Türk İstiklal Harbi, Türk milletinin maddi ve manevi tüm imkânlarını seferber ettiği, umutların yeniden yeşerdiği bir savaştı. 26 Ağustos 1922’de başlayan Büyük Taarruz ile 30 Ağustos 1922’de yapılan Başkomutanlık Meydan Muharebesi‘yle Yunan ordusu yenilgiye uğradı ve düşman kuvvetleri denize döküldü. Yunanların Anadolu’ya yeniden tutunmasına imkan vermemek için düşman birlikler sürekli takip edildi. Düşmanlar hiçbir yere tutunamadı ve Anadolu’da tek bir düşman birlik bile kalmadı.
Muharebeler Mustafa Kemal Paşa‘nın önderliğinde, Türk milletinin ve kahraman askerlerin kabiliyetini, bir milletin bağımsızlık uğrunda tüm varlığını ortaya koyabileceğini ve Türklerin esir edilemez bir millet olduğunu tüm dünyaya kanıtlamıştır.
Büyük Zafer İçin Yapılan İlk Tören
30 Ağustos 1924’te Gazi Mustafa Kemal Paşa‘nın da katılımıyla Dumlupınar’da Büyük Zafer‘i kutlamak için ilk tören tertip edilmiştir. Zaferden hemen sonra kutlama yapılmamasının nedeni ise Türkiye’nin ulusal ve uluslararası politikada yoğunluğunun çok olmasıydı. Hakimiyet-i Milliye gazetesi töreni duyurmak için “Dumlupınar Meydan Muharebesi Tes’idi” başlığıyla bir haber yayımlamış ve törende Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’in de konuşma yapacağını bildirmiştir. Bu haberden sonra 18 Ağustos 1924 tarihli Hakimiyet-i Milliye gazetesi törenin program akışını duyurmuş ve İzmir, Ankara ve İstanbul’dan gelmek isteyenler için özel trenlerin kalkacağı haberini vermiştir. Törenin program akışı şu şekildeydi:
- Açılış konuşması: Fevzi (Çakmak) Paşa – Genel Kurmay Başkanı
- Meçhul Asker Abidesi ve heykelinin temel atma töreni
- Protokol konuşmaları: İstanbul Üniversitesi temsilcisi, basın temsilcisi, Türk Ocakları temsilcisi, Türkiye Öğretmenler Birliği temsilcisi, Türkiye Spor Kulüpleri Birliği Temsilcisi, Kızılay temsilcisi, barolar temsilcisi, Türk halkı adına TBMM Başkanı Fethi (Okyar) Bey, Türkiye Cumhuriyeti Devleti Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal (Atatürk) Paşa
- Resmî geçit
Dumlupınar’da yapılacak tören için Mustafa Kemal Paşa eşi Latife Hanım ile birlikte 29 Ağustos 1924’te özel trenle Afyonkarahisar’a gitmiş; Afyonkarahisarlılar Büyük Kumandan ve beraberinde gelen heyeti büyük bir coşkuyla karşılaşmışlardır. 30 Ağustos 1924 günü ise tören için tüm hazırlıklar tamamlanmıştır. Mustafa Kemal Paşa, günün ilerleyen saatlerinde Latife Hanım ile beraber Çaltepe’deki tören yerine gitmiştir. Tören yolunda “Yaşasın Büyük Reis-i Cumhurumuz!” yazısı dikkat çekmiştir.
Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, törende yaptığı konuşmada Büyük Zafer’in önemini şu şekilde dile getirmiştir:
“30 Ağustos Zaferi, Türk tarihinin en önemli dönüm noktasıdır. Ulusal tarihimiz çok büyük, parlak zaferlerle doludur. Ama Türk ulusunun burada kazandığı zafer kadar kesin sonuçlu, yalnız bizim tarihimize değil, dünya tarihine yeni bir akım vermekte kesin etkili bir meydan savaşı hatırlamıyorum. Besbelli ki gen Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli burada sağlamlaştırıldı, ölümsüz yaşayışı burada taçlandırıldı.”
