“Olabileceğinin en iyisi olmayı hedefle!”
-Türkan Saylan
Prof. Dr. Türkan Saylan, Cumhuriyet ilkelerine bağlı, çalışkan, kendini insanlığa adayan, cehaletle savaşan, laikliği daima savunan, aydınlık Cumhuriyet’in ilk kızlarından biridir. Cumhuriyet devriminin adeta bir simgesidir.
Türkan Saylan Hakkında
Türkan Saylan, Tıp doktoru, Akademisyen, Yazar, Eğitimci, Aktivist ve Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği Genel Başkanı (ÇYDD) idi. 13 Aralık 1935 yılında İstanbul’da doğmuştur. Babası Fasih Galip Bey Cumhuriyet döneminin ilk müteahhitlerindendir. Annesi aslen İsviçreli olup Lili Mina Raiman olan ismini evlendikten sonra Leyla olarak değiştirmiştir. Saylan’ın dört kardeşi vardır. İlkokulu Kandilli İlkokulu’nda tamamlayarak 1946 yılında mezun olmuştur. Ortaokul ve liseyi Kandilli Kız Lisesi’nde okumuş 1953 yılında mezun olmuştur. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden ise 1963 yılında mezun olmuştur. Sosyal Sigortalar Kurumu Nişantaşı Hastanesi’nde dönemin doktor adaylarının kolay kolay eğilmeye cesaret edemediği, hastalığa yakalananların ise hastalıklarını sır gibi sakladıkları alan olan deri ve zührevi hastalıklar üzerine uzmanlık eğitimi görmüştür. (1964 – 1968). Bu uzmanlık onu daha sonra binlerce cüzzamlının hayatına dokunan bir sağlık kahramanı yapacak yolun ilk taşı olmuştur.
Üç yıllık cildiye eğitiminin ardından uzmanlık sınavına girmiş sınavı kazandıktan sonra tayini Bursa’ya çıkmıştır. 1967 yılında İstanbul’da kadro açılına kadar çalışmaya gittiği Bursa’da, İstanbul’dan hocasının onu başasistan olarak önerdiği haberini almıştır. “bu iş erkeklere göre” görüşlerine karşı gelen Saylan, 1968 yılında İstanbul Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı’nda başasistan olarak çalışmaya başlamıştır. 1971 yılında İngiliz Kültür Heyeti’nin bursuyla ileri seviyede eğitim almak için İngiltere’ye gitmiştir.
1974 yılında Fransa’da ve 1976 yılında da İngiltere’de kısa süreli çalışmalar yapmıştır. 1972 yılında Doçent, 1977 yılında ise Profesör unvanını elde etmiştir. İki çocuk annesi olan Türkan Saylan yaşamı boyunca pek çok hastalıkla da mücadele etmiştir. On üç ay boyunca yüzükoyun yatmak zorunda kalmış, ilk hamileliğinde vereme yakalanmış, ikinci çocuğunun doğumunun sonrasında tekrar verem hastalığına yakalanmıştır. Bütün bu hastalıkları atlattıktan sonra da kansere yakalanmıştır. Kanserle olan mücadelesinde birçok insana örnek olmuştur. Bir yandan kendi hastalıklarıyla boğuşurken bir yandan da insan için, insanlık için çırpınıp durmuştur. Uzmanlık alanı deri ve zührevi hastalık olan Saylan, 1976 yılında lepra (cüzzam) çalışmalarına başlamış, Cüzzamla Savaş Derneği ve Vakfı’nı kurmuştur.
Cüzzam ile Savaşa Adanan Bir Kariyer
“Cüzzam diğer ismiyle Lepra, Mikobakterium lepra adı verilen bir mikroorganizmanın yol açtığı, sinir sistemi ve deri başta olmak üzere birçok organı etkileyebilen, bulaşıcı bir hastalıktır. Hastalar vücutlarında meydana gelen fiziksel hasarlar nedeniyle tarih boyunca ayrımcı uygulamalarla karşı karşıya kalmışlardır. Özellikle bilimsel bir teşhisin konulamadığı uzun dönemler boyunca cüzzam, insanlar tarafından aynı veba gibi en korkunç hastalıklardan biri olarak görüldü. Cüzzam hastalığı erken tedavi edilmediğinde öldürücü boyutlara ulaşabilmektedir.” (Dr. Şafak Metekoğlu)
Türkan Saylan, çalışkanlığı ve gözü pekliği sayesinde kısa zamanda edindiği önemli unvanların yanı sıra çok sayıda hastayı da yakından inceleme fırsatı bulmuş, özellikle cüzzam hastalığı konusunda Türkiye’de anlatılanların çarpıklığı, tedavilerin yetersizliği dikkatini çekmiştir. Saylan, ülkeye geri döndüğü 1976 yılında Cüzzamla Savaş Derneğini kurmuş ülkenin dört bir yanında cüzzamlı hastalara ulaşmıştır. Yalnızca hastalıkla değil, cüzzam hastalarını toplumun dışına iten algıyla da savaşmıştır. Televizyon, radyo ve gazetelere demeçler vererek cüzzam hastalığı konusunda doğru bilinen yanlışları düzeltmeye çalışarak karanlık odalara mahkum olan insanlara umut ışığı olmuş, onların hayatlarını değiştirmiştir. Cüzzam hastalığını dünyadan ve Türkiye’den silme konusunda büyük başarı sağlamıştır.
