İnsan, doğası gereği dünyayı anlamaya ve kendi varoluşunu anlamlandırmaya çalışır. Anlam arayışının birçok aracı olsa da en köklü olanı mitolojidir. Antik çağlarda insanlar dünyayı açıklamak ve hayat derslerini aktarmak için mitolojik anlatıları kullandılar. Günümüz dünyasını belki de en çok etkileyen anlatıların kaynağı olarak Yunan mitolojisi, dili, sanatı ve felsefeyi derinden etkilemiştir.
Yunan mitleri genellikle çok sayıda karakter içerir, karakterler arası ilişkiler yoğun ve karmaşıktır; bize ders veren bu anlatılar bazen trajik olaylar barındırır. Bu mitlerden biri de Iason (Jason) ve Altın Post adlı anlatıdır.
Iason ve Altın Post Miti
Kehanet Ortaya Atılıyor ve Macera Başlıyor
Antik Yunan topraklarının Iolkos kentinde babasının ölümünden sonra tahta geçen Aison, üvey kardeşi Pelias tarafından tahttan indirilir. Aison, oğlu Iason‘u kurtarmak için onun öldüğünü söyleyerek oğlunu onlarca kahramanı eğiten bilge sentor Kheiron‘un yanına gönderir.
Iason, yıllar sonra Iolkos’a döner. Tahtı ağabeyinin elinden alan Pelias, günün birinde bir kâhinden tek ayakkabılı bir akrabasından korkması gerektiğine dair öğüt almıştır. Geldiği yolda karşısına çıkan bir nehri geçerken ayakkabısının tekini yitiren Iason’u gördüğünde bu kehaneti anımsar ve onu etkisiz hâle getirmek için Kolkhis’ten Altın Post‘u alıp kendisine getirmesi emrini verir.
Altın Postlu Koç, Phriksos’u Kurtarıyor
Boeotia Kralı Athamas, eşi Nephele‘den Helle ve Phriksos adlarında iki çocuk sahibi olduktan sonra Nephele’den ayrılarak Ino ile evlenir. Ino, kendi oğlunun veliaht olması için Phriksos’u ortadan kaldırmak ister; bu amaçla ülkedeki tohumluk mısırları kurutur ve kıtlığa yol açar.
Kıtlıktan kurtulmak için ne yapılması gerektiğini öğrenmek isteyen Kral tapınağa bir haberci gönderir. Ino gelen haberciyi kandırarak Kral’a kıtlıktan kurtulmak için oğlu Phriksos’u kurban etmesi gerektiğini söyletir. Kral, acılı anne Nephele’nin yakarışlarına rağmen halkını açlıktan kurtarmak için oğlunu kurban etmeye karar verir ancak Nephele’nin dualarını işiten tanrılar, Phriksos’un kurban edileceği anda gökten altın postlu bir koç indirerek Phriksos ve kız kardeşi Helle’yi kurtarır.
Kardeşleri taşıyan koç uçarken Helle’yi Avrupa ile Asya’yı ayıran denize düşürür ve genç kız boğularak ölür; olay üzerine deniz, bugünkü Çanakkale Boğazı, Hellespont (Helle Denizi) adını alır. Koç, Phriksos’u ise Kolkhis Krallığı’na bırakır. Burada Kral Aietes’in kızıyla evlenen Phriksos, kendisini kurtaran koçu Zeus’a kurban eder ve altından postu Kral’a hediye eder.
Phriksos ve Medea, Altın Post’u Kaçırıyor
Altın Post’un bir meşe ağacına asılı olarak beklediği Kolkhis Krallığı, Karadeniz’in doğu kıyılarında yer alır ve bu, Iason’un, görevini yerine getirebilmek için zorlu bir yolculuğa çıkacağı anlamına gelir.
Iason’un Yunanistan’a haber salmasıyla aralarında Herakles, Peleus, Orpheus, Kastor ve Polluks‘un da bulunduğu soylu kahramanlar yolculuğa katılır. Kahramanlar, bilge tanrıça Athena’nın yönlendirmesiyle Argos adlı zanaatkârın inşa ettiği gemiye binerek yolculuğa çıkarlar. Gemiye hızlı anlamına gelen Argo adı verilmiş, kahramanlarına ise Argonot (Argo denizcileri) olarak anılmıştır.
Argonotlar şanlarına yakışır maceralar ardından Kral Aietes’in huzuruna çıkarlar. Bu sırada kralın kızı Medea, Eros’un okuyla vurulur Iason’a âşık olur. Bu, tanrıların kurduğu planın bir parçasıdır. Kahramanlara görevlerinde yardım etmek isteyen tanrıçalar Hera ve Aphrodite, çareyi aşkta bulmuştur çünkü Medea büyücü Kirke‘nin yeğenidir ve onun, Kirke gibi kendisinde de bulunan büyü yeteneklerini kullanarak kahramanlara yardım edebileceğini düşünmüşlerdir.
