“Bir şeyler üretmeyi, yaşamaktan daha çok seviyorum ve yok olmadan kendimi ifade etmeliyim.”
Sonia Delaunay
Sonia Delaunay, 1885 yılında Ukrayna’da doğmuştur. Yoksul bir ailede doğan Delaunay, küçük yaşta St.Petersburg’da yaşayan amcasına evlatlık verilmiş ve kaliteli bir eğitim alma şansı elde etmiştir. Sanat eğitimini Almanya’da alan sanatçı, daha sonra tekrar Paris’e dönerek sanat hayatına devam etmiştir. Başarılı sanatçı, 20. yüzyılda bir kadın sanatçı olarak sanata yeni bir soluk getiren orfizm akımının öncülerinden olmuştur. Simultanizm olarak da adlandırılan orfizm akımının etkisi, yalnızca tablolarında değil tekstil ve dekorasyon tasarımlarında da görülmektedir. Sanatın herhangi bir dalını diğerinden üstün görmeyen Delaunay, çok yönlü tasarımlara imza atmış, sanata dair bakış açısını şu sözleriyle de desteklemiştir: “Benim için resmimle sözde ‘dekoratif’ çalışmam arasında bir boşluk yok. Küçük sanatların sanatsal açıdan sinir bozucu olduğunu asla düşünmedim; aksine sanatımın bir uzantısıydı.’’
Delanuay’ın sanatını daha iyi anlayabilmek için dönemin şartlarından da biraz bahsedelim.
Delaunay, Birinci ve İkinci Dünya Savaşı’nı yaşamış, bir Yahudi ve anne kimliği ile sanat yaparak para kazanmış ve ilgilendiği sanat alanında bir öncü olmuştur. O dönemdeki sosyal ve teknolojik değişimler beraberinde sanatta da büyük değişimleri meydana getirmişti. Dünyada yeni bir düzen kurulurken natüralizm geleneği yıkılmış ve yeni sanat akımları oluşmaya başlamıştı. Fransa’da ise Sonia Delaunay, eşi Robert Delaunay ve arkadaşlarının öncüsü olduğu renklerin ve desenlerin ön planda olduğu orfizm akımı yaygınlaşmıştır. Sanatını yalnızca tuval üzerinde sınırlamayan sanatçı, tekstil ve dekorasyon tasarımına da yeni bir soluk getirmiştir. Delanuay’ın moda tasarımcılığı kariyerine geçmeden önce tablolarına göz atalım.
Delanuay’ın, renklerin ve desenlerin ön planda olduğu orfizm akımının kurucularından olduğundan bahsetmiştik. Ball Bullier isimli yukarıdaki tablo, sanatçının orfizm akımını kullandığı ilk tablosudur. Paris’te bir balo salonu olan Ball Bullier, sanatçının tablosuna konu olur. Kadınların ve erkeklerin gittiği bu mekan ayrıca o dönem çağdaşlaşmanın bir göstergesi olarak görülüyordu.
Sanatçının Electrical Prisms isimli bir diğer eseri, Paris bulvarındaki ilk elektrikli sokak lambaları deneyiminin soyut bir tasviridir. Tablo esasen, Paris’teki Saint-Michel Bulvarı‘nda Sonia Delaunay ve kocası Robert’ın yeni kurulmuş elektrikli lambalarla karşılaştıklarında yaptıkları yürüyüşten ilham alır. Sonia’nın hızlı, yarı dairesel renkli çizgiler çizerek bu yapay ışıkların altındaki kaldırıma renk verme şeklini nasıl kopyalarken resmin sol tarafında birkaç kitap ya da dergilerin resmedildiğini görüyoruz.
Küçük yaşlardan beri modaya ilgi duyan Delaunay, teyzesinin kendisine yaptığı mali yardımı kesmesiyle tekstil tasarımına ağırlık vermeye başlar. Delaunay, ilk simultane giysisini 1913 yılında tül, ipek, muare (moiré) gibi kumaşlardan geometrik şekilleri getirerek tasarlar. Başlangıçta yalnızca özel müşterileri ve yakın çevresi için elbiseler yaparken bir süre sonra tiyatro oyunlarında kullanılmak üzere kostümler tasarlamaya başlar.
