Çocukluğumuzdan beri izlediğimiz filmler, unutulmaz Yeşilçam yıldızları, ve her izlediğimizde bizi güldüren ya da hüzünlendiren sahneler… Türk sineması, sadece bir eğlence aracı değil, aynı zamanda kültürel mirasımızın ve toplumsal hafızamızın önemli bir parçası. Peki sinemamız hakkında neler biliyoruz? Bu yazıda, 1920lerden Yeşilçam’ın altın çağına kadar uzanan geniş bir perspektifte, Türk sinemasının bilinmeyen ve merak uyandıran yönlerine ışık tutacağız. Hazırsak başlayalım!
1. İlk Sinema Gösterimi: Sponeck Birahanesi
Türkiye’de film gösteriminin yapıldığı ilk yer, İstanbul’un Beyoğlu semtindeki Sponeck Birahanesi‘dir. 1896 yılında gerçekleştirilen bu gösterimde, Lumière Kardeşler’in kısa filmleri izleyiciyle buluşmuştur. Sinemanın dünya genelindeki yayılımından sadece bir yıl sonra gerçekleşen bu olay, Türkiye’de sinemanın doğuşunu simgeler. Sponeck Birahanesi’ndeki bu ilk gösterim, sinemanın kültürel ve sosyal yaşamda hızla kabul görmesine ve kısa sürede İstanbul’da ve diğer büyük şehirlerde sinema salonlarının açılmasına yol açmıştır.
2. İlk Türk Filmi: “Ayastefanos’taki Rus Abidesinin Yıkılışı”
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı‘nda hayatını kaybeden Rus askerleri için dikilen anıtın yıkılışını belgelemek amacıyla 1897 yılında Fuat Uzkınay tarafından çekilen Ayastefanos’taki Rus Abidesinin Yıkılışı, Türk sinema tarihinin başlangıç noktası olarak kabul edilir. Orijinal kopyası günümüze ulaşmasa da, bu film Osmanlı Devleti’nin Batılılaşma sürecinde sinemanın propaganda aracı olarak nasıl kullanılabileceğinin ilk örneklerindendir. Ayrıca, sinemanın kültürel bir ifade aracı olarak benimsenmesinde de önemli bir rol oynamıştır.
3. Dünyanın İlk Kadın Yönetmenlerinden Biri: Cahide Sonku
1930’larda kariyerine oyuncu olarak başlayan Cahide Sonku, Aysel Bataklı Damın Kızı filminde büyük ün kazanarak Türk sinemasının ilk kadın yıldızı olarak tarihe geçti. Oynadığı filmlerle başarılı bir kariyere imza atan Sonku, 1949 yılında oynadığı Fedakâr Ana filminde, yönetmen Seyfi Havaeri rahatsızlanınca filmi yönetmen olarak tamamladı. Bu film, Cahide Sonku’nun yönetmenlik anlamında ilk deneyimi oldu. 1950 yılında Sonku Film şirketini kurduktan sonra Vatan ve Namık Kemal (1951), Beklenen Şarkı (1953), Büyük Sır (1956) gibi filmlere imza atarak sinema sektöründe kadınların öncüsü oldu.
4. Türk Sinemasının İlk Sesli Filmi: İstanbul Sokaklarında
Türk sinemasının ilk sesli filmi, 1931 yapımı “İstanbul Sokaklarında filmidir. Sesli sinemanın ilk örneği olarak kabul edilen bu film, Türk sinemasının teknik gelişimindeki önemli bir adımdır. Yönetmenliğini Muhsin Ertuğrul‘un üstlendiği İstanbul Sokaklarında, sesli film teknolojisinin Türkiye’deki ilk uygulaması olarak tarihe geçmiştir. Bu film, sinemanın sadece görsel değil, aynı zamanda işitsel bir deneyim sunabileceğinin de ilk örneklerinden biri olmuştur.