Iason, görevini açıklayıp postu nazikçe istese de Aietes zor koşullar ileri sürerek yiğitliğini ispatlamasını ister: Iason’un postu alabilmek için alev püsküren iki boğayı boyunduruğa koşarak bir tarlayı sürmesi, bu tarlaya bir ejderhanın dişlerini ekmesi ve ekilen dişlerin yerinde bitecek savaşçıları öldürmesi gerekmektedir.
Medea, aşkından yanıp tutuştuğu kahramana yardım etmeyi önerir; karşılığında tek isteği onun sonsuz aşkıdır. Medea’nın aşkını karşılıksız bırakmayan Iason, onun önerilerine kulak verir. Medea, sürecek kişiyi tüm yaralardan, hatta ölümden koruyan büyülü bir merhem hazırlamıştır. Sevgilisine merhem sayesinde dişlerini alacağı ejderhayı ve ateş soluyan boğaları yenebileceğini anlatır: “Ejderhanın dişlerini toprağa ekince yerden silahlı adamlar biter. Aralarına bir taş atarsın. Adamlar birbirlerinden bilirler bunu. Kavgaya tutuşurlar. Hepsi ölür.” der (Hamilton, 89).
Iason, Medea’nın yardımıyla görevleri başarıyla tamamlar ancak Kral bundan hiç hoşnut olmamıştır, dolayısıyla Altın Post’u vermek istemez. Iason’a postu çalmayı öneren Medea, Altın Post’u korumakla görevli ejderhayı büyülü şarkılarla uyutur ve Iason’un postu almasını sağlar. Altın Post’u ele geçiren Iason ve Medea, Argo gemisiyle Yunanistan’a yelken açmak üzere Kolkhis’ten ayrılırken yanlarına Medea’nın kardeşi Apsytros‘u da alırlar.
Postu yitirmek istemeyen Kral Aietes donanmasıyla Argonotların peşine düşer. Babasını atlatmak için Medea’nın aklına parlak olduğu kadar zalim bir fikir gelir: Iason’a, kendi biricik kardeşi Apsytros’u öldürmesini, cesedini de küçücük parçalara ayırıp denize atmasını önerir. Evlat acısı yaşayan kral, oğlunu geleneklere uygun biçimde gömmek isteyecek ve parçalarını denizden toplamaya çalışacaktır. Medea’nın bu korkunç planını hayata geçiren Iason, Kral’ı atlatmayı başarır.
Trajik Son
İşlenen günahın sonucunda dönüş yolunda Argonotların başına türlü sorunlar açılır. O sırada geminin battığı söylentisi yayılır ve buna inanan Pelias, Iason’un anne ve babasına bu haberle baskı yaparak intihar etmelerine neden olur. Yunanistan’a sağ salim varan Iason’un zaferi, hem bunu elde etmek için yaptıklarıyla hem de anne ve babasının ölümüyle kirlenmiştir.
Öç almak isteyen Iason’un yardımına yine Medea koşar. Pelias’ın kızlarına yaşlı babalarını gençleştirmek için yapabilecekleri bir büyü öğretmeyi teklif eden Medea, kızların gözleri önünde yaşlı bir koçu kesip parçalarını bir kazana atarak büyülü sözler söyler; kazandan gencecik bir kuzu fırlayıverir. Medea’ya inanan kızlar babalarını öldürüp kazana atarlar ancak Medea’nın büyüsü hilelidir. Kızlar kandırılmış ve babalarını katletmiştir.
Medea planından dolayı, Iason’la birlikte sürgün edilir. İkili, Korinthos’a gider ve iki çocuk sahibi olurlar. Ne var ki Iason’un gözü yükseklerdedir; Korinthos Kralı’nın kızıyla evlenmek ister. Kral, kızını Iason’la evlendirir ve onlara zarar vermemesi için Medea ile çocuklarını sürgün eder.
Medea hem çok acı çektirmiş hem de çok acı çekmiştir. Sevdiği ve uğruna onca günah işlediği adam ona ihanet etmiştir. Öfkeli Medea, Iason’un yeni eşine zehirli bir taç ve elbise göndererek onu öldürür. Yine de Iason’dan intikam alma arzusu dinmez. Bunun üzerine aklına korkunç bir düşünce gelir: Çocukları uzak diyarlarda yapayalnızdır, onları koruyacak kimse yoktur ve ölüp gideceklerdir. “Onları ben yarattım, ben öldüreceğim.” der (Hamilton, 93) ve çocuklarını öldürdükten sonra kaçıp gider. Yapayalnız ve mutsuz haldeki Iason, gemisinin yanında oturup yaşadığı serüven ve zaferleri özlemle anarken gemiden düşen bir kalas yüzünden ölür.
