İngilizce shuttle diplomacy olarak adlandırılan mekik diplomasisi, iki veya daha fazla ülke arasında bir anlaşmazlık veya krizin çözümü için arabuluculuk yapmak amacıyla gerçekleştirilen yoğun ve sürekli müzakerelerdir (Çetin, 2020). Bu yazıda uluslararası ilişkilerin önemli kavramlarından olan mekik diplomasisini dünyadan ve ülkemizden örneklerle gelin birlikte inceleyelim.
Diplomasi Nedir?
Diplomasi, devletler veya uluslararası kuruluşlar arasında ilişkilerin yönetilmesi ve çözüm bulunması amacıyla yapılan görüşmeler, müzakereler ve anlaşmalar sürecidir. Diplomasi, barışçıl yöntemlerle gerçekleştirilen uluslararası ilişkilerin temelidir. Kısacası diplomasi bir müzakere sanatıdır (Gönlübol, 2000)
Diplomasinin Tarihi
Diplomasi, insanlık tarihi kadar eskidir ve kökenleri antik çağlara kadar uzanır. İlk diplomatik faaliyetler; devletler arasında iletişim kurma, anlaşmalar yapma ve anlaşmazlıkları çözme amacıyla gerçekleştirilmiştir.
Modern diplomasinin temelleri ise 17. yüzyılda atılmıştır. Westfalya Antlaşmaları (1648), modern devlet sisteminin oluşumunu ve diplomatik ilişkilerin uluslararası hukuk çerçevesinde düzenlenmesini sağlamıştır. Bu antlaşmalarla birlikte devletler, egemenliklerini ve bağımsızlıklarını tanımış ve diplomatik ilişkilerde eşitlik ilkesi benimsenmiştir. Diplomasi, 19 ve 20. yüzyıllarda uluslararası ilişkilerin karmaşıklığına paralel olarak gelişmiştir. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşlar kurulmuş ve diplomatik faaliyetlerin daha çok taraflı ve küresel boyutta gerçekleştirilmesi önem kazanmıştır (Abdurrahmanlı, Bağış 2021)
Sonuç olarak küreselleşme sonucu yeni diplomasi şekillenmeye başlamış ve birçok alt başlığa ayrılmıştır. Mekik diplomasisi de bu yeni diplomasi türlerinden biridir.
Mekik Diplomasisi Nedir?
İngilizce shuttle diplomacy olarak adlandırılan mekik diplomasisi, iki veya daha fazla ülke arasında bir anlaşmazlık veya krizin çözümü için arabuluculuk yapmak amacıyla gerçekleştirilen yoğun ve sürekli müzakerelerdir (Çetin, 2020). Mekik diplomasisi, taraflar arasında doğrudan görüşmeler yapmak yerine bir aracı tarafından yürütülür.
Mekik diplomasisi genellikle çatışma bölgelerinde veya uluslararası anlaşmazlıklarda kullanılır. Bir ülke lideri veya diplomat, taraflar arasında arabuluculuk yapmak ve görüşmeleri yönlendirmek için sürekli olarak seyahat eder. Bu sürekli seyahatler; taraflar arasında güven inşa etmeyi, iletişimi kolaylaştırmayı ve anlaşmazlıkların çözümü için ortak bir zemin bulmayı amaçlar (Sarülhan, 2023)
Mekik diplomasisi, çözüm bulunması zor olan anlaşmazlıklarda etkili olabilir. Taraflar arasında doğrudan görüşmeler yapmak yerine bir aracı kullanmak, tarafların daha esnek olmasını ve daha fazla taviz vermeyi kabul etmelerini sağlayabilir. Taraflar arasında güven inşa etmeyi ve iletişimi kolaylaştırmayı amaçladığı için mekik diplomasisi zaman alıcı bir süreç olabilir. Ancak başarılı bir şekilde uygulandığında taraflar arasında barışçıl bir çözüm sağlanabilir.
Mekik Diplomasisinin Çıkışı
Mekik diplomasisi, Amerikalı diplomat ve siyasetçi Henry Kissinger tarafından 1970’lerde geliştirilen bir diplomasi türüdür. Henry Kissinger, o dönemde ABD Dışişleri Bakanı olarak görev yapmaktaydı. Mekik diplomasisi, İsrail ve Arap devletleri arasındaki Orta Doğu sorununu çözmek amacıyla kullanılmıştı. 1973 yılında İsrail ve Arap ülkeleri arasında Yom Kippur Savaşı yaşanmış ve taraflar arasında büyük bir gerilim oluşmuştu. Bu durum, bölgedeki istikrarı tehdit etmekteydi.
Kissinger, savaşın sona ermesi ve barışın sağlanması için arabuluculuk yapmaya karar verdi. Mekik diplomasisi olarak adlandırılan yöntemde Kissinger, İsrail ve Arap liderleri arasında mekik yaparak sürekli olarak gidip gelmekteydi. İlk olarak Kissinger, İsrail’e giderek Başbakan Golda Meir ve diğer yetkililerle görüştü. Ardından Mısır ve Suriye’ye giderek liderlerle görüşmeler yaptı. Bu görüşmeler, taraflar arasında güvenin artmasını ve diplomatik çözüm için zemin hazırlamasını sağladı (Çetin, 2020)
Sonuç olarak Kissinger’in mekik diplomasisi sayesinde 1974 yılında İsrail ve Mısır arasında ayrılık anlaşması imzalandı. Bu anlaşma, İsrail’in Sina Yarımadası’ndan çekilmesini ve Mısır’ın İsrail’i tanımasını öngörüyordu. Ayrıca 1978 yılında Camp David Anlaşmaları ile İsrail ve Mısır arasında barış anlaşması imzalandı. Mekik diplomasisi, Henry Kissinger’in başarılı bir şekilde uyguladığı bir diplomasi türü olarak tarihe geçti.
