? Bu yazı İrem Nur Kaya tarafından editörün seçimi listesine eklendi?
Mitoloji denince akla gelen spesifik birkaç unsur vardır. Çoğu kişi bu unsurlara eski savaşlar, efsanevi karakterler, tılsımlar ve tanrılar diye cevap verecektir. Bunlar mitolojinin oldukça basit ve kısa bir tanımlarıdır. Sanılanın aksine, bütün mitler antik değildir. Hatta bazı mitler vardır ki modern hikayelere dönüşmüşlerdir. Buna en uygun örnek ise J.R.R. Tolkien ve biricik Orta Dünya’dır. Dünyanın en çok bilinen ve sevilen, bizi uzak diyarlara götüren Orta Dünya külliyatının biricik yazarı Tolkien’in eserlerinde dünyanın her yerindeki mitolojilerden esinlenmiş oluşu bir sır değil. Bu esinlenmelerin arasında en belirgin olanı ise İskandinav mitolojisidir.
Tolkien ve İskandinav Mitolojisi
Tolkien İzlanda’ya hiç gitmemiştir ancak çalışmasında İzlanda halk hikayelerinin ve İzlanda dilinin izlerini görebiliriz. Hobbit’in üç trolü, İzlanda halk hikayelerindendir; Gandalf aslında bir Odin yorumlamasıdır. Peki Tolkien ve İzlanda’nın yolu nerede kesişti?
- Eski İskandinavca ve İskandinav Dadı
Tolkien, eğitim hayatı boyunca eski İskandinav dillerinden çeviriler yaptı ve bolca okudu. Bu dil onun için bir yan dal, bir spor oldu. 1930’ların başında, çocuklarının bir dadısı oldu: İzlandalı bir kadın! Tolkien’in çocuklarına ve kendisine büyüdüğü topraklardan hikayeler anlattı. Tolkien duydukları tarafından adeta büyülenmişti ve daha fazlasını öğrenmek istedi. Eski yazılarla kitapları okumak ve onlar hakkında araştırma yapabilmek için İzlandaca öğrendi.
- İngiliz mitolojisi yeterli değildi!
Tolkien, diğer ülkelerin aksine İngiliz mitolojisinin zayıflığından daima şikayetçi olmuştur. Yazdıklarıyla da ülkesine bir mitoloji sunmak, büyülü bir şey ortaya çıkarmak istemiştir. Diğer ülkelerin kültür ve efsanelerini baz alan ve kendisinin oldukça aşina olduğu bir şey yaratmak istemiştir. Peki bunun ne kadarı kendisine ne kadarı okuduklarına aittir?
- Yüzükler ve Kılıçlar
İskandinav mitolojisinde yüzüklerin ve kılıçların oldukça büyük yeri vardır. Genellikle şiirlerde karşımıza birer güç metaforu olarak çıkarlar. Yüzük sahibi olmak güçlü olmak, yüzüğü paylaşmak zorunda olmak ise zayıflıkla ilişkilendirilir. İskandinav mitolojisinde en güçlü yüzükler cüceler tarafından dövülmüştür. (Odin’in Yüzüğü gibi) Zaten Tolkien’in mirasında da yüzükler, hikayelerinin ana unsurudur. İskandinav mitolojisindeki bütün isimler birer hikaye anlatır ve sahipleriyle ilişkileri özeldir. Orta Dünya karşılığı için Gandalf ve kılıcı Glamdring veya Bilbo ile soluk ışığıyla orkların gelişini haber eden Sting ilişkisini örnek olarak gösterebiliriz.
- Gandalf
Gandalf’ın kendisi hiç şüphesiz ki İskandinav tanrısı Odin’in izlerini taşır. Gandalf adı ise karşımıza bir cüce adı olarak Völuspa’da çıkar. Odin, eski kitaplarda genellikle bir gezgin olarak betimlenir: Tek gözlü, uzun beyaz sakallı, pelerinli yaşlı bir adam. Tolkien 1946’da yazmış olduğu bir mektupta Gandalf’ı “Odinvari bir gezgin” olarak tanımlar.
