Söylenti Sanat Dozu’nda Bu Ay: Sahilde Uzanan Kadınlar Tablosu

Söylenti Dergi‘nin Kültür-Sanat ekibi editörleri tarafından hazırlanan yazı dizisinin her birinde farklı sanat dallarına, farklı sanatçılara ve eserlerine değindiğimiz bu içeriğimizde ekibimiz editörlerinden Berfin Surgit ile ‘Sahilde Uzanan Kadınlar’ tablosunu ve İzzet Ziya’nın sanatını inceleyeceğiz.

Bazı sanat eserlerinin değerini ve üslubunu o eserin zamanına ve şartlarına göre incelediğimiz zaman çok daha iyi anlarız. Dönemin toplumsal norm ve algılarına göre tepki çeken eserler günümüzden bir bakışla baktığımızda bizlere çok normal görünebilir. Ancak bu eserlerin kendilerine has ifade biçimleri ve dışavurumları bulunmaktadır. İzzet Ziya’nın ‘Sahilde Uzanan Kadınlar’ tablosunda aynı durumu detayları ve dönemi karşılaştırarak gözlemleyebiliyoruz.

Sahilde Uzanan Kadınlar Tablosu Ne Anlatıyor?

Bir saray ressamı olan İzzet Ziya, III. Selim’in portresi ile oldukça ilgi gören ve tanınan bir ressamdır. Bazı yağlı boya çalışmalarının nü olması sebebiyle kendinden söz ettiren bir sanatçıydı. Paris’te geçirdiği süre boyunca Batılı sanat akımlarıyla tanışmış ve bu etkileri eserlerine yansıtmıştır. “Sahilde Uzanan Kadınlar” tablosu da bu etkileşimin en güzel örneklerinden biridir.

Sahilde uzanan kadınların huzurlu ve özgürce duruşları, izleyicilere bir ütopya sunmaktan ziyade, bu ideallerin erişilebilirliğini göstermeyi amaçlar. İzzet Ziya’nın “Sahilde Uzanan Kadınlar” tablosu, kadınların toplumsal normları aşarak özgür ve rahat bir yaşam sürdürebileceği fikrini sanat yoluyla ifade eder. Bu açıdan bakıldığında, eser, feminist bir duruş sergiler ve kadın hakları mücadelesine sanatsal bir katkı sunar. Modern Osmanlı kadının resimde görüldüğü kıyafetler ile rahatça, iki kadının vakit geçirebilmesinin imkansızlığındansa aslında bunun ütopik bir durum olmadığını bu hakkın yalnızca elde edilmediği bir dünyadan bahseder. Gördüğümüz resim olağan ve sıradan görünmesinin yanı sıra dönemine ve sanatçısının özelliklerine bakıldığında oldukça politik ve iddialı sayılmaktadır.

Gustave Corbet’in İlham Veren Tablosu ile Benzerliği

Aslında bu ifade şekli dönemin sanat dünyasının aşina olduğu bir temele dayandırılmış durumda. İzzet Ziya’nın ‘Sahilde Uzanan Kadınlar’ tablosunun sahilde, parkta yani kadınların kısıtlanması beklenen alanlarda özgürce vakit geçiren kadınlar konsepti bir bakıma esinlenme içeriyor. Gustave Courbet’ in “Seine Kıyısında Uzanan Kadınlar” eserinden ilham almış görünüyor. İki eserin kompozisyon şemasının benzerliği ve anlatmaya çalıştıkları hikaye aynı hedefi belirlemiş durumdadır. Her iki eserde de kadın figürleri doğanın içinde, uzanmış ve rahat bir pozisyonda tasvir edilmiştir. Kadınların beden dili, doğal ve özgür bir duruş sergilemekte ve açık hava mekânı kullanımıyla doğayla iç içe olduklarını vurgulamaktadır. Courbet, kadınları Seine Nehri kıyısında uzanırken tasvir ederken, İzzet Ziya kadınları sahilde uzanmış olarak gösterir. Courbet’nin eserinde olduğu gibi, İzzet Ziya’nın tablosu da kadınları gündelik hayatta, doğal ve samimi bir şekilde tasvir eder, bu da kadınların yaşamlarının içsel bir bakış açısıyla sunulmasını sağlar.

