Her ay sanat dünyasına damga vurmuş eserleri, performans sanatlarını, sanatçıları ve dönemleri Söylenti Sanat Dozu‘nda ele alıyoruz. Serinin bu ayki yazısında kültür-sanat kategorisi editörlerimizden Gülizar Nehir Gülkanat ile aklımızı sıkça kurcalayan “Modern Sanat ve Çağdaş Sanatın Farkı Nedir?” sorusuna yanıt arıyoruz.
Günümüzün sanat dünyasında “modern” ve “çağdaş” kelimelerini sık sık duyuyoruz. Ancak çoğu sanatsever, bu kelimelerin eserlerle bağlantı kurmakta zorlanıyor. Hangi eser modern sanat kategorisine girer, hangisi çağdaş sanattır çoğu zaman karışır. Bunun en büyük nedeni günümüzde bu kelimelerin neredeyse aynı anlamda kullanılmasıdır. Modern ve çağdaş kelimeleri sanat alanında karmaşaya yol açabildiğinden, modern sanatın ve çağdaş sanatın farklı dönemleri ifade ettiği ve ikisinde de farklı tekniklerin kullanıldığı söylenebilir.
Modern Sanat: 1860’lardan 1970’lere Sanatın Dönüşümü
1860’lı yılların başında sanat eserleri yalnızca aristokratların konu edildiği, belirli kuralların takip edildiği veya sadece çizgisel perspektifin uygulandığı şeyler olmaktan uzaklaşmaya başlar. Kraliyet üyelerinin portrelerinin ve sanat okullarının çizdiği katı sınırların içinde sanat eserleri üretmek yaratıcı zihinlere yeterli gelmemeye başlar ve böylelikle modern sanat adı verilen hareket doğar. Modern sanat döneminde yaratılan eserler genellikle bugün müzelerde ve galerilerde önünden geçenlerin “Bunu ben de yaparım!” dediği eserlerle karıştırılır. Ancak modern sanat döneminde üretilen eserler arasında Pablo Picasso, Salvador Dali, Vincent Van Gogh ve Frida Kahlo gibi sanatçıların eserleri de yer alır. Yani modern sanat, bugün “gerçek sanat” olarak da adlandırılan en ünlü ve en çok sevilen sanat eserlerini bünyesinde bulundurur.
Modern sanatın doğuşu sayesinde sanatçılar diledikleri konu hakkında eserler üretebilmeye, bu sayede toplumsal olaylar ve bireysel duygular hakkında özgürce fikirlerini aktarabilmeye başlarlar. Kullanılan malzemelerden seçilen konulara çok geniş bir alanda değinirler. Bireysel ve toplumsal konular da en az manzara resimleri kadar yoğun sayıda olsa da genel olarak “sanat, sanat içindir” anlayışı yaygındır. Modern sanat, “modernizm” kelimesi ile dönemin yenilik, modernlik ve farklılıklarıyla şekillenen bir isim alır.
Modern Sanatın Yolculuğu
Modern sanat döneminin başlangıcı, Empresyonizm yani İzlenimcilik akımına denk gelir. Empresyonizm akımı geleneksel sanat anlayışına karşı çıkan özellikleriyle öne çıkar. Geleneksel sanat anlayışına göre nesneler ideal ve kusursuz bir şekilde yansıtılmalıyken, Empresyonizm akımıyla birlikte artık önemli olan nesnenin o an yarattığı izlenimi aktarmaktır. Bu anlayış ise modern sanatın kapılarını aralar ve böylelikle sanatta amaçlanan “ideal” olandan çıkarak, hislere, duygulara, hatta düşüncelere evrilir. Empresyonizm döneminin ön ayak olduğu modern sanatın ilk eseri ise Édouard Manet‘in 1863 yılında tamamladığı, Luncheon on the Grass (Kırda Öğle Yemeği) adlı eserdir.
