Söylenti Sanat Dozu’nda Bu Ay: Medea

Söylenti Dergi’nin kültür-sanat ekibi editörleri tarafından hazırlanan bu yazı dizisinin her birinde farklı bir sanatsal perspektifi ya da yeni bir sanatçıyı keşfe çıkıyoruz. Bu içeriğimizde ekibimiz editörlerinden Mehmet Samet Acar, Medea ve Jason‘un trajik efsanesinden hayat bulmuş yapımları inceleyecek.

Euripides’in Medea Trajedisi

Medea oyununun yazarı Euripides, Salamis Deniz Savaşı gerçekleşirken, milattan önce 480 yılında Salamis Adası’nda doğdu. Babası meyhaneci ve annesi manavdı. Bu bilginin kesinliği şüphelidir zira Atinalı Euripides’in tiyatrodaki yenilikçi bakış açısından ve düşüncelerinden rahatsız olan Aristohpanes ve o dönemin diğer komedya yazarları, onu soylu bir aileye bağlamak istemiyorlardı. Diğer bir yandan, Yunan tarihçi Philokhoros‘a göreyse babası varlıklı bir toprak sahibiydi ve annesi soyluydu.

Çağdaşları tarafından sahnelerin filozofu olarak tanınan Euripides, meşhur Yunan filozof Sokrates ile yakın arkadaştı. Tiyatroya pek bir hevesi olmayan Sokrates, söylenene göre arkadaşının oyunlarını hep izlerdi.

Yunan filozof Aristoteles ise, Poetika‘da Euripides hakkında ozanların en trajiği olarak bahseder ve kendisini pek de başarılı bulmaz. Onu Sophokles ile kıyaslayarak şunları der: “Sophokles karakterleri olmaları gerektiği gösterirken, Euripides onları oldukları gibi gösterir.”

Prodikost’tan hitabet ve Anaksagoras’tan felsefe dersleri alan Euripides, Medea ile yarıştığı Dionysia festivalinde, Aiskhylos’un oğlu Euphorion ve Sophokles’in arkasında kalarak, üçüncü oldu. M.Ö. 431’de sahnelenen Medea, Euripides’in belki de en çarpıcı ve en meşhur olmuş oyunudur. Güç hırsını ve adaletsizliği beraberinde getiren cinneti temel alan bu oyun, Kolhis prensesi Medea ile Jason’un efsanesini aktarır.

Mesut bir şekilde Korint’te bir süre yaşayan bu çiftin iki çocuğu vardır. Oyun, Jason’un Korint kralı Creon’un kızı ile evlenme kararına karşı büyücü Medea’nın duyduğu kederin aktarılmasıyla başlar. İntikam arzusu ile biricik evlatları arasında zorlu bir içsel mücadeleye giren Medea; Creon’u, Korintli Prensesi ve kendi çocuklarını katledip Jason’dan öç almaya karar verir. Oyunun ilerleyen kısımlarında Kolhis prensesi Medea kafasındaki trajik intikam planını gerçekleştirir ve hem güneş tanrısı hem de büyükbabası olan Helios‘un at arabasıyla Korint’ten kaçar.

Her ne kadar Medea’nın yaptığı canice bir şey olsa da, Euripides oyunu o kadar iyi yazmıştır ki okuyanların zihninde şu karmaşık düşünceler belirir: Çocuklarını soğukkanlılıkla mı yoksa şiddetli bir öfke krizi geçirerek mi öldürdü? Onu günahkar bir katil olarak mı yoksa haksızlıklar sonucu akıl sağlığını yitirmiş bir insan evladı olarak mı görmeliyiz? Ayrıca, Atinalı yazar kurguyu güçlendirmek için efsaneye müdahale ederek ölümleri hakkında başka kaynaklarda farklı bilgiler bulunan büyücü Medea’nın çocuklarını analarına öldürtür. Baş karakterinin acımasızlığını vurgulamak için de efsaneye göre Jason’un işlediği kardeş cinayetini de Medea’ya yükler. (İş Bankası Kültür Yayınları)

