Mitolojiyle yakından ilgilenen herkes eminiz ki ölümsüzlük içkilerine aşinadır. Bunlar tanrıların içkileridir ve ulaşabilmesi için kahramanın birçok engeli aşması gerekir. Birçok mitolojide yer alan bu tanrısal içkiler Hint mitolojisinde de önemli bir yer tutar. Hint mitolojisinde Soma adını alan bu içki içen kişiye ölümsüzlük, sağlık, refah sağlar. Bunun yanında, Soma öyle bir noktadadır ki bir tanrı olarak kişileştirilmiştir. Bu sebeple, mitolojide tanrı ve içkinin özellikleri birbirine karışmıştır.
Ölümsüzlük İçkisi Soma
Tıpkı Yunan mitolojisindeki ambrosia gibi Hint mitolojisinde de tanrıların içkisi Soma’dır. Tanrılar ve brahmaların tükettiğine inanılan bu içki, sağlık ve zenginlik getirir (Cartwright). Soma, tanrılara sunu olarak sunulur ve tanrılarla iletişim kurmak için ölümlüler tarafından tüketilir. Bir kartal tarafından ölümlülere getirilen Soma içkisi kutsal sarhoşluğun sembolüdür (Gheerbrant ve Chevalier 897). Soma’nın sarhoş etme gücü, onun ölümsüzlük sağlayan kutsal bir içki olarak düşünülmesine neden olur. Bu yüzden ona “amrita” (ölümsüzlük içkisi) denir. Bütün tanrılar Soma içerler. O, hem tanrılara hem de insanlara ölümsüzlük kazandırır ve aynı zamanda körün gözünü açan, topalı yürüten bir ilaçtır. (Kaya 144). Tanrı İndra’nın Soma içkisini çok sevdiği bilinir. Tanrı Soma da İndra’ya karanlığın yılanı olan, düşmanı Vritra’yı yenme gücünü vermiştir. Soma’yı içtikçe İndra canlanır, güçlenir ve bütün düşmanlarını öldürerek yaşadıkları şehirleri yerle bir eder (Chakraborty).
Soma bitkisi dağlarda yetişse de gökseldir ve asıl geldiği yerin cennet olduğuna inanılır. Bu yüzden ona sık sık “cennetin çocuğu” denir (Chakraborty). İlk olarak Antik İran’da kullanılma ihtimali olan Soma içkisi dağlık alanlarda yetişen asclepias acida adlı tırmanıcı bir bitkinin süte benzeyen özsuyundan elde edilmiş olabilir. İçkinin orijini ya da kısmi malzemeleri olabileceği düşünülen diğer maddeler de halüsinojenik mantarlar, bal, kenevir, mavi lotus, süt ve nardır (Cartwright).
Soma’nın bitkiden çıkarılması işlemi de ritüelistik bir süreçtir. Beden denen bu giysinin çıkarılmasını, özgür kalmayı, “Kendiliğin” kabuğundan çıkıp taşmasını sembolize eder. Eski zamanlarda, Soma’nın uzun bir süre ortadan kaybolduğu ve tıpkı Soma gibi bitkisel bir öz olan şarabın onun yerini aldığı söylenir. Hayat ve ölümsüzlük iksiri olarak Soma, yogada meniye benzetilir. Çünkü tıpkı bitki özsuyunun bitkinin içinde yaptığı gibi bedenin içinde yükselir ve dönüşür. Batı sembolizminde de bitkisel özsuyun elde edilmesi spritüel mükemmelliği ve ölümsüzlüğü temsil eder (Gheerbrant ve Chevalier 890). Soma’nın bu özellikleri onu içindeki hayatı keşfetmenin, yeniden dirilmenin simgesi yapar.
Soma’dan içtik
Ölümsüz olduk
Işığa vardık
Tanrıları bulduk…
Tıpkı sürtünmeden doğan ateş gibi yak beni
Aydınlat bizi, daha çok zengin eyle bizi…
Ruhlarımıza nüfuz eden bu içki,
Biz ölümlülerin içinde ölümsüz olan Soma…
(Rigveda’dan alınan çeşitli ilahiler, Gheerbrant ve Chevalier 897)
Tanrı Soma
Tanrı Soma, söz konusu içkinin kişileştirilmiş ve tanrılaştırılmış halidir. Soma’ya adanan ilahiler vardır ve kurban verilir (Gheerbrant ve Chevalier 897). Korhan Kaya’nın Hint Mitolojisi Sözlüğü’nde bu tanrının yersel tanrılar kategorisinde olduğu belirtilmiştir. Rigveda’daki dinsel törenlerde Soma içkisi önemli bir rol oynadığından Tanrı Soma da aynı ölçüde önem kazanmıştır. İndra ve Agni’den sonra en çok ilahiye sahip tanrı olan Soma’ya adanmış toplam 120 ilahi vardır. Soma’nın elinde bir yay ve bin oku olduğu düşünülür. Göksel bir arabaya binen Soma iyi bir sürücüdür. Puranalar’da Soma’nın üç tekerlekli bir arabası olduğuna, bunu da sağda ve solda beşer tane olmak üzere toplam on tane nilüfer beyazı atın çektiğine inanılır (Kaya 143, 145). Bunun yanında, Soma’nın kurban törenlerini de gözettiği bilinir. Kurban sırasında ortamda bulunarak kutsal otların üstündeki sunakları alır (Kaya 143).
