ürperti kelimesini elbette kullanmış, hatta bunun adına bir şiir yazmıştır. Şiirinde ürperti duygusunu baştan sona umut ve umutsuzluk ile beraber işlemiş; doğayı, yeşili ve denizi şiirine katmıştır. Duyguları ve imgeleri ustalıkla harmanlayan en büyük şairlerden biri olan Edip Cansever, şiirinde ürperti kelimesinin anlamını ve insanda uyandırdığı duyguları en etkili şekilde yansıtmıştır.
Ürperti Kelimesinin Şiirdeki Anlamı
“Sisini kendi yaratan gemi
Kayıp gidiyor ayaklarımın altından
Çırpıyor kanatlarını zıpkın kuşu
Sisin içinde
Denizde zaman yok.
Yanmış bal kokuları getiriyor rüzgar
Kıyıdaki camlardan
Döl tozlarıyla.
Ben de bir tohumum burada
Uyarılmış bir tohum
Beni kıyıya
Bırakan bana
Denizde zaman yok.
Saflığın ve güzelliğin
Büyük zamanı…”
Edip Cansever bu şiirinde birçok imge ve betimsel tasvir kullanmış, ürperti ve korku anlamını daha çok bir hiçlik, kayboluş ve sonsuzluk olarak anlatmıştır. “Sisini kendi yaratan gemi” dizesi bence belirsizliği vurgulamaktadır çünkü sis, kapalı ve buğulu bir atmosfer yaratarak o griliği ve bilinmezliği bize resmetmiştir. Ardından “Kayıp gidiyor ayaklarımın altından” diyerek yine cümlenin altında yatan korkulu hüzün görülür. Şair, gemiyi kendi belirsiz hayatı olarak görür, kayıp gitmesiyle ise hayatının kayboluşunu anlatmıştır. “Sisin içinde, denizde zaman yok” derken ise koca bir hiçlikten ve içindeki boşluktan bahsetmiştir. Aynı zamanda bu hiçliğin de getirdiği bir korku ve ürperti hissi vardır. Cansever, “Yanmış bal kokuları getiriyor rüzgar, kıyıdaki camlardan, döl tozlarıyla” derken bence doğum ve ölüm arasında kalışı ve yaşamın belirsizliğini vurgulamıştır. Bayatlamış bir hayatın ürpertici hissiyle yazar, ölüme yaklaştığını, ölümle yaşam arasında bir çizgide belirsizce savrulduğunu bize hissettirmiştir.
Ürperti kelimesi, hem anlamı hem de hissettirdikleriyle insanın içine işleyen bir derinliğe sahip olmuştur. Kelimenin kökeni ve barındırdığı birden fazla anlamları da kelimeye geniş bir kullanım alanı sunmuştur. Edip Cansever’in şiiri de kelimenin bu çok katmanlı anlamını gözler önüne sermiş ve kelimenin manasını ve derinliğini ustalıkla işlemiştir.
Kaynakça:
“Ürper Kelimesi.” Nişanyan Sözlük.com. Web. 14 Aralık 2024.
“Ürpermek Ne Demek?”. Sabah Gazetesi.com. Web. 14 Aralık 2024.
Cansever, Edip. “Edip Cansever – Ürperti Şiiri.” Şiir Sitesi.com. Web. 14 Aralık 2024.
Öne Çıkan Görsel: pinterest.com