Oyun hem konusuyla hem de bazı teknik detaylarıyla çağdaşlarından farklıdır. Oyunun ana karakteri olan Medea, sahneye çıktığı andan oyunun sonuna kadar seyircilerin önünden hiç ayrılmaz ve kendisine düşmanca tutumlarda bulunan erkeklerle çarpıcı diyaloglara girip onları ikna etmeyi başarır. Ayrıca, eserde seyirciler tarafından pek de şiirsel bulunmayan gündelik ifadeler hatta kaba ve müstehcen kelimelere yer verilmiştir. (İş Bankası Kültür Yayınları)

Medea ve Jason’un trajik efsanesi, Euripides’in oyunuyla beraber büyük bir ün kazanır; farklı kurgularla sayısız kere sahnelenir, tabloları yapılır, filmleri çekilir…

İş Sanat

İş Sanat’ın 2021 yazında hayata geçirdiği Teos’ta Tragedya serisinin ikinci bölümünde bizi Medea karşılıyor. Cumhuriyet Gazetesi’ne verdiği röportajda “Medea’yı, beş aylık hamileyken oynamak enteresan bir deneyimdi” diyen tiyatro sanatçısı Elif Ürse başrolde yer alırken; Gizem Erdem, Güliz Gençoğlu ve İpek Türktan ise koroları canlandırıyor.

İzmir sınırları içerisinde yer alan Teos Antik Kenti‘ndeki arkeolojik kazılara farkındalık uyandırmasının yanı sıra bu seri, klasik bir trajediyi o döneme ait bir atmosferde yeniden sahnelenmesine olanak verdiği için de ayrıca önemlidir. Mehmet Ergen’in yönettiği bu oyunu ve serinin diğer bölümlerini izlemek için buraya tıklayabilirsiniz.

Frederick Sandys

1868 yılında Britanyalı ressam Frederick Sandys, Medea’yı zehir hazırlarken resmetti. Tablodaki modelliği de Sandys’in Norwich’te tanıştığı ve ona modellik yapması için Londra’ya getirttiği Keomi Gray üstlendi. Ön Rafaellocu Sandys, Medea’yı çizdiği aynı yıl içinde Kraliyet Sanat Akademisi’nin sergisine sunduğunda, her ne kadar tablonun iyi olduğu düşünülse de, eser reddedildi. Ertesi yıl sergiye kabul edilen bu tablonun 1868’te Medea’nın nahoş doğasından mı yoksa başka sebeplerden mi reddedildiği günümüzde hala tartışma konusudur.

Sehpanın üstünde yer alan kurbağa, bitki kökleri ve şeytanî maddelerle dolu deniz kabukları gibi cadılığa ait nesneler bu trajik karakterin büyücü yönünü vurgulamaktadır. Ressam, “cadı” Medea’nın çocuklarını öldürmesine gönderme yapmak için zekice bir yönteme başvuruyor ve onu çocukları kötülükten koruduğuna inanılan mercan taşından yapılma kolyesini çekiştirirken resmediyor.

Jean-François de Troy

Jason Swearing Eternal Affection to Medea (TR: Jason Medea’ya Sonsuza Kadar Sürecek Sevgisi için Ant İçiyor) ve The Capture of the Golden Fleece (TR: Altın Post’un Ele Geçirilişi) eserleri Jason ve Medea’nın öyküsünü anlatan yedi resimlik bir serinin çalışmalarından ikisidir ve Londra’daki National Gallery’de yer almaktadır. Romalı şair Ovid’in Metamorphoses (Dönüşümler) adlı eserindeki Jason’un bölümlerini baz alan Fransız sanatçı Jean–François de Troy, çizimleri, Paris’teki Goblen (Fr: Gobelins) duvar halısı fabrikası için eskiz olarak tasarladı.

