Günümüzde birçok kişinin mücadele ettiği psikiyatrik bozukluklar; bireylerin düşünce, duygu ve davranışlarında önemli değişimlere yol açabilir. Bu bozukluklar, sadece bireyin ruhsal durumunu değil aynı zamanda sosyal ilişkilerini, iş hayatını ve genel yaşam kalitesini de derinden etkileyebilir. Depresyon, Kaygı Bozukluğu ve Obsesif Kompulsif Bozukluk gibi yaygın psikiyatrik rahatsızlıkların yanı sıra, daha az bilinen ancak bireylerin yaşamlarını zorlaştıran birçok farklı bozukluk bulunmaktadır. Bu psikiyatrik bozukluklardan biri de Trikotillomani yani Saç Yolma Bozukluğu’dur.
Trikotillomani Belirtileri
Trikotillomani veya Saç Yolma Bozukluğu isminden de anlaşıldığı gibi kişinin dürtüsel olarak saçını veya diğer yüz ve vücut kıllarını yolmasıyla kendini gösteren bir psikiyatrik bozukluktur. Yolma davranışının dürtüsel olması, yolmanın bilinçsizce yapıldığı anlamına gelmez. Saç yolma bazen farkında olmadan bilinçsizce yapılsa da bazen farkındalıkla gerçekleşir.
Yolma davranışı genellikle saçlara odaklansa da bu bozukluğun belirtilerini gösteren bireyler kaşlarını, kirpiklerini veya vücudunun herhangi bir bölgesindeki kılları da yolabilirler (Woods ve diğerleri 1881). Elbette bu yolma eylemi kaşların şekillendirilmesi için alınması gibi kozmetik amaçlı davranışlarla karıştırılmamalıdır.
Saç Yolma Bozukluğu psikiyatrik bozuklukların tanı kriterlerini içeren DSM-5’in “Obsesif Kompulsif Bozukluk ile İlişkili Bozukluklar” tanı kümesinde yer alır (Amerikan Psikiyatri Birliği). Bir bireye trikotillomani tanısı verilebilmesi için gereken kriterler arasında yolma davranışının yöneldiği bölgelerde saç yitimi yaşanması yer alır. Bir diğer tanı kriteri ise kişinin tekrar tekrar saç yolma davranışını durdurmaya ya da azaltmaya yönelik girişimlerde bulunmasıdır (Amerikan Psikiyatri Birliği).
Çocuk ve ergenlerde yetişkinlere oranla daha fazla görülen bu bozukluğun belirtileri ortalama olarak 10-13 yaş civarında ortaya çıkmakla birlikte yetişkinlikte saç yolma bozukluğu tanısı alanların oldukça büyük bir kısmı %75’e varan bir oranla kadınlardan oluşmaktadır (Grant ve Chamberlain 869).
“Benim tecrübeme göre trikotillomani berbat bir rahatsızlık ve kesinlikle buna hiç sahip olmamayı dilerdim. Hayatımın saatlerini, günlerini, haftalarını, aylarını ve yıllarını yedi. Beni parçalara ayırdı ve kırdı.” PsychCentral
Trikotillomani (Saç Yolma Bozukluğu) Nedenleri Nelerdir?
Trikotillomaninin kökeni tam olarak bilinmemekle birlikte birçok psikiyatrik bozuklukluk gibi biyolojik, psikolojik ve davranışsal birçok faktörün etkileşiminden kaynaklandığı düşünülmektedir. Yapılan birçok araştırmada ailesinde trikotillomani görülen kişilerde bu bozukluğun gelişme olasılığının daha yüksek olduğu görülmüştür, bu da bozukluğun ortaya çıkmasında genetik aktarımın bir risk faktörü olduğunu düşündürmektedir (Reid ve diğerleri 6). Bununla birlikte kaygı, depresyon, travma ve Obsesif Kompulsif Bozukluk gibi farklı psikolojik durumlar ve problemlerle ilişkili olduğu düşünülmektedir (Kelly, 2024). Ayrıca trikotillomaninin yol açtığı zorluklar da bireylerde kaygı ve depresyona yol açabilir.
Saçta veya deride belirli bir his, saçları elle taramak, saç tellerine dokunmak ve çekmek, belirli bir saç telinin rahatsız etmesi gibi ön durum ve davranışlar saç yolma dürtüsünün tetiklenmesine neden olabilir. Ayrıca kaygı, stres veya sıkıntı gibi duygusal tetikleyiciler de saç yolma davranışını başlatabilir.
Trikotillomaninin Etkileri
Trikotillomani ile mücadele eden bireyler saç kaybı ve yolmaya bağlı dermatolojik problemler gibi fiziksel sorunlardan, çeşitli sosyal ve psikolojik sorunlara kadar birçok zorlukla karşılaşabilir.
Saç Yolma Bozukluğu’na sahip bazı bireyler kopardıkları saç tellerini yerler, bu davranışa “trikofaji” denir ve cerrahi müdahale gerektiren sindirim sistemi problemlerine varan sağlık sorunlarına yol açabilir. Trikotillomani, bireylerin yaşamını sadece saç kaybıyla değil; psikolojik ve sosyal sonuçlarıyla da zorlaştırır. Saç veya kıl yitimi nedeniyle kişinin dış görünümünde farklılıklar olabilir. Bu da bazı bireylerin utanç duymasına ve toplumsal yaşantıda stigmalarla karşılaşmasına yol açmaktadır. Bu stigmalar da saç yolma bozukluğu yaşayan bireylerde sosyal kaygıları tetikleyebilir. İçe kapanma, utanç, kaygı veya depresyon gibi diğer duygusal ve psikolojik problemler sıklıkla saç yolma bozukluğunun sonuçları olarak kendini gösterir (Pedersen ve Grohol).
