Müze kelimesi, ilham perilerinin tapınağı anlamına gelen Yunanca “mouseion” kelimesinden gelir. TDK Türkçe Sözlük’te müze “sanat ve bilim eserlerinin veya sanat ve bilime yarayan nesnelerin saklandığı, halka gösterilmek için sergilendiği yer veya yapı” şeklinde aktarılır.
Müzenin Görünmeyen Yüzleri Nelerdir?
Müzeler birden çok işleve sahiptir. Bilinen geleneksel işlevleri; toplama, koruma, belgeleme, depolama ve sergileme şeklindedir. Toplama, müze koleksiyonlarını oluşturma ve geliştirme amacıyla eserlerin toplanması ve koleksiyon oluşturulmasıdır. Koruma, müze koleksiyonlarının her türlü dış etkene karşı muhafaza edilmesi ve uzun soluklu sağlam kalmasını sağlamaktır. Depolama, müze koleksiyonlarının uygun ortam koşulları oluşturularak muhafaza edilme sürecidir. Belgeleme; müze koleksiyonlarının kayıt altına alınması ve dokümante edilerek kategorize edilme sürecidir. Sergileme, müze koleksiyonlarının belirli bir kurgu ve düzen içinde, ait oldukları zaman dilimini en duru haliyle aktarma yöntemidir. Bu işlevlerin arasında en bilinen ve göz önünde olan süreç sergilemedir fakat işin en zorlayıcı kısmı toplama ve koruma kısımlarıdır.
Müzeciliğin Zorlu Süreci: Toplama-Koruma
Müzelerin işlevleri arasında koleksiyon toplama ve koruma bulunur. Müzecilikte eserlerin toplanması kadar kategorilere ayırıp envanterlerinin tutulması da büyük öneme sahiptir. Envanter tutma eserlerin koruma ve toplama faaliyetlerinde oldukça önemlidir.
Koleksiyon terimi Latince “colligere” fiilinden türemiş ve anlamı öğrenmek, zevk almak veya yarar sağlamak amacıyla bir araya getirilmiş ve nesneler bütünü olarak bilinir. Öte yandan koleksiyon sanat eserlerini toplama faaliyeti olarak da tanımlanır. Koleksiyonların kamuya açık hale gelmesi ve sergilenmesiyle de “müze ve müzecilik” kavramları ortaya çıkmıştır.
Koruma faaliyetleri, eserlerin zamanla maruz kaldıkları fiziksel, kimyasal ve çevresel dış etkenlerin eserin üretim teknikleri ve malzeme yapılarıyla değerlendirilme yöntemi esas alınarak oluşturulan müdahale süreçleridir. Bu müdahaleler, nesnelerin bütünlüğüne zarar vermeden, geri dönüşümlü malzeme ve yöntemlerle minimum müdahale olacak şekilde gerçekleştirilir. Eserlerin uzun süre korunabilmesi için aydınlatma seviyesi, sıcaklık ve nem faktörleri doğru ve uygun olacak şekilde ayarlanmalıdır. Bu açıdan nem kontrol cihazı gibi gerekli teknik cihazların kullanımı müzelerde görülür. Burada amaç, yalnızca yapıda bozulmanın önlenmesi olmamakla beraber, aynı zamanda eserlerin uzun soluklu muhafazasıyla gelecek nesillere aktarılmasıdır.
Koruma faaliyetleri, eserlerin temizlik yöntemlerinin belirlenmesinde de etkili bir konu başlığıdır. Eserlerin yüzey özellikleri ve malzeme türüne uygun olarak mekanik ve/veya ıslak temizlik yöntemleri tercih edilir. Örneğin; pH değeri ölçümleri sonucunda asidik özellik gösteren materyallerde, gerekli görüldüğü durumlarda asitten arındırma işlemi uygulanır. Eserlerde belirlenen fiziksel bozulmalar doğrultusunda, yırtılmış parçaların sağlamlaştırılması ve eksik parçaların tamamlanması gibi faaliyetler de koruma kapsamına girer.