Tanrı Soma çeşitli şekillerde düşünülmüştür. Bazen göksel bir boğa, sulardan yükselen bir dev, bir kuş, bitkilerin efendisi ve hatta bir embriyo olarak bile tarif edilir (Mingren). Hayatın çeşitli alanlarını kontrol eden Soma’nın kurban törenlerini gözettiğinden bahsetmiştik. Kurban törenleri yanında zenginlik ve sağlık getirdiğine de inanılır. Akıl üzerinde de gücü olduğu düşünülür ve konuşma yetisini aktive ettiği için bazen “Vacaspati” yani konuşmanın efendisi olarak da anılır (Mingren). Kaya, Soma’nın Rigveda’daki birkaç ilahide mistik açıdan ay ile özdeşleştirildiğini belirtir. Avesta’da ve Brahmanalar’da da aynı şekilde Soma, ay ile ilişkilendirilir. Ayın kral Soma olduğu ve tanrıların besini olduğuna inanılır (Kaya 145). Ay tanrısı olmasının doğal uzantısı bitkilerin de tanrısı olmasıdır (Cartwright). Bunun sebebi ayın evrelerinin, kaybolup tekrar belirmesinin bitkilerin solup tekrar canlandığı bitkisel döngü ile eşleştirilmiş olmasıdır. Dolayısıyla, ay tanrısı olarak bilinen Soma da aynı şekilde bitkilerle bağlantılıdır. Soma’nın ay tanrısı da olması oldukça mantıklıdır zira ay periyodik olarak kaybolup belirmesiyle yenilenmeyi de temsil eder ve aynı şekilde içki olan Soma’nın da içenleri canlandırdığı bilinmektedir.
Tanrı Soma’ya Dair Mitler
Ay ile özdeşleştirilen Tanrı Soma’nın hakkında güzel bir mit de vardır. Buna göre Soma, büyük bilge Daksa’nın 27 kızıyla evlenir ve bu sayı aslında 27 yıldız kümesinin kişileştirilmiş halidir. Bu 27 kızla evlenen Soma bunların arasında en çok Rohini adlı kızı sever (ki bu da boğa takımyıldızıdır). Bunun neticesinde diğer kızlar kıskançlıkla Soma’yı babalarına şikâyet ederler. Daksa, bunun üzerine, Soma’yı lanetler. Soma’nın hiç çocuğu olmayacaktır ve yavaş yavaş tükenip gidecektir. Ancak kızlar bu lanetin çok ağır olduğunu söyleyerek babalarına itiraz ederler. Daksa bu sefer Soma’yı tamamen yok olmak yerine geçici olarak tükenip tekrar canlanmakla lanetler, bu sonsuz bir döngü olacaktır. Bu mit, ayın periyodik olarak ortadan kaybolmasının açıklaması olarak karşımıza çıkar (Cartwright 2016).
Başka bir mitte de Soma, Brhaspati isimli, tanrılar ve insanlar arasında aracı olan bir tanrı-rahibin karısı Tara’yı kaçırır. Bu yüzden tanrılar ve demonlar arasında bir savaş başlar. Bu savaşı da sadece Brahma bitirir. Tara, böylece ailesine döner ancak Soma’dan hamile kalmıştır. Soma’nın oğlu olan Budha (Buddha ile karıştırılmamalıdır) Merkür gezegeninin kişileşmiş hali ve Lunar ırkı[1]nın atasıdır (Cartwright 2016).
Görüldüğü gibi Soma, Hint mitolojisinde hem mucizevi bir içki hem de içkinin tanrılaşmış halidir. Bunun yanında, bir ay tanrısı olarak da görülür ve bu açıdan da oldukça karmaşık bir profil sunar. Bununla birlikte, Soma hakkında belirtilebilecek en kesin nokta canlanmanın, ölümsüzlüğün ve hatta bir nevi yeniden doğuşun sembolü olmasıdır zira Soma ay ile bağlantılıdır ve bu sebeple bitkilerin de efendisi olarak bilinir. Ay, görünüp kaybolmasıyla “ilk ölen ve yeniden doğan” varlıktır. Bitkilerin solup yeniden canlanması da ay ile ilişkilendirilmiştir. Bir içki olarak Soma da gerek hazırlanma süreci gerek de canlandırıcı özelliğiyle yeniden doğuşun simgesidir.
Kaynakça
- Cartwright, Mark. “Soma: The Elixir of the Hindu Gods”. World History Encyclopedia. Web. 30 Ocak 2016.
- Chakraborty, Anna. “Soma in Vedic Mythology and Ritual”. Wisdom Library. 29 Kasım 2024.
- Chevalier, Jean ve Gheerbrant, Alain. Dictionnaire des Symboles: Mythes, Rêves, Coutumes, Gestes, Formes, Figures, Couleurs, Nombres. Paris: Robert Laffont, 1982.
- Hiemstra, Gabe. “Significance of Lunar Race”. Wisdom Library. 5 Ağustos 2025.
- Kaya, Korhan. Hint Mitolojisi Sözlüğü. Ankara: İmge Kitabevi, 1997.
- Mingren, Wu. “The Secret Substance Soma: Bringing Human Beings Closer to the Gods”. Ancient Origins. Web. 22 Mayıs 2016.
- Kapak Görseli: Encyclopædia Britannica
[1] The Lunar ırkı, Puranalar’da tanımlandığına göre ay veya ayla ilgili tanrıların soyundan gelen kralları ve savaşçıları ifade eder (Hiemstra 2025).
