Üçüncü Sinema Hareketi: Devrimci Filmlerin Özellikleri

Birkaç karenin birleşmesiyle başlayan sinema serüveni, hayatın gerçekleriyle harmanlanarak birçok alana dağıldı; feminizmden göçmenlere kadar uzanan bu yol, devrimlere de hem konu hem de sebep oldu.

Sinema yalnızca izlenen bir sanat türü değil, aynı zamanda bir direniş biçimi haline geldi. Beyaz perdeye yansıyan hikayeler bazen bir halkın sesine, bazen de bir direnişin kendisine dönüştü.

Üçüncü Sinema Nedir?

Kısaca özetlemek gerekirse, Üçüncü Sinema Hareketi 1960’larda ortaya çıkmış bir sinema hareketidir. İsmini aldığı Küba ve Arjantin gibi üçüncü dünya ülkelerinde yaygınlaşan bu hareket, Marksist düşünceden ve Bertolt Brecht ile John Grierson gibi isimlerin yaklaşımlarından ilham almıştır.

Üçüncü Sinema, isminden de anlaşılacağı üzere, iki farklı sinema anlayışına bir alternatif olarak ortaya çıktı. Birinci Sinema (First Cinema), büyük şirketlerin ürettiği, eğlence ve kar amacı güden Hollywood filmlerini kapsar. İkinci Sinema (Second Cinema) ise daha çok deneyseldir ve auteur (film yapımcısının sanatçı ve eserlerinin yazarı olarak tanımlanması) odaklıdır. Birinci Sinema’ya kıyasla, Üçüncü Sinema’ya daha yakın bir perspektif sunsa da, İkinci Sinema birçok yönden sınırlı kalmıştır.

Peki bu sinema hareketi nasıl ortaya çıktı? 1969 yılının Ekim ayında, Tricontinental isimli dergide iki Arjantinli film yapımcısı, Octavio Getino ve Fernando Solanas’ın “Toward a Third Cinema” (Üçüncü Bir Sinemaya Doğru) başlıklı yirmi sayfalık yazı yayımlandı. Bu metin zamanla politik film yapımcılığına yön veren bir manifestoya dönüştü. Getino ve Solanas bu yazıyla, toplumsal gerçeklerden bahseden, sistem karşıtı ve kolektif bir sinema anlayışını savundular.

“Üçüncü Dünya halklarının ve emperyalist ülkelerdeki muadillerinin anti-emperyalist mücadelesi, bugün dünya devriminin eksenini oluşturmaktadır. Kanaatimizce Üçüncü Sinema, bu mücadelede zamanımızın en devasa kültürel, bilimsel ve sanatsal tezahürünü, her halkın başlangıç noktası olarak özgürleşmiş bir kişilik inşa etme, kısacası kültürün sömürgesizleştirilmesinin büyük olasılığını gören sinemadır.”

Ana Akıma Karşı Sinema

Üçüncü Sinema’nın en temel özelliklerinden biri, sesi bastırılmış olanı anlatma çabasıdır. Yönetmenler, geleneksel film anlayışını ve ana akım sinemayı reddederek; kültür, tarih ve toplumsal sorunları en gerçekçi biçimde yansıtmayı amaçlamışlardır. Dayanışma ve aktivizmle şekillenen bu hareket, marjinalleştirilmiş toplulukları görünür kılar ve sömürgeciliği eleştirir. Sinema bir eğlence aracı değil, toplumsal farkındalık yaratmak ve değişmi mümkün kılmak için kullanılan bir araçtır.

Anlattığı konuların ötesinde, Üçüncü Sinema’nın en dikkat çeken yönlerinden biri de görsel anlatımıdır. Hareketin film yapımcıları yalnızca içerik bakımından değil, aynı zamanda sinematografik anlamda da geleneksel yapıya karşı çıkarlar. Ünlü olmayan oyuncuların tercih edilmesi, arşiv görüntülerinin kullanılması ve röportajlara yer verilmesi bu farklılığın somut örneklerindendir.

Üçüncü Sinema yönetmenleri, filmlerinde yer verdikleri halklarla iç içe çalışmışlardır. Topluluklarla doğrudan iletişim kurarak onları film yapım sürecine dahil etmiş, bu sayede hikayeler daha gerçekçi ve samimi bir biçim kazanmıştır.

Önemli Yapımlar

The Hour of the Furnaces (1968)

The Hour of the Furnaces ya da orjinal dilinde La hora de los hornos, Latin Amerika’nın yaşadığı özgürlük mücadelesini anlatan üç bölümden oluşan belgeseldir.