Çizimler 15 Şubat 1743’te, nihai halleri ise 1746 Ağustos’unun sonunda tamamlandı ve 1748’te Paris’e getirildi. Ertesi yıl, Gobelins fabrikasında dokumaya başlandı. Versay Sarayı‘ndakiler de dahil olmak üzere, sekiz tamamlanmış duvar halısı dizisi dokundu. Bu dizilerden bir diğeriyse, günümüzde Londra’daki Victoria ve Albert Müzesi’nde sergilenmektedir.

Jason Swearing Eternal Affection to Medea tablosunda, çiftimizi ormanın derinliklerinde yakalıyoruz. Gücü ve iktidarı temsil eden Altın Post’u almak için Medea’nın yardımını isteyen Jason’u yalvarır vaziyette Medea’nın elini tutarken görürüz. Havadaysa, Jason’un kalbine aşk okunu atmaya hazırlanan Eros bulunmaktadır. Elindeki otlardan Jason’a bir parça vermesi ve büyücülükle ilişkilendirilen Hekate heykeline yaslanması, Medea’nın büyücü yönüne atıfta bulunmaktadır. Kolhisli prenses Medea, Doğulu bir prensese uygun egzotik bir kostüm içinde tasvir edilmiştir.

Aietes‘in boğalarını başarıyla ehlileştiren Jason’ı The Capture of the Golden Fleece tablosunda, Altın Post’u ele geçirmiş şekilde görürüz. Bazı Argonotlar (Jason’un kahramanları) gemiyi hazırlarken bazılarıysa liderlerinin postu söküşünü büyük bir hayretle izlemektedir. Buyurgan bir şekilde çizilen Medea da, diğerleri gibi, ele geçirilen Altın Post’a bakmaktadır ve ayağının dibindeyse kendi marifetleriyle uyuttuğu ejderha yer almaktadır.

Bu eserler, Fransa Kralı XV. Louis’nin yiğitliğini göstermek amacıyla yapıldı ancak Romantik yazar Goethe, olayı farklı bir taraftan ele almaktadır. Goethe, eserleri, Fransa İmparatorluğunun veliahtı ile evlenmek için yola çıkan Marie Antoinette için kurulmuş sergiyi gezerken gördü. Antoinette ile eşi XVI. Louis tahta çıktı ancak Fransız İhtilali sonucu ikisi de idam edildi. Goethe’ye göre Jason ve Medea trajedisi, gelecekte yaşanacak uğursuzlukların bir alametiydi. (National Art Gallery)

Eugène Delacroix

Fransız Romantik sanatçı Ferdinand Victor Eugène Delacroix‘nın 1838’te sergilediği Medea About to Kill her Children (TR: Medea Çocuklarını Öldürmek Üzere) adlı tablosunda, oyunun sonundaki cinayet eşsiz bir sembolizmle resmedilmiştir. Medea iki oğlunu kollarının altında tutarken sol elinde bir hançer vardır. Sanatçı, yaşanacak olayın acımasızlığını göstermek ve Medea’nın öfkesini karanlıkla vurgulamak için onu ve oğullarını ışıksız bir mağaranın içinde çizmiştir. Gözlerine intikamdan gölge düşmüş, işleyeceği cinayetin ahlaki boyutunu hesaba katamaz olmuştur. Sanatçı, sembolizmde annenin besleyici yönünü vurgulayan göğüslere dikkat çekmiş, çocukları da göğüslerin hemen altında resmetmiştir.

Evlatlarına bakarsa işleyeceği cinayetin trajedisiyle yüzleşeceğinin farkında olan Medea’nın gözleri geriye çevrilmiştir, sanki yaşadığı acı olayları kendisine hatırlatıp öfkesine odaklanmaya çalışıyor gibidir. Eugene Delacroix’in bu eseri, Paris’teki Louvre Müzesi’nde sergilenmektedir.

Kaynakça

Euripides. Medea. İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.

Çolak, Öznur  Oğraş. “İş Sanat ‘Teos’Ta Tragedya’, ‘Medea’ Ile Devam Ediyor.” Cumhuriyet Gazetesi, 10 Auğustos 2021, www.cumhuriyet.com.tr/haber/is-sanat-teosta-tragedya-medea-ile-devam-ediyor-1859248.