Eleştiri, bir eserin olumlu ya da olumsuz yönde değerlendirilmesidir denilebilir. Türk edebiyatında eleştiri tanzimatla ortaya çıkmıştır. Ziya Paşa‘nın Harâbât adlı divan şiiri antolojisinin ilk cildini eleştirmek üzere Namık Kemal‘in 1876’da kaleme aldığı eser olan Tahrib-i Harâbât, ilk eleştiri eserimizdir. Eleştiri kitapları, farklı bakış açısıyla olaylara bakmak açısından önemlidir.
İşte Türk Edebiyatından beş eleştiri kitabı.
1. Hikaye Tahlilleri – Mehmet Kaplan
“(…) Bütün bu olup bitenlere, hatta olacak olanlara önceden hazırlığı vardır. Olan şeyler, onun için beklenmedik şeyler değildir. Olan şeyler, onun için olacak olanların en kötüsü de değildir.” (sf. 368)
Bu kitapta, Tanzimat’tan günümüze kadar önemli hikayecilerin, önemli yazarların hikayelerinin tahlilleri bulunmakta. Herkese hitap edebilecek bir eser. Kitabın başında, Mehmet Kaplan‘ın hikaye ve hikayeci üzerine açıklamaları var. Bu kitapta 41 hikaye bulunuyor. Bu tahlilleri okurken ufkunuzun genişlediğine şahit olacaksınız. Tahlillere ilgisi olmayanlar sadece hikayelere göz atsa o bile büyük bir katkı sağlayacaktır. Hikaye Tahlilleri kitabı onlarca romana bedel bir eser. Edebiyat meraklılarının kesinlikle edinmesi gereken bir kitap.
2. Edebiyat Kuramları ve Eleştiri – Berna Moran
“Gerçek sanat bize ahlâksal, güzel duygular aşılamaz, kişiliğimizi tam bir koordinasyona kavuşturur ki asıl yararlı olan budur.” (sf.239)
Kitap, Berna Moran‘ın eleştiri derslerinden derlenmiş olan eseridir. Bu kitap beş kısımdan oluşmakta. Genel itibariyle sanat nedir sorusu ele alınmış ve sanat olayında rol oynayan dört unsur olduğu önsöz kısmında bahsedilmiştir. Bunlar, sanatçı, eser, okur ve bunların içinde bulunduğu dış dünya yani toplumdur. Kuramları bölüm bittikçe birbiri ile kıyaslama yapmasıyla, okura dönük ve anlaşılır bir anlatım olduğunu görüyoruz. İstenilen sayfadan okunmaya başlanabilir, eleştiri hakkında bilgi sahibi olmak isteyenlere güzel bir kaynak niteliğinde.
3. Yüz Yılın 100 Türk Romanı – Fethi Naci
4. Türk Edebiyatında Hikaye ve Roman – Cevdet Kudret
“Sanatın bir amacı olmalıdır. Kim ne derse desin, amaçsızca sanat yoktur. Bence sanatın amacı, insanlara daha iyi yaşama daha çok mutlu olma olanağı sağlamaktır.” (sf.692)
Bu kitapta, 1859’dan 1959 yılına kadarki hikayeler ve romanların öznel ağırlıklı eleştirileri yapılmıştır. Cevdet Kudret, Cumhuriyetin ilk yıllarında Yedi Meşaleciler adı verilen topluluğun bir üyesidir. Şair kimliğiyle bilinmesinin yanı sıra edebiyatçı kimliği de ön plandadır. Edebiyat üzerine yapmış olduğu araştırmalar incelemeler de önemlidir. Bunlardan biri de bu kitaptır. Bu eser, üç cildin bir arada olduğu oldukça hacimli bir kitaptır. Yeni Türk edebiyatının ilk yüz yılını ele alır, orada bulunan yazarların ve onların eserleri hakkında ayrıntılı bilgiler verir. Kaynakça için oldukça iyi bir eser olduğu söylenebilir.
5. Kadınlar Dile Düşünce ‘Edebiyat ve Toplumsal Düşünce’ – Jale Parla
“Bilinçaltının yasalarını anlamak için önce ideolojinin nasıl işlediğini anlamak gerekir, bilinçaltımız da büyük ölçüde ideolojinin, yani benimsediğimiz fikirlerle uyduğumuz kurallardan etkilenir.” (sf.29)
Bu kitap, feminist eleştirinin kuramsal arka planına ışık tutuyor. Türk ve Batı edebiyatından hem erkek hem de kadın yazarlarının yapıtlarını detaylı olarak inceliyor. Toplumsal cinsiyet kavramı, edebiyatın öznesi ve nesnesi olmak, kadınlık ve erkeklik kurguları açısından edebiyatın içerdiği tuzaklar ve imkanlar, dilin ve suskunluğun cinsiyeti konuları hakkında. Kadınlar Dile Düşünce, feminizm “dile düşkün”lüğü sayesinde mümkün olan edebiyat okumalarının etkileyici örneklerini sunuyor bizlere. Feminist eleştiriye ve kadının yazı dünyasındaki konumuna farklı felsefelerden değinen yazar biz okuyuculara dünyaya eleştirel gözle bakmayı hatırlatıyor.
Kaynakça:
Kaplan, M. (2016). Hikaye Tahlilleri. Dergah Yayınları.
Kudret, C. (2016). Türk Edebiyatında Hikaye ve Roman. Kapı Yayınları.
Moran, B. (2021). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İletişim Yayınları.
Naci, F. (2007). Yüz Yılın 100 Türk Romanı. İş Bankası Kültür Yayınları.
Parla, J. (2014). Kadınlar Dile Düşünce ‘Edebiyat ve Toplumsal Cinsiyet’. İletişim Yayınları.