Programın akışında da belirtildiği gibi Mustafa Kemal Paşa‘dan sonra kürsüye Fevzi (Çakmak) Paşa çıkmış ve Büyük Zafer ile ilgili teknik bilgiler vermiştir. Bu konuşma sonrasında Gazi Mustafa Kemal eşi Latife Hanım ile birlikte “Meçhul Şehit Abidesi”nin temelini atmışlardır. Mustafa Kemal abidenin temel taşını kendi elleriyle koymuştur.
30 Ağustos Zafer Bayramı Kanunu
Büyük Zafer ve Başkomutanlık Muharebesi, 1926 yılında çıkartılan bir kanunla Türk milletinin bayramı olarak ilan edilmiştir. 1930’ların ortalarına dek gösterişli kutlamalar yerine daha sade törenler tercih edilmiştir. 1960 yılından sonra ise daha kapsamlı, görkemli bir biçimde coşkuyla kutlanmıştır. Bu törenler bir kutlamadan ziyade içeriye ve dışarıya Türk ordusunun mesajı niteliğindedir. Büyük Zafer’in bayram olarak kabul eden kanunun maddeleri şu şekildedir:
“Kanun numarası: 795
Birinci Madde: İstiklal Muhaberatında zafer-i katiyi temin eden 30 Ağustos Başkumandan Muharebesi günü cumhuriyet ordu ve donanmasını zafer bayramıdır.
İkinci Madde: Her yıl dönümünde bu bayram günü kuvva-yı berriye, bahriye ve havayiye tarafından tes’id olunur ve müdafaa-i milliye vekâletinin tanzim edeceği programa göre Dumlupınar’da ayrıca merasim-i askeriye icra edilir. Bugünde bilumum devair ile mektepler tatil olunur.
1 Nisan 1926″
Aynı yıl Milli Savunma Bakanı Recep (Peker) Bey tarafından yayımlanan genelgede kutlamaların içeriği ve biçimi hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Kutlama yapacak askeri ve idari birimler bu genelgeye uyarak tören ve anma programı düzenlemişlerdir.
1929 Yılında Yapılan Zafer Bayramı Kutlamaları
1929 yılında yapılacak kutlamalar için Şehremaneti tarafından hazırlıklar yapıldı. Bu hazırlık kapsamında o gün törene katılan askerlere on bin, subaylara da iki bin sigara dağıtmaya karar verdi. Bunun yanında buzlu su ve şerbet de ikram edilecekti. O dönemde törende sigara ikram edilmesi askere verilen değeri gösterir nitelikteydi. Henüz yeni kurulan ve var olmak için savaşlar veren bir ülkenin ekonomisi için sigara lüks kategorisindeydi. Bayrama hazırlık kapsamında Şehremaneti tarafından Taksim’de dört tribün yaptırıldı. Geçit töreninden sonra kolordu kumandanı tebrikleri kabul edecekti. Sarayburnu, Taksim Bahçesi, Feneryolu ve Bakırköy Sakızağacı’nda gösteriler ve yarışlar düzenlenecekti.
Yurdun büyük bir kesiminde 30 Ağustos coşkuyla kutlanıyordu. Örneğin, Edirne’de kutlamaların ardından yeni yapılan borsa binasının açılışı yapılmıştır. Dumlupınar’daki tören şehit abidesi önünde gerçekleştirilmiştir. Bayram, Gemlik’te de aynı şekilde kutlanmıştı ve o gün Yalova’yı Gemlik’e bağlayacak yeni şosanın güzergahını tespit etmek için gönderilen mühendislerin işe başlaması sevinçle karşılanmıştı. Türk milleti bağımsızlığını yurdun her yerinde sevinçle ve gururla kutlamıştır.
