Başarılı yazar Toni Morrison yaşamı boyunca Amerikan edebiyatına birçok önemli eser kazandırmıştır. İşlediği hassas konular, yaratıcı ve farklı üslubu ile siyah temsiline verdiği önemle okunması gereken bir isim hâline gelmiştir. Romanlarında işlediği temalara ve tarihsel sıraya odaklanarak Toni Morrison okuma rehberi hazırladım.
Toni Morrison Kimdir?
Nobel ödüllü kadın yazar Toni Morrison 18 Şubat 1931’de doğdu. Eserlerinin siyahi insanların deneyimlerine ve yaşamlarına odaklanması ile bilinen Morrison, yenilikçi üslubu ile çağdaş Amerikan edebiyatının en önemli temsilcilerinden biridir. Siyahi kültürüne sevgi ve önem veren bir ailede büyümüştür. Random House‘ta editör olarak yayıncılık hayatına başlamıştır ve şirketteki ilk Afro Amerikan kadın editör olmuştur. Yayıncılık hayatında özellikle siyahi temsiline önem vermiş ve siyahi yazarları desteklemiştir. 15 yıldan fazla süren yayıncılık hayatından sonra üniversitelerde eğitim vermiş, 2006’da Princeton‘dan emekli olmuştur. 1988’de Pulitzer Kurgu Ödülü almış ve 1993’te Nobel Edebiyat Ödülü alan ilk siyahi kadın olmuştur. 5 Ağustos 2019’da hayata gözlerini yummuştur.
İlk Eseri: En Mavi Göz (1970)
“O kıza bunu kim söylemişti? Kendisi olmaktansa bir ucube olmanın daha iyi olacağını kim hissettirmişti ona? Kim onun suratına bakıp da, güzellik skalasında böylesine düşük, böylesine önemsiz bir konum biçmişti?” (s.217)
İkinci Dünya Savaşı sonrası Amerikası’nın yoksul yerlerinden birinde yaşayan siyahi kız çocuğu Pecola’nın gözünden anlatılan bu eserde Morrison aile içi şiddet, ensest, ırkçılık, yoksulluk gibi birçok hassas noktaya eşsiz diliyle değinir. Pecola göz renginin mavi olmasını ister çünkü böylece güzelleşeceğine ve sevileceğine inanır. Kullandığı dilin alışılmadıklığı ve kitabın işlediği hassas konularla birlikte Morrison’ın ilk romanı olma özelliğini taşır. Bu romanda işlediği konuların açıklığı ve üslubunun eşsizliği ile ilerideki eserlerine dair güzel bir başlangıç olmuştur. Hem yazarın diline hem de kitaplarında işlediği temalara alışmak için ilk eseri olan bu kitabı okumak mantıklı bir başlangıç olur.
Adını Edebiyat Dünyasında Duyurduğu: Süleyman’ın Şarkısı (1977)
“Karanlığın tek renk olduğunu düşünürsünüz, ama değildir. Beş-altı çeşit karanlık vardır. Bazıları ipek gibidir, bazıları yünlü. Bazılar bomboş. Bazıları yerinde durmaz.” (s.60)
Roman, Sütçü Ölü isimli umursamaz, kendini beğenmiş siyahi bir karakterin gözünden anlatılır. Sütçü’nün yaptığı yolculukla, bu yolculukta karşılaştığı insanlarla ve öğrendikleriyle kültürünü ve köklerini benimseyişi ve kendini öğrenmesini görürüz. Afro Amerikan tarihi, mitolojisi ve kültüründen esinlenmiş bu roman Sütçü’nün kimlik arayışı ve gelişimini gözler önüne sererken Amerika’daki siyah-beyaz ayrımına ve siyahilerin geçmişten beri uğradığı gazaba dikkat çeker. Afrika kültürü ve tarihini işleyen bu eser siyahi insanları ve Morrison’ın yazma amacını anlamak için güzel bir adım olur.
En Bilineni: Sevilen (1987)
“Bir erkek yalnızca bir erkektir,” derdi Baby Suggs. “Ama bir oğul? Bak, işte o apayrı bir konu.” (s.37)
Morrison’ın diline ve işlediği temalara başlangıç yaptığınız için artık en bilinen eserini okumaya hazırsınız. Kölelikten kaçmış bir annenin özgürlük mücadelesine baktığımız bu romanda Morrison, Sethe‘nin gözünden kölelik, kadınlık, annelik, ırkçılık gibi temaları işlemiştir. Sethe, Margaret Garner‘in hüzünlü hikâyesinden esinlenmiş bir karakterdir. Margaret Garner kızının tekrar köle olmasını istemediği için onu öldürmek zorunda kalmıştır. Benzer şekilde romanın başkarakteri Sethe de kendi kızını öldürmüştür ve bir hayalet olarak geri geldiğine inanır. Kitap geçmiş ve şimdiki zaman arasında geçer. Sethe’nin psikolojik çatışmalarını ve suçluluk duygusunu işleyen bu kitap Morrison’a Pulitzer Ödülü kazandırmıştır ve Amerikan edebiyatının en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilir.