Orijinal dilindeki ismi Le Déjeuner sur l’herbe olan eser, III. Napolyon tarafından reddedilen eserlerin halk tarafından değerlendirilmesi için açılan Reddedilenler Salonu’nda Le Bain (Banyo) ismiyle ilk anda reddedilir ve büyük bir alay konusu olur. Bunun nedeni, eserin dönemin sanat anlayışına hiçbir şekilde uymaması ve resmediliş tekniklerinin alışılmışın dışında olmasıdır. Manet’in eseri, aydınlık ve karanlık ışıklandırmalar arasında herhangi bir yumuşak geçiş uygulanmaması ve bu nedenle kontrastın öne çıkmasıyla dönemin farklı bir ışıklandırma örneğidir. Bunun yanı sıra eserde çıplak bir kadının giyinik erkeklerin yanında oturuyor olması ve izleyiciye doğrudan bakmasıyla da tepki görür. Manet’in figürleri kalıpların dışına çıkarması ve yeni bir ışıklandırma tekniği kullanarak klasik kuralları reddetmesiyle bu eser, modern sanatın ilk eseri olarak anılır.
Édouard Manet’in kapılarını araladığı modern sanat, başlangıcı olan Empresyonizm akımının yanı sıra birçok sanat dönemini de barındırır. Post-Empresyonizm, Fovizm, Kübizm, Ekspresyonizm, Sürrealizm, Bauhaus, Art Deco, Art Nouveau, Fütürizm, Dada, Pop Art, Meksika Müralizmi, Brütalizm gibi sanat tarihinin en önemli eserlerinin yaratıldığı dönemler modern sanata dahildir. Bu dönemlerden Post-Empresyonizm, Sürrealizm ve Pop Art akımları klasik yargıları tamamen yıkması ve hâlâ çokça sevilen eselerin üretilmesi nedeniyle modern sanatın çağdaş sanatla karıştırılmasına yol açar.
Post-Empresyonizm döneminde Vincent Van Gogh ve Paul Gauguin için bu dönemin yıldız sanatçıları denebilir. Özellikle Vincent Van Gogh, bu dönemde ürettiği eserlerle dönemin kendi adıyla anılmasına neden olur. Empresyonizm döneminden sonra gelen bu dönemde, yalnızca ışıklandırma değil sanatçının bireysel dünyasının konu edilmesi de büyük bir farklılıktır. Fırça darbeleri, konular ve figürler sanatçıların duygu durumlarını ve felsefi iç dünyalarını öne çıkarır. 1885 ve 1905 yılları arasında süren bu dönemde yaratılan eserlerin bugün hâlâ büyük bir ilgi görmesi modern sanatın bir parçası oldukları gerçeğini değiştirmez.
Sürrealizm, modern sanatın öne çıkan akımlarından biridir. Bu dönemde üretilen eserlerde daha önceki eserlerin aksine yalnızca düşünce, nesne veya duyguların yerini bilinçaltı kavramı alır. Bilinçaltındaki gerçek dışı düşüncelerin, rüyaların ve hayallerin tema olarak alındığı eserler izleyiciye ilk bakışta bir mesaj vermez. Bu nedenle sürrealist eserler genellikle modern sanatın dışında düşünülür ancak tam aksine içindedir.
Modern sanatın, çağdaş sanat ile karıştırılmasına en çok yol açan dönem ise Pop Art dönemidir. Andy Warhol‘un dönemi olan Pop Art, Post-Modernizm olarak da adlandırılabilecek bir dönemdir. Modern sanatın ciddi, duygusal ve yoğun tarafına bir tepki olarak da çıkar. Sanat eserlerinde ironi, mizah, kolaj gibi fikirler ve teknikler kullanılarak daha “eğlenceli” bir anlayış ortaya konur. Bu nedenle Pop Art, çağdaş sanata geçişin ilk adımıdır. Sanat eserlerinde fotoğraf, video, performans gibi “çağdaş” tekniklerin kullanılmasıyla modern dönem yavaş yavaş sona ererek yerini çağdaş sanata bırakır.