- Elfler
Orta Dünya elfleri; uzun, zeki ve oldukça güzel olarak tasvir edilirler. Diğer ırklarla ilişkileri köklüdür. Kuzey mitlerindeki elfler ise daha çok “gizli halk” olarak anılır. İnsanlardan biraz daha uzun ve güzeldirler. İki gruba ayrılmışlardır; aydınlık ve kara elfler. İskandinav mitolojisinde elfler, nadir rastladığımız büyülü yaratıklardır. İnsanlar onları yalnızca eski hikayelerde ve efsanelerde anar.
- Troller
“Şafak hepinizi taşa çevirecek!”
İzlanda halk hikayelerinde güneş çıktığında taşa dönüşen büyük ve çirkin yaratıklar hakkında pek çok hikaye bulunur. Genelde dağlarda veya dağ eteğindeki mağaralarda yaşarlar. Dışarıda olmadıkları zaman mağaralarda kalırlar. Tolkien’in evreninde ise birebir benzerliği Bilbo’nun trolleriyle yakalayabiliyoruz.
- Durin’in Felaketi, Balrog
Balrog, Yüzük Kardeşliği hikayesinde önemli bir role sahiptir. Gandalf’ın, Khazad-dum köprüsünde kardeşlikten ayrılmasına sebep olan Durin’in Felaketi, İskandinav mitolojisindeki Surtr ile paralellik gösterir.
Onun kaderi Tanrı Freyr’i öldürmek ve karşılığında da ölümünün Freyr tarafından gelmesidir. (Tıpkı Balrog ve Gandalf’ın köprüde birbirlerinin hayatına sebep olmaları gibi.) Bir diğer benzerlik ise Surtr’un Asgard köprüsü olan Bifröst’ü, Orta Dünya’daki Khazad-dum köprüsü gibi, yok etmesi gerektiğidir.
- Cüceler
Odin’e hitap eden dünyanın yaratılışı ve onun sonunu anlatan hikaye Völuspa, İskandinav mitolojisi için ilk el kaynaklardan birisi olma özelliğini taşır. Bu kitabın “cüce kataloğunda” Thorin, Dwalin, Bifur, Bofur, Bombur, Nori, Ori and Oin isimleriyle karşılaşırız. Hatta Gandalf ismi de burada bir cüce ismi olarak geçer.
- Valar ve Ainur
Valar ve Ainur, Tolkien’in külliyatında dünyanın kaderini şekillendirmiş ve onu yönetmiş güçlerdir. Tıpkı İskandinav mitolojisinde karşımıza çıkan Asgard tanrıları Asir ve Vanir gibi. Karakteristik olarak benzerliklerini yakalamak çok zor değil. Örneğin; Thor, İskandinav mitolojisindeki fiziksel açıdan en güçlü tanrıdır. Bu örneği iki Valar’da da görebiliriz. Tulkas- çünkü kendisi Valar’ın fiziksel anlamda en güçlüsüdür- ve Melkor’un canavarlarıyla savaşan Orome. Odin, tüm tanrıların babası olarak geçer. Tolkien evreninde bu Ainur’un lideri Manwe’dir.
- Diller
Tolkien’in işinin harikalığı yalnızca yarattığı dünya ve birbirinden özel karakterlerle sınırlı kalmıyor. Tolkien aynı zamanda bir dil profesörü olduğu için kurgu dünyası için yeni diller yaratır. Bu dillerden biri Angerthas veya diğer bir deyişle cüce rünleridir. Bu dilin Vikinglerin kullandığı İskandinav rünlerinden esinlendiği ise çok açıktır. Bir diğer dil ise Latince ve eski Hintçeden esinlenmiş olan Elfçedir.
Kaynakça
The Letters of J.R.R. Tolkien – Volüspà Saga
The Poetic Edda and The Prose Edda
