Tanrı Kaos‘un kızı Gece tanrıçası Nyks Moros-Ker-Thanatos; Hypnos, Oneiros, Momos, Oizys, Klotho-Lakhesis-Atropos, Nemesis, Geras ve Eris’i tek başına yaratmıştır. Fakat bazı kaynaklar bu çocukların babası olarak Erebus‘u gösterir (Karaosmanoğlu’ndan aktaran Korkmaz, Başaran, 2022, s. 2867). Gece tanrıçası Nyks’in oğlu ve Yunan mitolojisinin önemli tanrılarından biri olan Thanatos ölüm tanrısı olarak bilinir. Ölümün ikizi uykudur.
Üç ölüm tanrısı Moros, Ker ve Thanatos, Tartaros‘un derinliklerinde yaşarlar. Bu tanrıların yürekleri demirden, canları tunçtandır (Asarkaya, 2010, s. 61). Thanatos’tan, katı yürekleri hiç acımayan insanlığın düşmanı olarak korkulmakta ve nefret edilmektedir (Korkmaz, Başaran, 2022, s. 2867). İkizi Hypnos, Thanatos’un aksine varlığı huzur verdiği için ölümlüler tarafından sevilir. Ölüm tanrısı keder, kasvet ve umutsuzluğun vücut bulmuş hâli olarak görülse de itici bir varlık gibi tasvir edilmemiştir. Aksine, Thanatos elinde ters çevrilmiş bir meşale tutan, yaşam ışığının söndüğünü simgeleyen güzel bir genç olarak görünür (s. 2867).
Yeraltı tanrısı Hades, yeryüzünde yaşayanları kendilerine verilmiş olan süre dolduğunda yeraltı dünyasına getirmesi için Thanatos’u görevlendirmiştir. Siyah kanatlı ve kılıç taşıyan Thanatos hem görünüşü hem de görevinden ötürü ölümlülerde korku uyandırmaktadır.
Homeros: Yunan Sözlü Kültürünün En Büyük Ozanı
Homeros, antik dünyanın en büyük ve en etkileyici ozanı olarak tanınır. İlyada ve Odysseia sözlü kültür döneminin en önemli eserleri olarak nitelendirilir. Homeros’un İlyada destanında Zeus‘un oğlu Likya Kralı Sarpedon Trova savaşının son yılında Patroklos tarafından öldürülür. Zeus oğlu Apollon‘u yanına çağırır ve Sarpedon’un yurdu Likya’ya götürülmesini ister. Sarpedon’u uyku ve ölüm tanrısı ülkesine getirir. M.Ö. 6. yüzyılın sonlarında ve 5. yüzyılın başlarında Thanatos ve Hypnos, Attika vazo sahnelerinde Sarpedon ve Memnon gibi ölü Yunan kahramanlarını taşırken gösterilmiştir (s. 2867).
Hesiodos: Yunan Sözlü Kültürünün Önemli Ozanı
Homeros‘tan sonra Yunan İlkçağının en büyük ozanı olarak düşünülen Hesiodos, Azra Erhat’a göre Homeros’un silik bir kopyası, esini doğadan gürül gürül fışkıran büyük şairin yaya yürüyen bir çömezidir (Erhat, 2022, s. 83).
Hesiodos Theogonia‘sında Tanrıların doğuş serüvenini anlatmaktadır. Yirmi altı başlıktan oluşur ve “Musalar’a Sesleniş” ile başlar. Çoban Hesiodos’un ilham perilerine seslenerek başlamasının sebebi, ozanlığını pekiştirmek için bellek ve sanatın birlikteliğinden doğan güce ihtiyaç duymasıyla ilişkili olabilir. Hesiodos “Ölüm ile Uyku“ bölümünde Thanatos ve Hypnos‘a yer verir:
“… Uykuyla Ölüm, o korkunç tanrılar.
Güneş hiç çevirmez onlara ışınlarını
Ne göklere çıkarken, ne inerken,
Biri dolaşır sırtına toprağın ve denizin
Tatlı bir huzur götürerek insanlara,
Ötekinin demirdendir yüreği, tunçtandır canı.
Yakaladığı insan kurtulamaz asla elinden
Kin besler ölümsüz tanrılara bile”
(Hesiodos, Theogonia-İşler ve Günler, çev. Azra Erhat, Sabahattin Eyüboğlu (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Eylül 2022) 32 (759-766).
Hesiodos “Tanrıların Doğuşu”‘nda ölüm tanrısı Thanatos’un ölümlü-ölümsüz herkese olan nefretini, görev bilincini ve acımasızlığını, Hypnos’un aksine bir huzursuzluk kaynağı olduğunu belirtir.