1934 Yılında Yapılan Zafer Bayramı Kutlamaları
1934 yılında Zafer Bayramı için tüm evler, sokaklar, iş yerleri Türk bayraklarıyla donatılmış; halk, bayramın yapılacağı Beyazıt meydanında toplanmıştır. Tebriklerin kabul edilmesinin ardından genç bir subay Başkumandanlık Meydan Muharebesi hakkında konuşma yapmıştır. Konuşmaların ardından Harbiye Mektebi bandosu tarafından marşlar çalınmış ve uçak filoları Beyazıt meydanının üstünde manevralar yapmaya başlamıştır.
Ankara’da ise Zafer Bayramı dolayısıyla Gazi abidesine törenle çelenk bırakılmıştır. Daha sonra Cumhuriyet meydanında mevki komutanı Sıtkı Paşa, askeri kıtayı teftiş etmiş ve subay Nuri Bey büyük zafer hakkında konuşma yapmıştır. Öğleden sonra ise halkevinde 30 Ağustos isimli bir temsil verilmiştir.
Aydın’da yine aynı şekilde şehir bayraklarla donatılmıştır. Ödemiş’te ise her yerde duyulan “Yaşa Gazi!” nidaları kutlamanın bir parçası hâline gelmiştir. Amasya’da ise İstiklal Marşı’nın okunmasının ardından “Kahraman” piyesi sahnelenmiş ve bunun yanında Himaye-i Etfal Cemiyeti fakir çocukları sünnet ettirmiştir. O günün şartları göz önüne alındığında yapılan bu uygulama halk tarafından yöneticiye olan sevginin ve güvenin artmasını sağlamıştır. Mersin’de alay bandosunun İstiklal Marşı‘nı çalmasının ardından tören başlamış ve bir subay tarafından konuşma yapılmıştır. Ardından belediye bahçesinde Tayyare Cemiyeti ve Halkevi Temsil Komitesi tarafından hazırlanan bir gösteri sergilenmiştir.
1938 Yılında Yapılan Zafer Bayramı Kutlamaları
1938 yılında İstanbul’da kutlamaların yapılacağı Beyazıt meydanına halk akın etmiş, meydanda yer bulamayanlar ise askeri selamlamak için caddelere doluşmuştur. Kolordu komutanı, halk ve askeri kıtayı teftiş ettikten sonra İstiklal Marşı‘yla törene başlanmış ve yirmi bir pare top atışı yapılmıştır. İstanbul komutanı erkenden makamına gelerek tebrikleri kabul etmiştir.
Ankara‘da bayram sabahı önce genelkurmayın ordu adına tebrikleri kabul etmesinin ardından hipodromda askeri tören yapılmıştır. Tören, tümen bandosunun İstiklal Marşı‘nı çalmasıyla başlamıştır. Daha sonra harbiye okulundan mezun olan subaylar mızıka eşliğinde Ulus meydanına gelmiş ve Atatürk anıtına çelenk bırakmışlardır.
Sarıkamış‘ta ise bayram nedeniyle tümen karargâhındaki komutana tebrik ziyareti yapılmış ve halkevi tarafından misafirlere çay ve sigara ikram edilmiştir. Askeri gazinoda balo düzenlenmiş balonun ardından zurna ile Erzurum barı oynanmıştır.
Trabzon‘da bayram kutlamaları için Bafraspor ile Trabzon takımı stadyumda maç düzenlemiştir. İzmir’de askeri geçit halk tarafından karşılanmıştır. İzmit’te ise caddelere zafer takları kurulmuş ve merasim, halkevi tarafından hoparlörlerle halka dinletilmiştir. Gece ise denize komutanlığı balo düzenlemiş ve halkevi müzik kolu konser vermiştir.