Bölüm I: Yeni Sömürgecilik (Neo-Colonialism) ve Şiddet, Arjantin’in tarihsel, coğrafi ve ekonomik bir analizini sunar.

Bölüm II: Kurtuluş Hareketi, Juan Perón’un 1945-1955 yılları arasındaki on yıllık iktidarını ve iktidardan düşüşünden sonraki faaliyetleri inceler.

Son olarak, Bölüm III: Şiddet ve Kurtuluş, ulusal kurtuluş sürecinde şiddetin rolünü ele alır ve bir eylem çağrısı niteliğindedir.

Sugar Cane Alley (1983)

Film, 1930’lu yılların başında, José isimli bir çocuk ile büyükannesinin kamış toplayarak geçimlerini sağladığı küçük bir köydeki yaşamı konu alır. Kurtuluşun tek yolunun eğitim olduğu bu köyde, José azimle çalışarak başkentte bir okula girmeyi başarır. Sugar Cane Alley, sömürgeciliğin sınıfsal adaletsizliklerini ve yoksul halkın mücadelesini anlatarak, Üçüncü Sinema’nın ezilenlerin hikayelerini görünür kılma amacını yansıtır.

Black Girl (1966)

Senegal yapımı film, Diouana isimli genç bir kadının, genç bir Fransız çift tarafından işe alınmasının ardından daha iyi bir hayat umuduyla Fransa’ya gitmesini anlatır. Ousmane Sembène, 1960 yılına kadar Fransız kolonisi olan Senegal’in insanlarının o dönemde Fransızlarla yaşadığı sorunları beyaz perdeye taşır. Diouana, Fransa’da çalışırken Fransızca bilmediği için “hayvan” olarak adlandırılır veya Afrikalılar’ın sadece pirinç yediği gibi ırkçı klişelerle sık sık karşılaşır. Film, sömürgecilik sonrası dönemin toplumsal ırkçılığını ve yabancılaşmayı güçlü bir şekilde gözler önüne serer.

Üçüncü Sinema’nın Mirası

Üçüncü Sinema, ortaya çıktığı dönemden bu yana sinema dünyasında derin izler bıraktı. Politik ve toplumsal eleştiriyi merkezine alan bu hareket, sadece geçmişte değil, günümüzde de varlığını sürdürüyor. Dijiital teknolojilerin yaygınlaşması ve bağımsız film yapımının kolaylaşmasıyla birlikte, Üçüncü Sinema’nın devrimci ruhu yeni nesil yönetmenler ve yapımlarla yeniden hayat buluyor. Ancak, bu miras beraberinde bazı yeni soruları ve zorlukları da getiriyor.

Modern dönemde, bu hareketin ruhunu taşııyan birçok film ve yönetmen ortaya çıkmıştır. Örneğin, Rafiki (Wanuri Kahiu, 2018), Kenya’da LGBTQ+ haklarını Kena ve Ziki isimli iki genç kadın arasında geçen aşk ile işler. Ayrıca, dijital platformların yaygınlaşması sayesinde, daha önce ana akım tarafından görmezden gelinen toplulukların hikayeleri ve konular daha geniş kitlelere ulaşabilmektedir.

Üçüncü Sinema, tarihsel köklerinden aldığı güçle günümüzde de direnmeye devam ediyor. Yeni teknolojiler ve farklı anlatım biçimleriyle evrilse de, özündeki adalet, özgürlük ve sesini duyurma mücadelesi değişmiyor. Sinema, hala sadece bir gösteri değil; toplumsal dönüşümün güçlü bir aracı olmaya devam ediyor.

Kaynakça

MasterClass. “Film 101: Auteur Nedir?” MasterClass, 1 Eylül 2022, Web. Erişim: 10 Ağustos 2025.

LeBlanc, John. “Third Cinema.” Encyclopaedia Britannica, 10 Şubat 2023, Web. Erişim: 10 Ağustos 2025.

“Third Cinema.” Cinema Waves, Web. Erişim: 10 Ağustos 2025.

Galant, Michael. “For Truly Radical Filmmaking, Look to Third Cinema.” Jacobin, 13 Ağustos 2023, Web. Erişim: 10 Ağustos 2025.

Ramirez, Guillermo. “10 Essential Films for an Introduction to Third Cinema.” Taste of Cinema, 2 Nisan 2016, Web. Erişim: 10 Ağustos 2025.