“Hayatım boyunca insanlar bana deliymişim gibi bakarak bu alışkanlığa tepki gösterdiler. Toplum içinde neden bu şekilde davrandığıma dair endişelerini, endişelerini ve bazen de doğrudan öfkelerini ifade ediyorlar.” – Gabe Howard
Birçok kişi saç yolma davranışını gizleme eğilimindedir ve bu da trikotillomani tanısının alınmasını ve bozukluğun tedavi edilmesini güçleştirmektedir. Birçok psikiyatrik bozukluk gibi saç yolma bozukluğundan muzdarip kişiler için de -psikolojik problemlere yönelik stigmalar nedeniyle- yardım almak üzere başvurmak zor olabilir. Bireyler bozuklukla ilgili deneyimlerini bir uzmanın yanı sıra yakın çevrelerindeki kişilerle de paylaşmakta güçlük çekebilirler.
Trikotillomani Tedavisi
Çocuklarda daha yaygın görülen Trikotillomani zamanla geçebildiğinden genellikle çocuklarda tedavi uygulanmaz. Yetişkinlikte ise özellikle birey kopardığı saçı yiyorsa ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarının önüne geçilebilmesi için tedavi önemlidir.
Saç Yolma Bozukluğu tedavisinde psikoterapi önemli bir rol oynar ve bazı durumlarda ilaçlarla desteklenebilir. Bu bozukluğa yönelik psikoterapide özellikle Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ve “Tersine Alışkanlık Kazandırma” yöntemleri izlenir (Kelly, 2024). Tersine Alışkanlık Kazandırma’nın amacı saç yolmanın yerine geçecek alternatif bir davranış geliştirmek ve bu şekilde saç yolma davranışını azaltmaktır (Gupta ve Parshotam 39).
Saç yolma farkında olmadan yapılabildiği için öncelikle kişinin saç yolma davranışına dair farkındalık kazanması amaçlanır. Bunun için terapist tarafından farkındalık eğitimi ve danışanın saç yolma davranışını ne zaman ve hangi koşullarda gerçekleştirdiğini takip edebilmesi için ev ödevleri verilebilir. Böylece saç yolmayı tetikleyen faktörler tespit edilir ve yolma davranışının gerçekleşme olasılığını azaltmak için bu tetikleyiciler ortamsal düzenlemeler yoluyla azaltılmaya çalışılır. Danışan saç yolma davranışına ve tetikleyicilerine dair yeterince farkındalık kazandığında sıra bu davranışın yerine koymak üzere karşıt bir yanıt geliştirme aşamasına gelir. Bu alternatif davranışlar arasında nefes egzersizi ve gevşeme egzersizi gibi dürtüyü azaltmaya yardımcı ve rahatlatıcı aktivitelerin yanı sıra; ellerini cebine koyma, yumruğunu sıkma, belirli bir nesneyi tutma veya stres oyuncaklarıyla oynama gibi ellerini meşgul edecek farklı davranışlar da yer alır (Kara).
Saç Yolma Bozukluğu; hastaların yaşamlarında fizyolojik, psikolojik ve sosyal açıdan birçok olumsuz etkiye yol açabilir. Bu nedenle Trikotillomani ile mücadele eden bireylere karşı damgalayıcı ve utandırıcı yaklaşımlardan uzak durulması, sosyal destek sağlanması, yardım almaya teşvik edilmesi ve etkili tedavilerin uygulanması bu kişilerin yaşam kalitelerinin yükselmesinde önemli bir rol oynayacaktır.
Kaynakça
American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA, 2013.
Grant, JE and Chamberlain, SR. Trichotillomania. Am J Psychiatry. 2016;173(9):868-874.
Gupta, Sunil, and Parshotam Dass Gargi. “Habit reversal training for trichotillomania.” International journal of trichology vol. 4,1 (2012): 39-41.
Kara, Halil. ‘‘Tersine Alışkanlık Kazandırma (Habit Reversal Training).’’ Bilişsel Davranışçı Psikoterapiler Derneği, https://www.bilisseldavranisci.com/halka-yonelik/14/tersine-aliskanlik-kazandirma-habit-reversal-training. 12 Eylül 2024.
Kelly, Owen. “Understanding Trichotillomania (TTM)”. verywellmind. 17 Ağustos 2024, https://www.verywellmind.com/trichotillomania-2510662#toc-trichotillomania-causes-and-risk-factors Erişim Tarihi: 12 Eylül 2024.
Pedersen, Traci ve Grohol, John M.. “All About Trichotillomania (Hairpulling Disorder)”. PsychCentral. 29 Nisan 2022, https://psychcentral.com/disorders/trichotillomania-symptoms. Erişim Tarihi: 12 Eylül 2024.
Reid M, Lin A, Farhat LC, Fernandez TV ve Olfson E. The genetics of trichotillomania and excoriation disorder: A systematic review. Comprehensive Psychiatry. 2024;133:152506.
