Servet-i Fünun Dönemi ve Türk edebiyatının önde gelen isimlerinden olan Tevfik Fikret yalnızca edebi kişiliği ile değil düşünceleri, reformist duruşu ve batıya dönük olan tavrı ile de öne çıkan güzide sanatçılarımızdan biridir. Türk edebiyatının Batılılaşmasında büyük rol oynayan şair, aynı zamanda derin sevgiyle bağlı olduğu oğlu Halûk üzerinden ideal bir gelecek nesil hayal eder. Biricik oğlu Halûk’a karşı olan sevgisinin izlerine hem eserlerinde hem de günlük hayatında görmek mümkündür.
Tevfik Fikret Kimdir?
“Vatanım bütün yeryüzü, milletim insanlıktır.”
Asıl adı Mehmed Tevfik olan Tevfik Fikret, 1867 yılında İstanbul Aksaray’da doğdu. Eğitim hayatı boyunca disiplinli ve çalışkan kişiliği ile ön plana çıktı. Serveti Fünun’un lideri olarak edebiyat dünyasında Batılılaşma ve modernleşme akımının savunucusu oldu. İlk dönem eserlerinde “Sanat sanat içindir,” anlayışını benimsese de sonraları “Sanat toplum içindir,” anlayışını benimseyerek şiirlerinde uygarlık, adalet ve hürriyet gibi konuları sıkça işledi. Tevfik Fikret, sadece bir şair değil bunun yanı sıra bir eğitimciydi ve gelecek nesilleri çağdaş bir eğitim anlayışıyla yetiştirmeye uğraş verdi. Bu sebeple kendisi için en büyük ideali ve umut kaynağı oğlu Halûk‘tu.
Halûk Fikret Kimdir?
1890’da dünyaya gelen Hüseyin Halûk, Robert Kolejinde eğitimini tamamladıktan sonra yükseköğrenimi için İskoçya’ya gitmiştir. Babası Tevfik Fikret oğlunun Batı’da en iyi şekilde eğitim gördükten sonra kendi vatanına dönerek bilim ve eğitime katkıda bulunmasını istese de Haluk, Amerika’ya yerleşmiş ve burada makine mühendisliği eğitimi alarak birçok üniversitede öğretim üyeliği yapmıştır. İskoçya’da Hristiyanlığı benimseyen Halûk, ABD’nin çeşitli şehirlerinde papazlık ve vaizlik görevlerlerinde bulunmuş; ülkesinden ve ailesinden uzak bir hayat sürmüştür. Ancak verdiği röportajlarda her zaman Türklüğünü ve ülkesini yüceltip savunduğunu dile getirmiştir. 9 Haziran 1965 tarihinde ise ABD’nin Park Lake şehrinde kanser nedeniyle hayatını kaybetmiştir.
Halûk’un Tevfik Fikret’in Şiirlerindeki Yeri
Tevfik Fikret şiirlerinde Halûk‘un ismini çok sık geçirmiş, ona olan sevgisini ve umudunu dile getirmiştir. Fikret, Halûk’a büyük bir sevgiyle bağlıdır bunu etrafına yansıtmaktan da kaçınmamıştır. Hatta bu sevgiyi bilen dostları ve yakın çevresi de mektuplarında Halûk’u sormayı, ona olan sevgilerini ifade etmeyi bir görev bilmişlerdir. Halûk onun tek oğluydu ve her şeyiyle ilgi odağı olduğu gibi, şairin de sevgi kaynağıdır. Bu sevgi, birçok şiirin ana teması olur. Fikret’in biricik çocuğu için yazdığı Halûk İçin, Halûk’un Sesi, Halûk’un Bayram ve Yine Halûk gibi birçok şiir kaleme almıştır. Fikret’in oğluyla ilgili ilk şiiri onun doğumuyla ilgilidir. Onun dünyaya gelişini Zelzele şiirinde şöyle anlatır:
“Bin üç yüz ondu… Henüz dün bu köhne izbeye sen
Misafir olmuştun,
Ki hep sinirli ve hummâlı hastalar gibi yer
Birden
İçin için ve uzun
Bir ihtilâc ile çırpındı, kırdı, yıktı… Keder