Mekik Diplomasisinin Yakın Tarihten Örnekleri
Güney Afrika’da Apartheid’in Sorunu (1990)
Güney Afrika’da ırk ayrımcılığına son vermek için yapılan müzakerelerde, Nelson Mandela ve Güney Afrika hükümeti arasında mekik diplomasisi uygulanmıştır. Mandela, hapisten serbest bırakıldıktan sonra ülke içinde ve dışında taraflar arasında arabuluculuk yaparak ırk ayrımcılığının sona erdirilmesi ve demokratik bir Güney Afrika’nın kurulması sürecini yönetmiştir.
Dayton Anlaşması (1995)
Bosna-Hersek‘teki iç savaşı sona erdirmek için yapılan müzakerelerde, ABD Başkanı Bill Clinton, Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı Alija Izetbegović, Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Milošević ve Hırvatistan Cumhurbaşkanı Franjo Tuđman arasında mekik diplomasisi uygulanmıştır. Bu anlaşma, savaşı sona erdirmiş ve Bosna-Hersek’in bölünmüş bir devlet olarak varlığını sürdürmesini sağlamıştır.
İran Nükleer Anlaşması (2015)
İran’ın nükleer programıyla ilgili uluslararası endişeleri gidermek amacıyla yapılan müzakerelerde, ABD Başkanı Barack Obama, İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ve diğer dünya liderleri arasında mekik diplomasisi uygulanmıştır. Bu anlaşma, İran’ın nükleer faaliyetlerini sınırlamayı ve uluslararası toplumla işbirliği yapmayı kabul ettiği bir çözüm sağlamıştır.
Bu örnekler, mekik diplomasisinin tarih boyunca çeşitli anlaşmazlıkların çözümünde etkili bir araç olduğunu göstermektedir. Bu yöntem, taraflar arasında güven inşa etmeyi, iletişimi kolaylaştırmayı ve uzlaşmaya varmayı sağlayarak uzun süreli barış ve istikrarın sağlanmasına katkıda bulunabilir.
Mekik Diplomasisinin Ülkemizden Örnekleri
1. Kıbrıs Sorunu
Türkiye, Kıbrıs adasında yaşanan çatışmaların çözümü için birçok kez mekik diplomasisi uygulamıştır. Özellikle 2004 yılında Annan Planı referandumunda, Türkiye’nin arabuluculuk çabaları ve mekik diplomasisi, taraflar arasında uzlaşmayı sağlama yolunda önemli bir rol oynamıştır.
2. Suriye Krizi
Türkiye, Suriye’deki iç savaşın çözümü için de mekik diplomasisi kullanmıştır. Özellikle Astana ve Soçi süreçlerinde, Türkiye Cumhurbaşkanı ve Dışişleri Bakanı, Suriye hükümeti, muhalif gruplar ve diğer uluslararası aktörler arasında arabuluculuk yaparak ateşkes anlaşmalarının sağlanmasına katkıda bulunmuştur.
3. Yunanistan ile Deniz Yetki Alanları Anlaşmazlığı
Türkiye, Yunanistan ile Ege Denizi ve Akdeniz’deki deniz yetki alanları konusunda yaşanan anlaşmazlıkların çözümü için mekik diplomasisi uygulamıştır. Özellikle son dönemde, Türkiye’nin Dışişleri Bakanı ve Cumhurbaşkanı, taraflar arasında diyalog kurarak müzakerelerin devam etmesini sağlamaya çalışmıştır.
Bu örnekler, Türkiye’nin mekik diplomasisini çeşitli anlaşmazlıkların çözümünde etkili bir şekilde kullandığını göstermektedir.
Kaynakça
Abdurahmanlı, E. & Bağış, E. (2021). Diplomasi Tanımı ve Uluslararası Konjonktürde Mevcut olan Diplomasi Türleri. Anadolu Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (1), 140-160. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/anadoluakademi/issue/60142/870924
Buran, H. (2015). Mekik Diplomasisi Nedir. Ağustos 15, 2023 tarihinde Tarih Portalı: tarihportali.net/mekik-diplomasisi-nedir adresinden alındı
Çetin, R. (2020). Bay Diplomasi: Henry Kissinger. Remzi Çetin. Ağustos 15, 2023 tarihinde youtube.com/watch?v=eBLPrzfG7b0 adresinden alındı
Çetin, R. (2020). Diplomasinin Önemi ve Konu Türleri. Remzi Çetin. Ağustos 15, 2023 tarihinde
youtube.com/watch?v=r32DiIplxRI adresinden alındı
Hülakü, S. (2023, Haziran 2023). Mekik Diplomasisi Nedir Kim Yaptı. Ağustos 15, 2023 tarihinde Haberler.com: https://www.haberler.com/haberler/mekik-diplomasisi-nedir-kim-yapti-mekik-16048887-haberi/ adresinden alındı
Çetin, Ş. (2023, Temmuz 6). BM: İran nükleer anlaşması müzakerelerinde ilerleme kaydedilmiyor. ağustos 15, 2023 tarihinde Anadolu Ajansı: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/bm-iran-nukleer-anlasmasi-muzakerelerinde-ilerleme-kaydedilmiyor/2938956 adresinden alındı
Uluslararası Politika, Mehmet Gönlübol, Siyasal Kitabevi, 2000
Kapak görseli: wikimedia.org
Çok güzel bilgilendirmişsin abla teşekürler ❤️