30 Ağustos Zafer Bayramı İçin Bestelenmiş Marşlar
Zafer Bayramı kutlamalarında milli birlik ve beraberlik duygusunun halka doğru şekilde yansıtılması ve gelecek nesillere aktarılması için müzik en etkin biçimde kullanılmıştır. Müziğin birleştirici gücü bayram ve kutlamalarda milli duyguları artırarak aidiyet hissini güçlendirir. Bu nedenle ulusal günler için bestelenen marşlar önem arz etmekte ve özellikle kültürel, manevi ve tarihî unsurları aktarmakta etkin bir rol oynamaktadır.
1. Mithat Güven – 30 Ağustos Zafer Marşı
“Ay yıldızlı bayrağım her an göklerde
Gazi Mustafa Kemal hep gönüllerde
Kahraman şehitler her an dillerde
Kutlu olsun zaferler milletimize
Sevinçle coşkuyla kutla Türkiye”
Söz ve müziği Mithat Güven‘e ait olan, düzenlemesini Mesut Özşahin‘in yaptığı 30 Ağustos Zafer Marşı 2021 yılında yayımlanmıştır. Sözlerinde vatan sevgisine, milli güce, birlik ve beraberliğe, kahramanlıklara yer veren basit şarkı formunda bir marştır. Marşta 30 Ağustos, Dumlupınar ve bayram temalarına atıf yapılmıştır.
2. Ali Altay – 30 Ağustos Zafer Marşı
“Haykırdı başkomutan korkan kaybeder
Afyon Eskişehir Ciğiltepe’de
Kütahya Dumlupınar ve İnönü’de
Cesurların imzası var tüm zaferlerde.”
Sözleri Ayşin Altay‘a müziği ve seslendirmesi ise Ali Altay‘a ait olan eser 2021 yılında yayımlanmıştır. Rock müzik türünün alt yapısı kullanılarak bestelenen eserde Büyük Taarruz‘un yanı sıra Mustafa Kemal Paşa‘nın kararlılığı ve askerlerin kahramanlıkları dile getirilmiştir. Ayrıca sözlerde Büyük Zafer’in nasıl kazanıldığı da anlatılmıştır.
3. Dumlupınar Marşı
Dumlupınar Marşı, Halit Recep Arman tarafından Dumlupınar’da Yunan ordusuna karşı kazanılan zafer üzerine bestelenmiştir. Mudanya Ateşkes Antlaşmasını imzalayan İtilaf Devletleri imza sonrası bu marşla gemiye binmiştir. Ancak bu marş 1967’de bestelenmiştir. O dönem İtilaf Devletleri’nin bestelenen başka bir marşla uğurlandığı tahmin edilmektedir çünkü Halit Arman 1917 yılından beri askeri bandolar için beste yapmaktadır.
4. Zafer Marşı
30 Ağustos Zafer Marşı, Fethi Sazçalan tarafından bestelenmiştir. Kendisi Kıbrıs, süvari, zafer temalarında birçok marş bestelemiştir. Alışıldık marş yapısından farklı bir formda olan Zafer Marşı, Fethi Sazçalan’ın en çok bilinen eseridir.
Kaynakça
- Erkan, Mehmet Sedat. Türk Tarihinde Bir Dönüm Noktası, Büyük Taarruz ve 30 Ağustos Başkomutan Meydan Muharebesi. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum 11. 32 (2022): 243-271. Erişim Tarihi: 28.08.2024
- Aydın, Nermin Zahide. Atatürk Dönemi Zafer Bayramı Kutlamaları (1929-1938). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 24. 100 (2022): 54-73. Erişim Tarihi: 28.08.2024
- Sayılır, Burhan. 30 Ağustos Zafer Bayramı Kanunu, İlk Zafer Kutlaması ve Büyük Taarruz ile İlgili Bazı Bilgiler. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı 12. 16 (2014): 89-114. Erişim Tarihi: 28.08.2024
- Sağırkaya, Burak. 30 Ağustos Zaferi İçin Bestelenmiş Şarkı ve Marşlara Yönelik Tematik Bir İnceleme. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 24. 100 (2022): 203-221. Erişim Tarihi: 28.08.2024