Her zaman idealist ve mütevazı olan Saylan’ın, okul döneminde ziyarete gittiği Bakırköy Akıl Hastanesi’ndeki cüzzam pavyonları dikkatini çekmiştir. Oradaki hastaların kötü yaşam koşulları, yalnızlık, umutsuzluk ve çaresizlikleri onu dehşete düşürmüş; personelin ve yöneticilerin çok tehlikeli bir hastalık olduğu ve onlara yaklaşılmaması gerektiği ikazları kendisini derinden etkilemiştir. Her zaman sorunun değil, çözümün bir parçası olmayı hedefleyen Saylan’ın cüzzama (lepra) ilgisi o gün başlamıştır. Dermatoloji uzmanı olma kararını da bu ziyaretten sonra vermiştir.
Türkan Saylan, dermatoloji uzmanı olduktan sonra İstanbul Tıp Fakültesi tarafından İngiltere’ye gönderilmiştir. Eğitimi sırasında uzun yıllar cüzzam hastalığından etkilenmiş kişilerle çalışmış olan Doktor Jopling ile tanışmış ve onun cüzzam konusundaki deneyimlerinden yararlanmıştır.
Türkiye’ye geri döndükten sonra Cüzzam hakkında gazete yazıları yazılmasına ve bir televizyon filmi çekilmesine önayak olmuştur. 1976 yılında Cüzzamla Savaş Derneği’ni kurmuştur. Yoğun uğraşlar ve çalışmalar sonucunda İstanbul Tıp Fakültesi ve Sağlık Bakanlığı arasında yapılan, sonrasında Cüzzamla Savaş Derneği’nin de müdahil olacağı bir protokolle Unkapanı’nda cüzzamla savaş dispanseri kurulmuştur. Dernek hastaların sosyal ve ekonomik sorunlarını çözmeye çalışırken, üniversite teknik ve bilimsel desteği sağlıyordu. Sağlık Bakanlığı da doktor, personel ve hastaneye tıbbi malzeme hizmeti veriyordu.
Türkan Saylan dispanserden sonra Bakırköy’deki Cüzzam pavyonlarının yönetimini üstlenmiştir. 1985 yılında Cüzzam pavyonları akıl hastanesinden ayrılmış Lepra hastanesine dönüşmüştür. Bu hastanelerin ilk hedefi; erken tanı ile beraber sakatlıkları önlemek, hastalığı kontrol altına almak ve bu hastalıkla ilgili duyulan korkuyu yenmekti.
1977 yılında Anadolu’da taramalar yapılmaya başlanmıştı. Bu taramalarla beraber Ulusal Lepra Kontrol projesi başlamış oldu. Sosyal bir hastalık olan cüzzam için hastalar sosyal hayata yavaş yavaş adapte edilmeye başlanmış ve sonuçları da giderek başarılı olmuştu.
Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği
Türkan Saylan, akademik kariyerinde İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı Başkanlığı ve Lepra Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürlüğü gibi önemli görevleri üstlenmiştir. Ayrıca 1989 yılında ülke çapında tanınmasına vesile olacak ve ismiyle bütünleşecek olan Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği (ÇYDD)’nin kuruluşunda yer alarak derneğin ilk genel başkanı seçilmiştir. Dernek Atatürk ilke ve devrimlerini korumak, geliştirmek ve çağdaş eğitim yoluyla çağdaş insanlara ulaşmak amacıyla faaliyet gösteren bir sivil toplum kuruluşudur.
ÇYDD ile beraber Anadolu’daki köy ve kasabalardaki okulların yenilenmesi, ana sınıflarına oyun parkları yapılması gibi işler yapar. Onu asıl efsaneleştirecek olan icraatı, kız çocuklarının okula gitmesi için gösterdiği kararlı mücadeledir. Anadolu’nun ataerkil coğrafyasında okutulmayan kız çocuklarının hatta yoksulluktan okutulamayan erkek çocuklarının ailelerinin ikna eder, burs sağlar, eğitim hayatına katılmaları için elinden geleni yapar. Sayısız kız çocuğunu okutarak hayatlarını değiştiren Saylan onlara “Kardelenlerim” diye hitap eder.