Ve korku yüzleri soldurdu; evler, âileler
Birer döküntü; kalanlar bütün ezik, kurâda”
Tevfik Fikret’in Oğluna Yüklediği Anlam
Tevfik Fikret, on dokuzuncu yüzyıl Osmanlısının mevcut durumundan şikayetçiydi ve Osmanlı’nın bir an önce bu vaziyetinden kurtulabilmesi için en büyük umudunu genç nesillere bağlayan bir kişiydi. Oğlu Halûk‘u ise bu yeni neslin en parlak temsilcisi olarak görmek istiyordu. Bu yüzden oğlunun Batı eğitimi ile yetişmesini sağlamış ve onun ilerici bir vizyona sahip olmasına gayret etmiştir. Halûk, Fikret’te bir “gelecek duygusu” ve “yaşama arzusu” uyandırır. Halûk büyüdükçe, Tevfik Fikret’te bu iki duygu da büyür ve dal-budak salarak hâkim bir düşünce haline gelir. Özellikle Halûk’un Defteri eserinde ona karşı olan beklentileri kendini görünür kılar. Bu manzumelerden oluşan kitabında Fikret, oğlu üzerinden artık tek umudu olarak gördüğü gençliğe seslenir. Gençlere çalışmalarını ve yurt sevgisini öğütleyen şiirlere yer verir. Fikret’in çok sevdiği biricik oğlu Halûk onun için sadece bir evlat değil; gelecekteki Türkiye’nin umudu ve geleceğin aydın neslinin sembolüdür.
İdealler ve Gerçekler Arasındaki Uçurum
Tevfik Fikret ve oğlu Halûk arasındaki ilişki sadece bir baba-oğul ilişkisi değil, aynı zamanda idealler ve hayatın gerçekleri arasındaki çatışmayı temsil eder. Tevfik Fikret, Halûk’un yeni aydın neslin sembolü olmasını istemiş ve ona büyük umutlar bağlamıştır. Ancak Halûk, babası tarafından çizilen yolda ilerlememiş ve kendi hayatını seçmiştir. Tevfik Fikret’in idealinde kendini yetiştirmiş, kaliteli bir tahsille ülkesine dönerek kendi ülkesini çok ileriye götürecek ve saplandığı bataktan kurtarması gereken Halûk ülkesine dönmemiş; Din değiştirmiş ve tamamen babasının idealinden uzak bir yola girmiştir. Hatta ülkesinden başka bir yerde vefat ederek orada defnedilmiştir. Tevfik Fikret yaşasaydı büyük ihtimalle büyük düş kırıklığına uğrayacak ve oğlu için beslediği tüm umutları yitirecekti. Halûk Fikret, babasının ideallerine uymadığı için hayal kırıklığı yaratsa da kendi yolunda yürümeyi tercih etmiştir. Halûk’un seçimleri, aslında onun özgürlüğüne, bireysel inançlarına ve kimliğini bulma çabasına verdiği önemin bir göstergesidir. Kendisine yöneltilen eleştirilere cevap olarak yaptığı röportajlarında aslında Türklüğünden vazgeçmediğini ve her zaman kimliğini, ülkesini savunduğunun altını çizmiştir.
Kaynakça:
- Törenek, Mehmet. “Fikret-Haluk İlişkisi ve Şiirine Yansımaları”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2015 , sayı 11, s.1-12.
- Akay, Hasan. “‘Halûk’un Âmentüsü’ndeki İnsanlık İdealine Dair”. İlmi Araştırmalar, sy. 9, 2014, ss. 23-32.
- “Tevfik Fikret”. İslam Ansiklopedisi. Web. 02.02.2025
- Andı, M.Fatih, Taşçıoğlu, Yılmaz ve Yorulmaz, Hüseyin. Mektuplarla Tevfik Fikret ve Çevresi. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1999.
- Kaplan, Mehmet. Tevfik Fikret. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1971, s.125