Sevilen Üçlemesi’nin İkincisi: Caz (1992)
“Şiddetin var olduğu yerde ahlaksızlık da yok muydu zaten?” (s.82)
Karakterler ve konular her kitapta değişmesine rağmen Amerika’nın farklı tarihlerinden benzer temaların işlendiği Sevilen Üçlemesi, Sevilen romanından başlar. Üçlemenin ikinci kitabı olarak kabul edilen kitap Caz‘dır. Morrison’ın cazın çalınma biçimine benzer bir yöntem kullanarak olayların, karakterlerin ve ruh hâllerinin zengin ve karmaşık, duyusal bir şekilde aktardığı bu eser 1920’lerde Harlem’de geçer. Gerçek ve kurgunun birbirine girdiği bu eserde işlenen bir cinayet sonrası bunun etkilerini yaşayan bir çift kitabın merkezindedir. Evlilik, ırkçılık, şiddet, göç, siyahi kültürü gibi temaları işlerken Harlem dönemini de göz önüne serer.
Sevilen Üçlemesi’nin Sonuncusu: Cennet (1997)
“Korkutucu şeyler her zaman dışarıda değildir. En korkutucu şeyler içeridedir.” (s.52)
1970’lerde geçen bu romanda kurgusal Ruby isimli bir kasaba vardır. Morrison bu eserinde ırkçılık, otorite, kadın düşmanlığı, dindarlık gibi temaları işler. “Saf siyahilerin” kurduğu ve oldukça katı kuralları olan bu kasabadaki erkekler dışlanmış ve kasabanın yakınlarındaki manastırda yaşayan kadınları sapkınlık ile suçlar. Her bölüm farklı kadınların bakış açısından olan bu kitapta zulmedilmişlerin zalim oluşuna şahit oluruz. Morrison’ın her zaman odaklandığı siyah-beyaz ayrımcılığı bu kitapta da kendini gösterir.
Sevilen’in Öncesine: Merhamet (2008)
“Sanki beni saran ipler vardı ve bir anda hepsi gevşedi, şimdi ister aygıra doğru gidebilir, ister çiçeklerin arasına dönebilir. İplerin gevşemesi beni korkutuyor. Özgürlük de böyle bir şey mi? Hiç hoşlanmıyorum bundan. Senden özgür kalmak istemiyorum, sadece seninleyken hissediyorum yaşadığımı.” (s.76)
17. yüzyılda geçen bu romanda ana karakter Florence annesi tarafından beyaz bir tüccara verilmiştir. Tüccarın evinde yaşamaya başlayan Florence onunla benzer durumda olan birçok kadınla tanışır. Köleliğin öncesi dönemde geçen bu romanda cinsiyetçilik, kadın dayanışması, varoluş mücadelesi ve ırk gibi temalar işlenir. Bu kitabı Sevilen üçlemesinden sonra okumak Sevilen serisinde işlenen konuların ve zamanların başlangıcı olması nedeniyle köleliğin travmatik sonuçlarını daha derin bir şekilde anlamak için mantıklı bir tercih olur.
Aşk ve Kimlik: Katran Bebek (1981)
“Kendi cahilliğini sevmekten vazgeç. Sevilecek bir şey değil o.” (s.312)
Morrison’ın işlemiş olduğu temaları, iki farklı yaşamı ve kişiliği olan iki farklı siyahi karakterin bakış açısından okumak Morrison’ı anlamak için güzel bir devamlılık getirir. Eğitimli ve başarılı Jadine ve yoksul, köklerine bağlı Oğul isimli siyahi bir genç üzerinden aşk, güzellik, kültür, ırkçılık, özgürlük, asimilasyon, sınıf ayrımı gibi temalar işlenir. Beyazların dünyasında başarıya ulaşmış Jadine’in kimliği ve kökleri hakkında yaşadığı içsel çatışmasını okurken ırk ve sınıf ayrımı gözler önüne serilir.
