Homo vidensin kelime anlamı gören (izleyen) insandır. Bu kavram televizyonun icadı sonrası insanların ekran karşısında saatler geçirerek okumadan uzaklaşması sonucu ortaya çıkmıştır. Homo sapiendsin (bilen insan) soyutlama yeteneğine videoların basit yapıları nedeniyle zarar gelmesi sonucu homo vidense geçiş yaşandığı ifade edilmektedir. Soyutlama yeteneğimizin zayıflaması okuduklarımız ya da duyduklarımızı zihnimizde canlandırmakta zorlanacağımızdan anlamına gelmektedir. Bunun da kapasitemizde olumsuz etkiler yaratacağı bir gerçek diyebiliriz. Eğer zihnimizde bazı kelimeleri canlandıramazsak o kelimeler sonunda dilimizden çıkıp dilde sadeleşmeye neden olabilir. Tüm bunlar sadece dilden ya da soyutlama yeteneğimizden değil aynı zamanda düşünme becerilerimizden eksileceğimiz endişelerine neden olmaktadır.
Video ve Çocuk: Çocukluk Döneminde Ekran Kullanımı
Video – çocuk, ekranı hayal dünyasını geliştirecek etkinliklerin önüne koyan sürekli ekranda vakit geçirmek isteyen ve geçiren çocuğa verilen isimdir. Çocuğun daha okula başlamadan ekran ile tanışması onu görme ile öğrenmenin rahatlığına alıştıracağından bu çocuklar görerek öğrendiği somut dünyanın basitliğine sarılıp soyut dünyanın düşünmek için çaba harcanacak zengin dünyasını reddedebilir.
Çocukların reyting kaygısı ile içerik üreten birimler tarafından bilgilendirici olmaktan uzak eğlendirici içeriklerle beslenmesi sonucu homo ludens’i (oyuncu insan) aşırı tatmin edilir. Bu çocuklar yetişkinlikte de oyuncu tarafını sanal alemde oyunlar oynayarak tatmin etmeye yönelebilir. Bu tatmin bağımlılık seviyesine ulaştığında yetişkinliğe erişememiş yetişkin sayısı artabilir. Bu yetişkinler gerçek hayatta sosyalleşmektense sanal ortamda sosyalleşmeyi tercih edebilirler. Bu durumda sosyal bir varlık olan insan gün geçtikçe daha da asosyalleşip kendi doğasından uzaklaşabilir. İnsanın doğasından bu şekilde uzaklaşmasının da hem bireylerde hem de topluma hasar bırakacağını söyleyebiliriz.
Homo Videns ve Sosyal Medya
Her ne kadar homo videns kavramı televizyon ile ortaya çıksa dahi asıl tehlikenin sosyal medya ile başladığını söyleyebiliriz. İnsanlar her ortamda ellerindeki telefonlarla video içerikler tüketmektedir. İnsanların kendilerini sürekli ekrana maruz bırakmalarının, okumaya hatta düşünmeye zarar veren bir değişim olduğu yıllardır yaşayarak ve gözlemleyerek vardığım bir kanı.
Sosyal medya uygulamaları gerek yapı olarak gerekse içeriklerin üretilme şekillerince insanları mümkün olduğunca içerik tüketmeye teşvik etmek üzere kurulmuş yapılar. Araştırmalar sosyal medya bağımlılığının kısa süreli videoların kaydırılması sistemi ile birlikte arttığını göstermektedir. Bu bağımlığın beynimizin hızlı bir şekilde dopamin salgılatıp beyni belli bir dopamin seviyesine alıştırdıktan sonra düşen dopamin seviyesi ile tekrar aynı seviyeye çıkmak için sosyal medya araçlarına ihtiyaç duyulması sonucu ortaya çıktığını gösteriyor.
Sosyal medyanın kısa süreli ve birkaç uyaranlı videoları insanların dikkat sürelerine de etki ediyor. Odaklanma problemlerinin kültür, bilgi birikimi ve verimliliğe zarar verme ihtimalinin yanında öğrencilerin başarılarında dahi olumsuz etki etmesi de olası. Bu durum bağımlılık yaratan mevcut sistemin doğal bir sonucu.
İçerik Tüketiminde Özgürlük
İçerik tüketiminde özgürlük, homo vidensin önüne koyulan görüntüleri ve içerikleri tüketmesi başkalarının yaptığı seçimler içinden seçim yapması anlamına gelmektedir. Ancak ikinci elden seçim yapan insan seçimlerinde özgürdür diyemeyiz. Dolayısıyla bu gelişimlerin her ne kadar insanları özgürleştirdiği düşünülse de homo videns ikinci kaynak bir tüketici olması özgürlük kısıtlayıcı bir durumdur diyebiliriz.