Türkan Saylan, Anadolu’da kız çocuklarının okuması için mücadele verirken yeni bir kadın hareketi doğarak İstanbul’dan ülkenin diğer yanına 1980’den başlayarak 1990’lara kadar dalga dalga yayılır. Feminizm feminizm içindir ve kadına yönelik mesele ve sorunlar görmezden gelinemeyecek kadar ivedidir. İstanbul Üniversitesi bünyesinde Türkan Saylan’ın başını çektiği bir kadro eliyle 1990 yılında Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi kurulur. Saylan, 1996 yılına kadar burada müdür yardımcılığı yapmıştır. 13 Aralık 2002 yılında ise başta Dermatoloji Kliniği öğretim üyesi olarak devam ettiği görevi olmak üzere üniversitedeki bütün görevlerini nihayetlendirerek emekliye ayrılmıştır. Ancak Cumhuriyet ve onun kızları için mücadeleyi hayatının sonuna kadar sürdürmüştür.
Türkan Saylan, hem akademik başarıları hem de sivil toplum kuruluşlarındaki etkin rolleriyle Türkiye’nin önemli kadın figürlerinden biri olarak hafızalarda yer etmiştir. 18 Mayıs 2009 tarihinde, uzun süre mücadele ettiği meme ve akciğer kanseri nedeniyle vefat etmiştir. Bıraktığı miras ve kazandığı saygınlık, onun anısını daima canlı tutmaktadır. . Her yıl ölüm yıl dönümünde, onun yaşam anlayışını geleceğe taşıyacak bilim ve sanat ürünleri yaratan kişilere Türkan Saylan Sanat ve Bilim Ödülleri verilmektedir.
Türkan Saylan’ın Aldığı Ödüller
- Ülkemizde Yılın Kadını Ödülü (1990)
- Melvin Jones Ödülü (1991)
- Atatürkçü Düşünceye Hizmet Ödülü (1996)
- Atatürk İlke ve Devrimleri Ödülü – İstanbul Üniversitesi (1996)
- İngiltere Dermatologları Derneği Dowling Kuluübü Onur Üyeliği (1978)
- Kuzey Amerika Klinik Dermatoloji Derneği Onur Üyeliği (1996)
- Haliç Rotary – Kuvayi Milliye Ödülü (1997)
- Türk Lions Vakfı – Fahrettin Kerim Gökay Ödülü (1997)
- Türk Ziraatçiler Birliği Dayanışma Ödülü (1998)
- Türk Kadınlar Birliği Şişli Şb. – 75.Yıl Ödülü (1998)
- ADD İstanbul Şubesi – Uğur Mumcu-Muammer Aksoy Ödülü (1999)
- Rıfat Ilgaz Kültür Merkezi Onur Ödülü (2000)
- İtalya “Foyer des Artistes Kurumu Ödülü” (2001)
- Hasta ve Hasta Yakını Hakları Derneği 2001 Yılı Ödülü
- Amerika Atatürk Topluluğu “Atatürk Ödülü” (2001)
- Sanat Kurumu Onur Ödülü (2002)
- Dünya Atatürkçü Kuruluşları – Atatürk/ Çağdaşlık Ödülü (10 Kasım 2003)
- Yıldız Teknik Üniversitesi – Üstün Hizmet Ödülü (2004)
- TED Koleji – Eğitim Ödülü
- İzmir Karşıyaka Belediyesi Rotary Kulübü – İnsan Hakları Ödülü (2004)aldığı ödüllerdendir.
Kaynakça
- “Türkan Saylan”. biyografya. https://www.biyografya.com/biyografi/7813 Erişim: 13.04.2024
- “Türkan Saylan kimdir?”. biyografi. https://www.biyografi.net.tr/turkan-saylan-kimdir/ Erişim: 13.04.2024
- “Mücadele, Adanmışlık ve Başarılarla Dolu Bir Hayat: Türkan Saylan”. binyaprak. 31.01.2024 https://binyaprak.com/kesfet/tuerkan-saylan Erişim: 16.04.2024
- Metekoğlu, Şafak. “Türkan Saylan ve Cüzzam Mücadelesi”. cilthastaliklari. 18.05.2023. https://cilthastaliklari.com/2023/05/18/turkan-saylan-ve-cuzzam-mucadelesi/ Erişim: 15.04.2023
- Küçüksarp, Merve. “Cumhuriyet’in Anıt Kadını: Türkan Saylan”. istdergi. 24.11.2022. https://www.istdergi.com/sehir/yasam/cumhuriyetin-anit-kadini-turkan-saylan Erişim:17.04.2024
- “Cüzzamı Kurutan Doktor: Prof. Dr. Türkan Saylan”. isteilham. Sanayi ve Ticaret Tarihi. 23.11.2019 https://isteilham.com/cuzzami-kurutan-doktor-prof-dr-turkan-saylan/ Erişim: 17.04.2024
