At Nalı Teorisi ya da At Nalı Modeli, iki karşıt konumun merkezden uzaklaştıkça paradoksal olarak daha fazla ortak noktaya sahip olabileceği fikrinden yola çıkarak siyaset biliminde, uç noktalarda yer alan aşırı sol ve sağ ideolojilerin tam zıttı değil, aksine oldukça benzer fikirlere sahip olduğunu savunan bir terim ya da felsefedir.
At nalının birbirine yakınlaştığı noktaların solu aşırı solu temsil ederken sağı ise aşırı sağı temsil etmektedir. Bu iki ideoloji birbirine zıt istikamette düşünülse de at nalı üzerinde birbirlerine oldukça yakın konumda bulunmaktadırlar. Buradan hareketle terim, bu iki ideolojinin birbirinden çok da farklı olmadığının fikrini temellendirmektedir. Teorinin savunucuları aşırı sol ve aşırı sağ arasında totaliterliğe ve otoriterliğe kayma dahil olmak üzere bir dizi benzerliğin olduğunu savunmaktadır. (Lyons & Berlet, 2000)
At Nalı Teorisinin Kökeni
Siyaset bilimine mesafeli olan ve anlamakta güçlük çekebilecek bireylerin anlayacağı bir şekilde bu fikri nesneyle anlatma yolunu Jean-Pierre Faye bulmuştur. Faye 2002 yılında yayınladığı Le Siècle des idéologies (İdeolojiler Yüzyılı) kitabında bu terimi kullanmıştır. At nalı teorisinden bahsettiği kitabında Faye; Hitler, Nietzsche, Stalin ve Marx’a atıflarda bulunarak totaliter rejimlerin ideolojilerini felsefi olarak tartışmıştır. Ayrıca Karl Marx‘ın tezleriyle temellenen Sovyet rejimi gibi 20.yy’da ortaya çıkmış totaliter ideoloji ile aşırı sağda yer alan Nazizm arasında var olan benzerliği anlatmıştır.
Teorinin Amerikalı sosyologlar Seymour Martin Lipset, Daniel Bell ve Çoğulculuk Okulu tarafından karşıt ideolojik pozisyonlar arasındaki benzerlikleri açıklamak için kullanıldığı da düşünülmektedir. Ayrıca teorinin özellikle Almanya’da yaygın olmasından dolayı teoriye katkı sağlayan isimlerden birinin Eckhard Jesse olduğunu iddia edilmektedir.
Günümüzde At Nalı Teorisi
Amerikalı Siyaset bilimci Jeffrey Taylor 2006 yılında popülizm temelli bir değerlendirme yaparak şöyle yazmıştır; “Sağ ve Sol’u merkezinde elitizm bulunan popülizmin iki parçası olarak düşünmek daha yararlı olabilir ancak düz çizgi değil, at nalı şeklindedir” (Taylor, 2006). Burada görüldüğü üzere Taylor, yeni dünyanın hayaleti olarak adlandırılan popülizm üzerinden değerlendirme yaparak teoriyi günümüz siyasetine uyarlamıştır.
Bu düşünceye uygun olarak terim, Tavi Fleisher (2006) tarafından hem aşırı hem aşırı sol sağdan Yahudilere karşı nefretin sebepleri araştırılırken kullanılmıştır.
2015 yılında reformist Mecid Navaz aşırı sol ve aşırı sağ devletlerde “siyasi düşman” listelerinin derlenip toparlanmasının ortak bir eğilim olduğuna dikkat çekerek şunları söylemiştir;
“Jean-Pierre Faye’e atfedilen politik at nalı teorisinin vurguladığı gibi, eğer yeterince sola seyahat edersek aşırı sağ tarafından kullanılan aynı alaycı, iğrenç ve pervasız kabadayı taktiklerle karşılaşırız. Siyasi yelpazenin iki ucu en tepede bir at nalı gibi buluşuyor. Bu durum da bana göre totaliter bir kontrolü simgeliyor. İdeolojik saflık arayışlarında; Stalin ve Hitler, modern neo-Nazilerin ve aşırı sol taraftarlarının kabul etmek isteyeceğinden daha fazla ortak noktaya sahipti.” (Nawaz, 2018)
Son olarak Kyrlo Tkachenko‘nun Eurorizine için 2018 yılında yayınladığı “Sol Ne Kadar Sağ” başlıklı makalade, Ukrayna’da son zamanlarda aşırı sol ve sağ arasında bulunan ortak nedenler hakkında şunları söylemiştir;
“Ortak bir siyasi gündem arayışı, siyasi yelpazenin her iki ucunda da fark edilebilen bir eğilimdir. Bu fenomen kendisini esas olarak içerikle ilgili örtüşmeler yoluyla gösterse de, buna kırmızı-kahverengi ittifal olarak atıfta bulunmak için iyi nedenler olduğuna inanıyorum. Ortak yönleri, paylaştıkları anti-liberal kızgınlığa dayanmaktadır. Tabii ki, aşırı sol ve aşırı sağ arasında gözle görülür farklılıklar da var.” (Tkachenko, 2018)
Konu hakkında araştırmalar mevcut fenomenlerin hangi noktalarda bir araya geldiğini, ne tür benzerlikler olduğunu açıklamışlardır. Her birinin benzerlik alanları farklı olmakla birlikte etrafında birleşme sağlanan temel düşünce iki karşıt konumun merkezden uzaklaştıkça daha fazla ortak noktaya hareket etmeleri olmuştur.
At Nalı Teorisine Eleştiriler
At nalı teorisi siyaset biliminde oldukça popüler olmasına rağmen bazı yazarlar aşırılıkları yakınlaştıran teoriyi ikna edici bulmamaktadır. Karşıt olanlar arasında nalı teorisini eleştiren en aktif seslerden birini temsil eden Kingston Üniversitesinde profesör olan Simon Choat yer alır. Choat, kendisini siyasi yelpazenin solunda konumlandırır ve buradan, at nalının her iki tarafında da görülebilen benzerliklerin genellikler olduğunu ve kendilerini dayandıracakları sağlam bir temele sahip olmadıklarını idda eder.
Kaynaklar
- Lyons & Berlet (2000) Right-Wing Populism in America: Too Close for Comfort. New York: Guilford Press. s. 342.
- Taylor, J. (2006). Where did the party go? William Jennings Bryan, Hubert Humphrey, and the Jeffersonian legacy. Columbia: University of Missouri Press. ss. 481-482.
- Joffe, J. “Hoover Institution “New Year’s Essay 2009 – For Roland Berger – By Josef Joffe | Roland Berger News | Strategy Consultants”.
hoover.org/profiles/josef-joffe Erişim tarihi: 14/03/2023 - Nawaz, M. (2018) “The Left’s Witch Hunt Against Muslims”.
thedailybeast.com/the-lefts-witch-hunt-against-muslims Erişim tarihi: 16/03/2023 - Tkachenko, K. (2018) “How Right is the Left?”.
eurozine.com/how-right-is-the-left/ Erişim tarihi: 17/03/2023 - At Nalı Teorisi Nedir? Özellikleri ve Sonuçları.
1ipucu.net/at-nali-teorisi-nedir-ozellikleri-ve-sonuclari/ Erişim tarihi: 17/03/2023
Kapak görseli: voegelinview.com