Sosyal medyada birileri görsel değeri daha yüksek olandan daha az olana doğru haber değerlerini belirlerken gerçek haberlere ulaşmakta zorlanıyoruz. Görüntü yoksa haber de yok mantığı ile işleyen görselliğin ön planda olduğu uygulamalarda saatlerimizi harcayarak, bizim ve toplumumuz için önemli olan bilgilerin birçoğunu kaçırıyoruz.
Gördüklerimiz Her Zaman Gerçek Mi?
Homo Videns gördüğüne inanma eğilimindedir. Bunun sebebi görerek öğrenmeye alışmış olmasıdır. Bu durum oldukça tehlikelidir çünkü görüntüler montajlanarak istenilen şekilde manipüle edilebilmektedir. Bu da kolay bir şekilde kitlelerin yönlendirilmesi riskini beraberinde getirmektedir. Çünkü homo videns, görüntünün sağladığı tembelleşmeden ötürü gördüğünü çoğunlukla sorgulamadan kabul etmektedir. Homo videns olmaktan çıkıp homo sapiends olma yolunda ilerlemedikçe manipüle edilmeye açık bireylerin sayısı artmaya devam edecektir. Bu noktada manipülasyondan korunmak için homo vidensin sağladığı görerek öğrenme rahatlığından feragat edip gördüklerimizi yazılı kültürle desteklemek sağlıklı bir öneri olabilir.
Homo Vidensin Gelişimi
Bize sunulmuş ve çoktan başını alıp gitmiş bir düzen var ancak tüketici olarak seçme özgürlüğümüzü geri alma hakkına sahibiz. Etrafımız teknolojik aletlerle dolu ancak onlar bizi değil biz onları kullanıyoruz. Şu an tamamen homo vidensleşmiş olsak dahi buna bugün son verme ya da toplum yararına kullanma kararı yine bize ait.
İnteraktif medya tasarımcısı olarak hedef kitleyi uyuşturmadan, toplumun yararı gözetilerek içerik oluşturulması gerektiğine inanıyorum. Çok izleyici kaliteli iş değildir. İzlenme sayısının çok düşük olması göze alınarak içeriği dolu işler çıkartılmalıdır. Bunun sağlanması için gerekirse yeni video dilleri oluşturulmalıdır. Çoğunluk bu görüş ile ilerlemeye başladığında insanların dikkat süresi nasıl azaldı ise o şekilde kademe kademe artırılabileceğine inanıyorum.
Yazılı kültürün hayatımıza yeniden yerleşmesi gerektiği konusunda Sartori’ye her ne kadar katılsam da video günümüzde kendi kültürünü oluşturmuş durumda. Biz bu kültürü iyileştirip faydalı bir hale getirmediğimiz sürece yazılı kültürü istediğimiz noktaya getirmemiz mümkün değil. Bu sebeple iki kültürün de birbirini desteklediği yeni bir ortam oluşturulmalıdır diyebilirim.
Kaynakça
Uzel, Enis Berkay. “Sosyal Medya, Haz ve Bağımlılık.” AçıkBeyin , 10 Ağustos 2021, Web. Erişim tarihi: 3 Kasım 2024.
Vitali, Daniele. “Dil Değişiyor Ama Basitleşiyor Mu Yoksa Karmaşıklaşıyor Mu? İşte Olanlar – FIRSOnline.” FIRSTonline , 28 Mayıs 2023, Web. Erişim tarihi: 3 Kasım 2024.
Gizem Ece Gönül. “Johan Huizinga’nın Homo Ludens’i.” Söylem Filoloji Dergisi , cilt. 4, hayır. 2, 30 Aralık 2019, s. 582–585, Web. Erişim tarihi: 3 Kasım 2024.
“Sosyal Medya İle Odak Süresi̇ Geri̇lemesi̇ – e-Gzt ADÜ.” E, gzt.adu.edu.tr/haber/sosyal-medya-ile-odak-suresi-gerilemesi-8075, Web. Erişim tarihi: 7 Ekim. 2024.
Sartori, Giovanni. Görmenin İktidarı: Homo Videns: Gören İnsan. Gül Batuş. Bahar Ulukan. Karakutu Yayınları,2004.
Kapak görseli: Freepik