Koleksiyon eserleri, hırsızlık, yangın, su, haşere, kimyasal madde, uygun olmayan ıșık, morötesi ve kızılötesi ıșınlar, uygun olmayan sıcaklık ve bağıl nem etkenlerine maruz kalarak da bozulma belirtileri gösterir. Dolayısıyla koruma faaliyetleri kasıtlı veya kasıtsız her türlü dış etkene karşı önlem almayı içerir.
Koleksiyonculuğun Tarihçesi
Koleksiyonun tarihi Paleolitik Çağlara dayanmakla birlikte yerleşik hayata geçiş döneminin de etkileri mevcuttur. İnsanlar, ihtiyaçlarını karşılamak için yiyecek-giyecek türünde eşyaları toplamış fakat daha sonra bu toplama işlemlerine savunma amaçlı nesneler ve değerli görülen eşyalar da katılmıştır. Zamanla savaş olgusunun oluşması ile beraber ganimet kavramı belirmiş ve ganimetlerin savaş sonrası sergilenmesi ile müzecilik tarihte yerini almıştır.
Günümüzde toplama faaliyetleri arkeolojik çalışmalar şekline bürünerek azimli bir tarihi eser dedektifliğini göstermektedir. Gelişen teknolojilerin eşliğinde arkeolojik çalışmalar ile toplama faaliyetleri gelişmekte ve koruma ve sergileme amaçlı eserler keşfedilmektedir.
Arkeolojinin amacı diriltmek ise, müzelerinki yeni hayat vermektir.
(Shaw, 2011, s. 423-441).
Müzeseverlere Düşen Görevler
Müzeseverler olarak bizler, koleksiyonların toplama süreçlerine kimi zaman tanık oluyoruz. Antik bir kentte yaptığımız gezi sırasında sıcağın altında çalışan arkeologlara şahit olup onların azmine hayret ediyoruz. Bu an, eser toplama sürecine en yakından tanık olduğumuz andır.
Fakat koruma aşaması da bir nebze algıladığımız bir süreçtir. Koruma sürecinin etkilerini sergileme sürecinde az da olsa görürüz. Örneğin, nadir elyazmalarının sergilendiği bir müzede neme bağlı olarak gerçekleşecek fiziksel, biyolojik deformasyonları önlemek amacıyla nem kontrol cihazıyla ortamın nem oranı izlenir. Periyodik olarak yapılan bakım ve temizlik işlemleri ile de eserin korunumu sağlanır.
Peki ya bizlerin fotoğrafı ışıklı çekme sevdamız? İşte bu müze sevgimize çok zıt bir yaklaşım… Fakat belki de müzelere gelen koleksiyonların toplama-koruma aşamalarından bihaber olunca bunları anlamlandırmak bizim için oldukça güçtü.
Peki, ya şimdi? Bunca satırı okuyup son satıra geldikten sonra, müze koleksiyonlarımızın fotoğrafını flaşsız çekme konusunda artık hemfikiriz diyebilir miyim?
Kaynakça:
Uzun Aydın, D. (2020). Koleksiyon Toplanmasından Müze Yapılarına Geçiş
Aşamaları ve İlk Müze Okulu (İzzediniye) Açma Girişimi. The Journal of
International Lingual Social and Educational Sciences, 6(1), 82-91.
Saraç, E., & Şay, S. (2025). Müze Koleksiyonlarının Sergilenmeye Hazırlanmasında Koruma ve Onarım Uygulamaları: Türkiye Barolar Birliği Hukuk Müzesi Örneği. Sanat ve Tasarım Dergisi(36), 315-331. https://doi.org/10.18603/sanatvetasarim.1704954
Doğruer, F. S. (2019). MÜZELERDE ÖNLEYİCİ KORUMA: TEMEL YAKLAȘIMLAR VE GELİȘİMİ. Akademik Sanat, 4(7), 121-134.