Özellikle Londra’da açılışı yapılan, Kleopatra Balesi adlı gösteri için hazırladığı kostümü oldukça etkileyicidir. Bir sandığın içinde taşınan Kleopatra, rengarenk ipek kefeni ile sahneye çıkmıştır.
Ayrıca o dönem savaş sonrası ekonomik nedenlerle malzeme sıkıntısı çekilmesi sonucu patchwork tekniğini büyük olçüde modern yaşama kazandırır.
Delaunay 1920’li yıllardan itibaren tekstil tasarımına daha fazla yönelir. O dönemde moda dünyasında Eski Mısır, Doğu ve Afrika kültürlerine ilgi duyulmaya başlanmış ve bu kültürlerde giyilen yöresel kıyafetler, tekstil tasarımlarına uyarlanmıştır. Endüstri Devrimi sonrası kadının sosyal hayattaki rolünün değişmesi, çalışma hayatına başlaması kadınların giyim alışkanlıklarını da değiştirmişti. Bu dönemde modern kadının özgürlüğünü simgeleyen geometrik desenli, vücudu saran kumaşlar kullanıldı. Bunun yanında geleneksel tasarımda kullanılan çiçekli desenlerin yerini geometrik şekiller almış ve bu da makine çağını simgelemiştir. 1924 yılında modacı Jacques Heim ile birlikte şirket kurarak kendi markasıyla baskılı ürünlerini üretmeye devam etmiştir.
Sonia Delaunay’ın kendi markasının reklamı için hazırladığı afişte de:
“Yaşayan sanatın günlük yaşama girmesi, modern biçimde yaşam için arzuladığınız her şey: manto, eşarp, çantalar, elbiseler, şapkalar, mobilyalar, halı ve kumaşlar…” yazmaktadır.
Kendi markasını kurmasının ardından Coco Chanel, Jeanne Lanvin gibi ünlü modacılarla da tanışma fırsatı bulmuştur. O dönemki en büyük başarısı ise, Uluslararası Dekoratif Sanatlar Sergisi’nde açtığı Butik Simültane‘dir. Bu sayede ismini daha fazla duyurmuş ve Londra’da Liberty mağazasında, New York ve Amsterdam’daki Metz&Co mağazalarında tasarımlarını satışa sunmuştur.
Sonia Delaunay’ın başarıları bu kadarla sınırlı kalmıyor. Delaunay, aynı zamanda birçok ilke de imza attı. Avrupa’da ilk soyut baskılı giysi koleksiyonunu tasarladı. 1964 yılında ise Louvre Müzesi’nde retroperspektif sergisi açılan ilk kadın sanatçıdır. Ressam ve tasarımcı kimliğinin yanında şair Blaise Cendrars ile bir ilk olan akordeon şeklinde bir kitap tasarladı. Ayrıca Fransız Onur Lejyonu (Legion d’Honneur) unvanına layık görülmüştür.
Yalnızca resim değil; tekstil, dekorasyon ve kostüm tasarımcılığı alanlarıyla ilgilenen sanatçı yenilikçi yaklaşımıyla sanata yeni bir soluk getirmiştir. Yeni ve çağdaş yorumuyla hala günümüz tasarımcılarını ve sanatçılarını etkilemeye devam ettiği kuşkusuz. Sonia Delaunay’ın modern kadını temsil etmesi ve endüstriyel anlamda da ilk tekstil tasarımcılarından olması tarihe geçmesindeki önemli etkenlerdendir. Yazımızda yer veremediğimiz daha birçok başarıya sahip sanatçı, 1979 yılında atölyesinde hayata gözlerini yummuştur. Sanatçının bütün bir hayatı, moda ya da özelde tekstil sektörlerinde tasarım çalışmalarının, sanatın diğer alanlarıyla nasıl bir ilişki içinde olduğunu da gözler önüne serer.
Kaynak
”Tekstil Tasarımında Bir Dönüm Noktası: Sonia Delaunay” DEÜ GSF Dergisi. 4 (2010) 63-71
”Electric Prisms”. ImpArt. Web. 25.02.2023
”Sonia Delaunay” KhanAcademy. Web. 25.02.2023