Sisyphos: Ölüm Tanrısı Thanatos’u Pasifize Eden Ölümlü
Korint Kralı Sisyphos yaşamı boyunca tanrıları, özellikle Zeus’u kendi menfaati için birçok kez kızdırmıştır. Açgözlü ve yalancı biriydi; çoğu kez konuklarını ağırlamak yerine öldürüyordu (Sears, 2021, s. 92). Sisyphos’a sinirlenen Zeus, yeraltı tanrısı Hades’e onu Tartaros’a hapsetmesini emreder. Bunun üzerine Hades, Sisyphos’a göz kulak olması için Thanatos’u görevlendirir. Buna karşın Sisyphos, ölüm tanrısını zincire vurur. Ölüm esir düştüğü için artık hiçbir ölümlü ölemez ve bu durum yeryüzünde kaosa sebep olur. Savaş tanrısı Ares, Thanatos’un özgürlüğe kavuşmasına yardım eder. Korint kralı Sisyphos hem yazgısına hem Thanatos’a hem de Hades’e başkaldırmış bir ölümlüdür.
Euripides: Önemli Yunan Tragedya Yazarı
Antik Yunan tragedyasının önemli isimlerinden biri olan Euripides, döneminde Yunanlıların kutsallık atfettiği değerleri sorgulama cesareti gösterebilmiş önemli bir yazardır. Yazdığı tragedya oyunlarının temeli mitlere dayanır. Euripides’in mitolojiden beslendiği oyunlarından biri Alkestis‘tir.
Pherai kralı Admetos, Alkestis ile evlenmek ister. Alkestis’in babası Pelias Admetos’a bazı şartlar koyar ve Admetos tanrı Apollon‘un yardımıyla bu şartları yerine getirir. Admetos genç yaşta ölür ancak kimse nedenini açıklayamaz. Bu ölümün sebebi Kral Admetos’un düğün günü tanrıça Artemis’e kurban sunmayı unutmuş olmasıdır.
Tanrılar ölümlüleri kendi sınırlarını ihlâl etmedikçe cezalandırmaz. Artemis zifaf gecesi Admetos’un odasını yılanla doldurur. Fakat ikiz kardeşi Apollon, kralın misafirperverliğinden hoşlanır ve Artemis’in öfkesini dindirir. Admetos’un ölüm anı geldiğinde Apollon kader tanrıçaları Moiralardan başkasının kendi isteği ile Admetos yerine canını verirse ölümden kurtulacağını söyler. Bunun üzerine Admetos kendisine can veren anne ve babasının yanına gider ancak ailesi oğulları Admetos için canlarını feda etmezler. Admetos çevresindeki herkese bu soruyu sorar fakat sadece eşi Alkestis kocasının yerine ölmeyi kabul eder. Thanatos, kocası Admetos’un devam eden hayatı karşılığında kendi hayatını teklif eden Alkestis’in ruhunu alır. Bu fedakârlığın üzerine Herakles, Tartaros’a gidip Alkestis’i alır ve önceki hayatından daha genç ve güzel olarak dünyaya getirir. Eşi için kendi canını feda edebilme cesareti gösteren Alkestis kendini cezalandırmış gibi görünüyor olsa da sonunda Alkestis dünyaya geri gönderilmekle ödüllendirilmiştir.
Tartaros’un derinliklerinde yaşayan ölüm tanrısı Thanatos İlyada, Odysseia, Theogonia, Sisyphos ve Alkestis’te tezahür etmiştir. Theogonia‘da karakteristik özelliklerine ve görevine yer verilmiş; İlyada ve Odysseia‘da savaş kahramanlarını taşımış; Sisyphos‘ta zincire vurularak pasifize edilmiş ve Alkestis‘te ölüm tanrısı olarak Alkestis’in canını almıştır.
Kaynakça
- Asarkaya, Yusuf. Hesiodos’a Göre Yunan Tanrıları ve Sıfatları. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
- Hesiodos. Theogonia – İşler ve Günler. Çev. Azra Erhat ve Sabahattin Eyüboğlu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022.
- Korkmaz, Meral. Başaran, Cevat. “Gece Tanrıçası Nyks’in Parthenogenesis (Tek Başına Ürettiği) Çocukları”. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 12/3 (2022) 2865-2882.
- Sears, Kathleen. Mitoloji 101 Eski Yunan ve Roma Mitolojisi. Çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2021.
