Kütüphaneler, yalnızca kitaplarla dolu raflardan ibaret değil. Onlar aynı zamanda geçmişin bilgeliğini, birikimini ve estetiğini bugüne taşıyan kültür hazineleri. İçeri adım attığımız anda bizi saran o derin sessizlik, sayfalar arasında dolaşan tarihî koku ve mimarinin zamana meydan okuyan detaylarıyla, kütüphaneler bambaşka bir dünyanın kapılarını aralar.
Bu yazımda sizi, dünyanın dört bir yanında yer alan ve ya UNESCO tarafından koruma altına alınmış ya da kültürel miras niteliği taşıyan bazı özel kütüphanelerle tanıştırmak istiyorum. Kimi 15. yüzyılda inşa edilmiş görkemli bir manastırın kalbinde yer alıyor, kimi modern mimarisiyle antik bir kütüphaneye saygı duruşunda bulunuyor. Hepsi de bilgiyle, tarihsel belleğimizle ve estetikle örülmüş yapılar. Keyifli okumalar…
Escorial Kütüphanesi – İspanya
San Lorenzo de El Escorial, 16. yüzyılda Kral II. Felipe tarafından yaptırılmış bir manastır, saray ve kütüphane kompleksidir. 1984 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi‘ne dahil edilmiştir. Rönesans döneminin İspanya’daki en önemli mimari örneklerinden biri olan bu yapının içinde yer alan kütüphane, fresklerle süslenmiş tavanları ve el yazması koleksiyonlarıyla dikkat çeker. Kütüphane, özellikle teoloji, bilim ve felsefe alanındaki nadir eserleriyle Avrupa’nın en değerli koleksiyonlarından birine sahiptir.
Mafra Ulusal Saray Kütüphanesi – Portekiz
Mafra Sarayı, 18. yüzyılda Portekiz Kralı João V tarafından yaptırılmıştır ve barok mimarinin görkemli bir örneğidir. Sarayın içinde yer alan kütüphane, yaklaşık 36.000 cilt nadir kitabı barındırır. 2019 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne eklenen bu yapı, yalnızca içeriğiyle değil, görsel estetiğiyle de büyüleyicidir. İlginç bir detay olarak, kitaplara zarar veren böceklerle mücadelede kütüphane içinde yarasalar doğal koruma yöntemi olarak kullanılmaktadır.
St. Gallen Manastırı Kütüphanesi – İsviçre
UNESCO tarafından 1983 yılında koruma altına alınan St. Gallen Manastırı, Avrupa’nın en eski manastır kütüphanelerinden birine ev sahipliği yapar. İsviçre’nin St. Gallen kentinde bulunan bu yapı, Orta Çağ’dan kalma 170.000’den fazla el yazması ve matbu eseri içerir. Ahşap oymaları ve tavan süslemeleriyle sanat ve mimari açısından da oldukça değerlidir. Kütüphane, 8. yüzyıldan itibaren sürekli olarak kullanılmış olmasıyla da ayrı bir önem taşır.
Timbuktu Kütüphaneleri – Mali
Timbuktu, 15. ve 16. yüzyıllarda Afrika’nın bilim, din ve kültür merkezlerinden biri olarak öne çıkıyordu. Burada bulunan kütüphaneler, aslında tek bir yapıyı değil, çeşitli aile ve topluluklara ait özel koleksiyonları kapsayan bir bilgi ağı niteliğindedir. Bu koleksiyonlar, yaklaşık 300.000 el yazmasıyla Afrika’nın entelektüel mirasını günümüze taşır.
El yazmaları astronomi, tıp, şiir, İslam hukuku, tarih gibi pek çok farklı alana yayılır. En bilinen kütüphane ve koleksiyonlar arasında Ahmed Baba Enstitüsü, Mamma Haidara Kütüphanesi, Abdel Kader Haidara Koleksiyonu ve Al-Wangari Kütüphanesi yer alır. Bu koleksiyonlar, sadece bilgiyle değil, aynı zamanda kültürel direnç ve hafızayla da şekillenmiştir. UNESCO, Timbuktu’daki üç büyük cami ve 16 mezarlığın yanı sıra, bu yazmaları barındıran yapıları da 1988 yılında Dünya Mirası Listesi’ne dahil etmiştir.
Vatikan Apostolik Kütüphanesi – Vatikan Şehri
Katolik Kilisesinin resmi kütüphanesi olan bu yapı, 15. yüzyılda kurulmuştur. Yaklaşık 1,6 milyon basılı eser, 75.000 el yazması ve 8.000 nadir baskı içerir. Kütüphane her ne kadar UNESCO tarafından doğrudan listeye alınmamış olsa da, Vatikan Şehri’nin kendisi bir dünya mirasıdır ve bu nedenle Apostolik Kütüphane de kültürel açıdan koruma altındadır. Bilim insanlarına açık olan kütüphane, özellikle teoloji, tarih ve felsefe alanlarında devasa bir arşive sahiptir.
Admont Manastırı Kütüphanesi – Avusturya
1776’da tamamlanan Admont Manastırı Kütüphanesi, dünyanın en büyük manastır kütüphanesi olarak bilinir. 70 metrelik ana salonu, Barok sanatının görkemli tavan freskleri ve heykelleriyle süslenmiştir. 200.000’den fazla kitap, çok sayıda nadir el yazması ve bilimsel eser içerir. UNESCO listesinde olmamakla birlikte, Avrupa’nın en estetik ve tarihsel değere sahip kütüphanelerinden biri olarak kabul edilir.
Trinity College Kütüphanesi – İrlanda
Dublin’de yer alan Trinity College Library, 18. yüzyılda kurulmuş olup günümüzde İrlanda’nın ulusal kütüphanesidir. “Long Room” adı verilen ana salonu, ahşap rafları ve yüksek kemerli tavanıyla büyük bir görsel etki yaratır. İçinde 9. yüzyıla tarihlenen ünlü “Book of Kells” el yazması da dahil olmak üzere çok sayıda önemli eser yer alır. Henüz UNESCO listesinde yer almasa da, dünya çapında tanınan ve saygı duyulan bir kültür hazinesidir.
Bibliotheca Alexandrina – Mısır
2002 yılında İskenderiye’de inşa edilen bu modern kütüphane, Antik Çağ’ın efsanevi İskenderiye Kütüphanesi’ne bir saygı duruşudur. Henüz UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer almasa da, UNESCO’nun desteğiyle kurulmuş olması ve barındırdığı kültürel işlevlerle bu nitelik için aday kabul edilir. İçinde dört müze, birkaç sanat galerisi, planetaryum ve uluslararası konferans salonları bulunur. Bilgiye erişimin demokratikleşmesi açısından modern çağın simgelerinden biridir.
Kaynakça
- UNESCO World Heritage Centre. “World Heritage List.” UNESCO, Erişim tarihi: 28 Mart 2025.
- Battles, Matthew. Library: An Unquiet History. W. W. Norton & Company, 2003.
- Manguel, Alberto. The Library at Night. Yale University Press, 2008.
- Edwards, Brian. “Libraries and Learning Resource Centres.” Architectural Press, 2009.
- Gómez-Heras, Miguel, et al. “Preserving Cultural Heritage: An Integrated Approach.” Heritage Science, vol. 8, no. 1, 2020, pp. 1–15.
- Kapak Görseli: kultur.istanbul