5. Yeşilçam’ın Doğuşu
Adını İstanbul’un Beyoğlu semtindeki bir sokaktan alan Yeşilçam, 1950’li yıllarda Türkiye’de sinemaya olan ilginin artmasıyla ve Lütfi Ömer Akad’ın 1952 yılında çektiği Kanun Namına filmi ile başlar. 1980’lere kadar süren ve Türk Sinemasının altın çağı olarak kabul edilen bu dönemde her yıl yüzlerce film çekilmiş ve Türkan Şoray, Kemal Sunal, Tarık Akan gibi yıldızları sinemamıza kazandırmıştır. 1980‘lerin sonlarına doğru televizyonun yaygınlaşması ve video kasetlerin popülerleşmesiyle sona ermiş olsa da, bu dönemin filmleri ve karakterleri Türk sinemasının temel taşları olarak kalmaya devam etmektedir.
6. İlk Renkli Türk Filmi: Halıcı Kız
1953 yılında Yönetmenliğini Muhsin Ertuğrul‘un yaptığı ve Isparta’da halıcılık yapan bir kadının anlatıldığı bu film, Türk sinemasının ilk renkli filmi ve aynı zamanda ilk sponsor desteğiyle çekilmiş filmidir. İstanbul, Bursa ve Isparta’da çekilen bu filmde Muhsin Ertuğrul beklediği başarıyı yakalayamamış ve yönetmenlik kariyerini bu filmle noktalamıştır.
7. Hollywood’a Giden İlk Türk: Muzaffer Tema
1950 ve 1960’lı yıllarda Türk sinemasında birçok filmde rol alan Muzaffer Tema, Hollywood’da rol alma şansını elde eden ilk Türk sanatçıdır. 1956 yılında Amerika’ya gittikten sonra Türkiye’de de gösterime giren Certain Smile (1958) ve Twelve to the Moon (1960) filmlerinde rol almıştır.
8. Uluslararası İlk Başarı: Susuz Yaz
Metin Erksan‘ın 1963 yılında yönettiği ve Türk sinemasının uluslararası alanda tanınmasını sağlayan ilk film olan Susuz Yaz, Berlin Film Festivali‘nden Altın Ayı ile dönmüştür. Siyah-beyaz çekilen film, minimalist bir sinematografi ve güçlü bir sanat yönetimi ile dikkat çekerken, gerçekçi ve derinlemesine karakter analizi sunar. Susuz Yaz, sadece Türk sinemasının değil, dünya sinemasının önemli kilometre taşlarından biri olarak kabul edilir.
9. Türk Sinemasının İlk Korku Filmi: Çığlık
Yönetmenliğini ve senaristliğini Aydın Arakon’un yaptığı Çığlık, bazı kaynaklarda korku türünün Türk sinemasındaki ilk örneği olarak kabul edilir. Fırtınalı bir gecede bir köşke sığınan, orada bir miras meselesi yüzünden dayısı tarafından delirtilen bir genç kızla tanışan bir doktorun öyküsünü ele alıyor. Ne yazık ki filmin günümüze ulaşan bir kopyası yoktur.
10. Altın Palmiyenin İlk Sahibi: Yol
Yılmaz Güney ve Şerif Gören tarafından yönetilen ve Türkiye’deki toplumsal ve siyasi durumları eleştiren bu film 1982 Cannes Film Festivali‘nde büyük ödül olan Altın Palmiye‘yi kazanan ilk Türk filmi olarak uluslararası alanda büyük bir başarı elde etmiştir. Filmin aldığı büyük ödül sayesinde Türk sineması adını büyük kitlelere duyurmuştur.
Kaynakça
- “Türkiye’de Sinema.” T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Web. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2024
- “Yeşilçam Hakkında İlginç 20 Bilgi.” SinemaTV Blog, 19 Ocak 2018, Web. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2024.
- Ozon, Nijat. Türk Sineması Kronolojisi 1895-1966. Archive.org, Web. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2024.
- “Türk Sinemasında İlklerin Kadını: Cahide Sonku.” Balta Dergi, 22 July 2024, Web. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2024.
- “MUBI.” Metin Erksan – MUBI, Web. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2024.