Çağdaş Sanat: 1970’lerden Bugüne Sanat
Akademik ve klasik sanat dönemlerinde sanatçıların çalışma alanları katı kurallarla belirlidir. Buna tepki olarak doğan modern sanatta ise sanatçılar fırçalarının özgürlüğünü keşfettiği ve iç dünyalarını da eserlerine yansıtabildikleri bir döneme girerler. Ancak bir yerden sonra yalnızca dış dünyanın veya duyguların yansıtıldığı bir sanat anlayışı yeterli olmaz. Bunun yerine daha yaratıcı, eğlenceli veya toplumsal olayların merkeze alındığı eserler, performans sanatları ortaya çıkar. Çağdaş sanat genellikle dönemlerle değil, ancak kullanılan teknikler ile bölümlere ayrılır. Bu tekniklerde teknolojinin ve toplumların yaşadığı dönüşümlerle deneysel eserler ortaya çıkar. Çoğu zaman etik değerlerin dahi sorgulanabildiği çağdaş sanatta Pop Art sonrası artarak devam eden bir yaratıcı yöntemler serisi görülür. Çağdaş sanatın öne çıkan akımları arasında Minimalizm, Kavramsal Sanat, Fotorealizm, Fluxus, duvar resimleri, dijital sanat ve performans sanatları yer alır. Bu akımlar arasında kavramsal sanat ve Fluxus çağdaş sanatın en dikkat çeken akımlarıdır. Dijital sanat ise çağdaş sanatın en yeni akımıdır.
Kavramsal sanat, herhangi bir nesne veya temaya ait olabilir. Bu akımda eserin son hâlindense sanatçının yapım aşamasındaki fikri daha önemlidir. Herhangi bir nesne eserin merkezinde olsa dahi, sanatçının amacı sanatın bir nesneyi göstermek değil aslında arkasındaki düşünceyi aktarmaktır. Bir olayı, durumu veya duyguyu aktarmaktansa sanatın kimin için yapıldığı, sanatın ne olduğu bir sorgulatmayı amaçlar. Kavramsal sanata göre bir düşünce bile sanat eseri sayılabilir.
Fluxus, akış veya akışta olmak anlamlarına gelen bir çağdaş sanat akımıdır. Çağdaş sanatın anlayışına uygun olarak kalıplara karşı bir isyan olarak çıkar. Sanatın kusursuz, yalnızca zenginlere göre bir alan olmasına bir tepkidir. Sanatın farklı yöntemlerle geniş kitlelere yayılması ve bir mesaj aktarması amaçlanır. Çağdaş sanata büyük bir damga vurmasına rağmen “Fluxfeast and Awake” adlı bir etkinlikle akım sona erer.
Çağdaş sanatın günümüzdeki en önemli örneği olan dijital sanat, teknolojinin her geçen gün gelişmesiyle de birçok eser verir. Fırça ve tuvaller yerine tabletler, bilgisayarlar ve 3D yazıcılar kullanılarak yaratılan eserler dijital sanata aittir. Yalnızca dijital çizimler değil, videolarla ve animasyonlarla da zenginleştirilir. Türkiye’de Refik Anadol bu alanda öne çıkan bir sanatçıdır. Yapay zekânın da ilerlemesiyle dijital sanat eserleri git gide gelişmektedir.
1860’larda başlayıp yaklaşık 100 yıl süren modern sanat, ortaya konan eserleri ve öne çıkan sanatçıları ile sanat tarihinin en önemli dönemlerindendir. Çağdaş sanat ise modern sanatın farklılık ve özgürlük fikrini geliştirerek devam ettiren bir süreçtir. Bugün hâlâ yeni eserlerle gelişen çağdaş sanat, deneyselliği ve yeniliğiyle sanat dünyasına yenilikler getirir.
Kaynakça
“What is Modern Art?”. Eden Art. Web. 19.08.2025
“Luncheon on the Grass”. Google Arts and Culture. Web. 20.08.2025
“”What’s the Difference Between Modern and Contemporary Art?”. Google Arts and Culture. Web. 20.08.2025
“Contemporary Art Movements: What Are the 11 Most Notable? | The Collector”. The Collector. Web. 20.08.2025
“Conceptual Art”. Tate. Web. 20.08.2025
“Fluxus Movement Overview”. The Art Story. Web. 20.08.2025