“(…) Hepimizin babası Zeus iyi bilir sana neler kazandırdığımı ve bunlara nasıl karşılık verdiğini. Mümkün değildi evliliğine ihanet ettikten sonra güzel bir hayat yaşayıp arkamdan gülmen, mümkün değildi eşinin ve seni kızıyla evlendiren Kral Kreon’un beni sürgün ettikten sonra cezasız kalması. Seni hak ettiğin şekilde cezalandırdım ya, artık bana dişi aslan ya da Tyrheneli Skylla desen de hiç umurumda değil.”
-“Medea”, Euripides. İş Bankası Kültür Yayınları, 51.
Altın Post Miti Sanata Nasıl Yansıdı?
Jason Swearing Eternal Affection to Medea, Jean François de Troy
Altın Post mitini konu alan birçok sanat eseri vardır. Bu eserlerden biri Fransız Rokoko ressamı Jean-François de Troy’un Jason Swearing Eternal Affection to Medea tablosudur. Bu tablo Story of Jason adındaki serinin ilk parçasıdır ve aslında bir goblenin yapımına hazırlık amacıyla model olarak yapılmıştır.
Ressamın, Iason’u anlattığı resimlere doğrudan Medea ile başlaması bize sanatçının Iason’un Medea’yla karşılaşmasını bu mitin dönüm noktası ve belki de hikâyenin esas başlangıcı olarak gördüğünü düşündürür.
Iason ve Medea ormanın derinliklerinde, bir sunağın önündedir. Bu sunakta gördüğümüz heykelin başındaki hilâl şeklindeki taçtan ve iki elinde tuttuğu meşalelerden bu sunağın tanrıça Hekate’ye ait olduğunu anlıyoruz. Hekate, ay ile ilişkilendirilen tanrıçalardan biridir ve özellikle cadılık, büyü ve gece gibi karanlık kavramlarla ilintili bir tanrıçadır. Medea’nın Hekate’ye adanmış bu sunağın önünde resmedilmesi, onun bir büyücü olarak Hekate’ye olan bağlılığını yansıtır.
Medea’nın yanındaki Iason’un, tanrıçanın huzurunda Medea’ya adeta yalvardığını görürüz. Medea’yı tutar ve Altın Post’u ele geçirmede kendisine yardım etmesi için dil döker. Bu sırada resmin sol üstünde yer alan kanatlı figürler de iş başındadır. Daha büyük resmedilen figür evlilik tanrısı Hymen, küçük olan ise daha yakından tanıdığımız aşk tanrısı Eros’tur.
Yine tanrıların müdahalesiyle Eros’un oklarından birinin Medea’ya isabet ederek onu Iason’a âşık ettiğini biliriz. Bu kez Eros’un oklarından biri, Hymen tarafından Iason’a yöneltilmiştir. Iason, Medea’ya sonsuz aşkı vaat eder ve onunla evlenmeye yemin eder. Ona inanan Medea sunağa yerleşmiş sepetindeki büyülü otlardan alıp Iason’a verir, bu otlar görevinde ona güçlü bir koruma sağlayarak Altın Post’u ele geçirmesine yardımcı olacaktır.
Resme dikkatli baktığımızda Hekate heykelinin sağ kolu ve Eros’un okunun çapraz biçimde uzanarak Iason ve Medea’ya işaret ettiğini görürüz. Böylece Fransız ressam, dikkatimizi resmin merkezine doğru ustaca yönlendirmemizi sağlar. Ayrıca Iason ve Medea’nın sağ elleri de üst üste durarak birbirini gösterir, böylece resmin en kritik noktası olan büyülü bitkilerin veriliş anına tanıklık ederiz.
Resmin hareketli ve tam olarak harmanlanmamış fırça darbeleriyle yapıldığını görebiliriz. Bu durum belki de resmin daha sonra yapılacak goblen için bir taslak işlevi görmesinden ve bu nedenle hızlıca yapılmasından kaynaklıdır. Yine de bu fırça kullanımı resmi daha dinamik bir hale getirir. Böylece resim damağımızda daha dramatik ve spontan bir tat bırakır.
Kaynakça
Hamilton, Edith. Mitologya. İstanbul: Varlık, 2016.
Agizza, Rosa. Antik Yunan’da Mitoloji Masallar ve Söylenceler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2009.
Sears, Kathleen. Mitoloji 101. İstanbul: Say, 2023.