İzzet Ziya’nın Kişiliği ve Sanatı

İzzet Ziya, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde yaşamış önemli bir ressam ve saray memurudur. Sultan II. Abdülhamid döneminde doğmuş ve Sultan Mehmet Reşat ile Sultan Vahdettin dönemlerinde sarayda görev almıştır. Eğitimini İstanbul’da alan İzzet Ziya, resim sanatına olan ilgisi ve yeteneği büyük oranda Paris’te yaşarken tanıştığı sanatçılardan edinmiştir. Karikatür dergilerinde karikatürleri yayınlanan sanaçtının özellikle Kalem Dergisi’nde yayımlanan güçlü ve karakteristik çizgileri dikkat çekti. İzzet Ziya’nın Osmanlı Saray Ressamlarından biri olması onun bu cesur ve anlatım dili daha sınırsız tavrı sebebiyle oldukça ilginçtir. Hayatının bir dönemini Paris’te geçirdiğini düşününce aydın bir sanat çevresinde yeterince beslendiğini anlayabiliyoruz.

Resimlerinin yanı sıra desenleri ve yazı üslubuyla da tanındı. 1908’de İkinci Meşrutiyet’in ilanının ardından saraydaki en yüksek mevkilerden biri olan özel kalem müdürlüğüne atandı. Aynı zamanda, Fausto Zonaro’nun yerine kısa bir süre resmi saray ressamı olarak da çalıştı. Saray mimarı Vedad (Tek) Bey’in Sultan V. Mehmed Reşad’a sarayın bir saray ressamına ihtiyacı olduğunu bildirmesi üzerine bu göreve atanmıştır. 1914’te, on sekizinci yüzyıl sonlarında yaşamış saray ressamı Konstantin Kapıdağlı’nın Sultan Üçüncü Selim’in Portresi adlı tablosunun Fransız Büyükelçiliği’nde çıkan bir yangında yok olmasının ardından yeniden yapılması için görevlendirildi. Fransız hükümeti, saray ressamı olarak son görevi olacak bu reprodüksiyondaki başarısından dolayı onu bir madalya ile ödüllendirdi. İzzet Ziya, 1916’daki başlangıcından itibaren Galatasaray Sergileri’ne katıldı ve Resimli Gazete’deki görevinin ardından Yeni Kitap’ta çizer olarak çalışmaya devam etti.

Meşhur III. Selim Portresi

1912 yılında, Trablusgarp Savaşı sonrasında saray ressamı Fausto Zonaro’nun sınır dışı edilmesinin ardından, saray mimarı Vedat (Tek) Bey, bir ressam ve desinatör ihtiyacı olduğunu belirtti. Bu ihtiyaç üzerine İzzet Ziya bu göreve getirildi. III. Selim’in var olan portresinin talihsiz bir yangında kaybolmasının üzerine Sultan Mehmet Reşat’ın emriyle bu tablonun benzerini yeniden hayata geçirerek III. Selim’i tekrar resmetti. İzzet Ziya’nın III. Selim portresi, Osmanlı Ressamlar Cemiyeti Gazetesi ve Şehbal gibi dönemin yayın organlarında büyük övgüler aldı. Ayrıca, Fransız Hükümeti tarafından kendisine Instruction Publique (maarif nişanı) takdim edildi.

“… gördüğüm tüm bu resimler, tutarlı bir biçimde, içinde yaşadığı toplumdan, onun ahlâki ve estetik değerlerinden (daha doğrusu değersizliklerinden) etkilenmeden, kendi için ve kendi içinde bir dünya yaratan (bilinçle ya da sezgileriyle, bilemeyeceğim) bir sanatçıyla karşı karşıya olduğumu duyurdu bana.” (Ferit Edgü)

Kaynakça

Ferit Edgü, “İzzet Ziya’nın-Çok Özel-Çıplakları”, P Sanat Kültür Antika, S. 18, Yaz 2000, s. 108.

Kürşat Coşgun, “İzzet Ziya Turnagil”, Karikatürcüler Derneği

Özçelik, Ali. “‘İZZET ZİYA, SARAYDAN HATIRALAR’”. Tarih Ve Günce, c. 2, sy. 4, 2019, ss. 231-4.

“Sanatçı, İzzet Ziya- Deniz Kıyısındaki Kız (1920)”, SakıpSabancıMüzesi.org

DASTARLI DELLALOĞLU, Elif. “TANZİMAT’TAN CUMHURİYET’E TÜRK RESMİNDE MODERNLEŞME: İMGELER VE BATILI KİMLİK”. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