Feminist: Sula (1973)
“Yola gelmez kadınlar büyüleyicidir; yalnızca davranışlarından dolayı değil, tarihsel olarak kadınlar kargaşa yaratıcı varlıklar olarak görüldüğü için bu böyledir, kadınlar erkeklerin hükmü altında olmadıkları sürece statüleri doğuştan meşru değildir.” (s.15)
Morrison’ın ikinci romanı olan bu kısa ama anlamlı eser Nel ve Sula isimli iki dosta odaklanır. Roman, kendileri için iki farklı yol seçen Nel ve Sula’nın kaderini gözler önüne serer. Nel, geleneklere bağlı bir şekilde yaşarken Sula toplumun ondan beklediği şekilde evlenip çocuk yapmak yerine yaşadığı yeri terk eder. Geri döndüğünde ise kabul edilmez. Morrison bu eserinde kadınlık, ırkçılık, toplum baskısı, evlilik, ahlak kavramı gibi temaları işler.
Savaş Sonrası İyileşme: Yuva (2012)
“Ceset mi satıyorlar? Neden?”
“Yani, anlarsın ya, zenginler yaşayabilsin diye doktorların fakir ölüler üzerinde çalışması gerek.” (s.13)
1950’ler sonrasında geçen bu romanda ait hissetmedikleri yuvalarından farklı yöntemlerle kaçan iki kardeş birbirlerinden ayrılmak zorunda kalır. Kore Savaşı gazisi olan Frank Money‘nin kız kardeşi Cee‘yi arama yolculuğunda yuvasına, memleketine, dönmesi ve geçmişiyle yüzleşmesini anlatılır. Savaşın fiziksel ve psikolojik sonuçlarını Frank Money üzerinden okurken yoksulluk, ırkçılık, şiddet, aidiyet gibi temalar işlenir.
Farklı Kadınlar, Benzer Duygular: Aşk (2003)
“Şarkı mırıldanışım genellikle duyulamayacak kadar kısık, özel; dünyadan utanan, yaşlı bir kadına yaraşır seviyede; bu onun, yaşadığı yüzyılın gidişatına karşı çıkma yöntemi. Her şeyin bilindiği, hiçbir şeyin anlaşılmadığı bir dünyaya.” (s.6)
Morrison’ın çoktan işlemiş olduğu kadın temasını çeşitlendiren bu kitap, temaya daha farklı bakış açılarından bakmaya yardımcı olur. Bill Cosey zengin, çapkın ve başarılı beyaz bir adamdır ve artık hayatta değildir. Bill’in mirası meselesi nedeniyle Bill’in karısı, torunu, eski yardımcısı, metresi ve çocukluk arkadaşının hikâyelerini okuruz. Morrison, 20. yüzyıl Amerikası tarihsel olayların kişisel ve toplumsal hayata etkisine değinirken farklı kadınların bakış açısından kadınlık, düşmanlık, ırkçılık gibi temaları işler.
Son Roman: Tanrı Çocuğu Korusun (2015)
“Nasıl kaçınabilirdik eczanede üstümüze tükürülmesinden, otobüs durağında dirsek yemekten, bütün kaldırımı beyazlara bırakıp olukta yürümekten, bakkalda beyaz müşterilere ücretsiz verilen kese kâğıtlarına beş sent ödemekten?” (s.12)
Eser, yazarın hem son kitabı olduğundan hem de işlediği çoğu temayı içermesinden dolayı romanlarını bitirmek için güzel bir tercih olur. Romanın ana karakteri teninin koyuluğu yüzünden annesi tarafından sevilmemiş, siyahi olduğu için babası tarafından terk edilmiş Lula‘dır. Lula başarılı ve güzel bir kadın olmasına rağmen geçmişinden kaçmaya çalışan biridir. Erkek arkadaşı onu terk ettiğinde kaçmaya çalıştığı bütün duygularının ve özgüvensizliklerinin esiri olur. Lula’nın iyileşme ve kendiyle barışma serüveniyle birlikte içselleştirilmiş ırkçılık, suçluluk, ötekilik, varoluş mücadelesi, çocukluk travması gibi temaları bir arada görürüz.
Kaynakça:
Morrison, Toni. En Mavi Göz. SEL Yayıncılık, 2021.
Morrison, Toni. Süleyman’ın Şarkısı. SEL Yayıncılık, 2022.
Morrison, Toni. Sevilen. SEL Yayıncılık, 2019.
Morrison, Toni. Caz. SEL Yayıncılık, 2018.
“The Nobel Prize in Literature 1993 — Press Release”. NobelPrize.org, 1993. Web. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2025.
Morrison, Toni. Cennet. SEL Yayıncılık,2019.
Morrison, Toni. Merhamet. SEL Yayıncılık, 2020.
Morrison, Toni. Katran Bebek. SEL Yayıncılık, 2017.
Morrison, Toni. Sula. SEL Yayıncılık, 2019.
Morrison, Toni. Yuva. SEL Yayıncılık, 2021.
Morrison, Toni. Aşk. SEL Yayıncılık, 2019.
Morrison, Toni. Tanrı Çocuğu Korusun. SEL Yayıncılık, 2020.
“Toni Morrison”. Britannica. Web. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2025.
