Sıradışı Yaşamlar Serisi: Allan Kaprow

Allan Kaprow, resim, heykel ve tiyatroyu beklenmedik mekanlarda ve beklenmedik olaylarda sahnelemesiyle kariyerinde ünlenmiş, Happening (olaylar) akımının öncüsü olmuştur. Amerika’da performans sanatının kurallarını belirleyen eserler yaratmış, çalışmalarıyla Fluxus ve Enstalasyon sanatını da etkilemiştir. Soyut dışavurumcu ressamlardan etkilenen sanatçı, tuvalleri ortadan kaldırarak sergilerini boş duvarlarda, çatı katlarında ve beklenmedik yerlerde sergilemeye başladı. Kaprow görkemli bir eser yaratmaktansa sıradan bir eseri görkemli gibi göstermeyi seçerdi. Şair ve sanatçı David Antion da Kaprow için “Allan sanatı duvarlardan çıkardı ve herkesin karşılaşabileceği yerlere koydu” diye bahsediyor. Resmin kendi kendini dönüştürebileceğine inanmış, zaman, mekân ve izleyiciyi birleştirerek sonsuz bir döngü oluşturabileceğini düşünmüştür. Bu düşüncesini de ‘Deneysel Tiyatro’ olarak adlandırmıştır. Eserlerinde sanatçı ve seyircinin her zaman aynı pencereden bakmasını sağlardı. Allan Kaprow’un gayesi eserin her zaman seyircinin hatırasında kalmasıydı.

Kaprow’un Eğitim Hayatı

Kronik hastalığı sebebiyle New York’tan Tucson’a taşınan Allan Kaprow ilk eğitimine Tucson’da bir yatılı okulda başladı ardından New York’a geri dönerek Müzik ve Sanat Lisesi’ne devam etti. New York Üniversitesi’nde lisans eğitimini tamamlayan Kaprow, John Dewey’in Art as Experience adlı kitabından etkilenerek Columbia Üniversitesi’nde sanat ve felsefe alanında yüksek lisansını tamamladı. Daha sonra Hans Hofmann Güzel Sanatlar Okulu’na başlayan Kaprow burada ileride öncüsü olacağı Happening akımını etkileyen Action Painting (Aksiyon Resmi) ile tanıştı. Eğitim hayatının bitmesiyle Rutgers Üniversitesi’nde ve Kaliforniya Sanat Enstitüsü’nde uzun süre dersler vermeye devam etti.

“Tüm standart sanat formlarını unutun; resim yapmayın, şiir yazmayın, mimari inşa etmeyin, danslar düzenlemeyin, oyunlar yazmayın, müzik bestelemeyin, film yapmayın ve hepsinden önemlisi tüm bunları bir araya getirerek bir şeyler elde edeceğinizi düşünmeyi.”  Allan Kaprow

Allan Kaprow Kitap Laboratuvarı

Hauser & Writh Book & Printed Matter Lab, performans ve baskı arasındaki ilişkiyi Allan Kaprow’a odaklanarak sanatçının etkinlik kitapçıklarını ve posterlerini sergiliyor. Allan Kaprow resim yapmak için oluşturulan eylemi resimden daha önemli görmeye başladı ve olaylar ve kitaplar arasında doğrudan bir bağlantı oluşturdu. ‘Etkinlik kitapçıklarını’ yani sanatçıya göre anlatmak istediklerini ifade ettiği kullanım kılavuzlarını oluşturdu. Bu kitapçıklarda fotoğraflar, anlatılar, olay olarak tanımladığı eserlerin nasıl hayata geçtiğinin ipuçları ve açıklamaların olduğu senaryolar bulunuyor.

“Kaprow’a göre, sanat ve yaşam rekabet halindedir. Bir zamanlar sanat yaşamdan üstün gibi görünüyordu, ama modern dönemde yaşam daha üstün gibi görünmektedir. Yaşam açıkça bu yarışı kazandığı içim de sanat yaşama katılmaktadır ya da yaşam tarafından sömürgeleştirilmektedir. Sanat teslimiyeti nedeniyle mütevazileşmiş ve kendinden kuşkulanmaya başlamıştır.” -Kuspit,2006

Happening Akımı

Kaprow’un oluşturduğu Happening Akımı sanatçının kuralları belirlediği ama eseri seyircinin olayları birleştirerek oluşturduğu bir düzene sahiptir. Sanatçı çeşitli gösteriler hazırlar ve seyirciyi buna dahil eder. İzleyici bir adım geriden sadece izleyerek değil eserin oluşumuna dahil edilerek oluşturulan bir biçimdir. Seyirciye çeşitli duygular verilmeye çalışılır ve seyirciden bu duyguları yorumlaması beklenir. Çok ince detaylarda dahi olsa olaylarda tamamen özgürlük yoktur, sanatçının belirlediği kurala göre oynanır. Gördüğümüz nesneler alışık olmadığımız şeyler ve alışık olmadığımız yerlerde sergilenir. Örneğin; Kaprow, yüzlerce araba lastiğini gelişigüzel attığı “Yard (Arka Bahçe)” adını verdiği sergisinde seyircileri lastiklerin üzerinde dolaşmaya davet etmiştir. Bir diğer performansı “Bahar Olasılığı”nda ise, katılan seyircileri bir odaya davet ederek çok gürültülü çim biçme makinesi sesi verildi ve dayanamayacak hale gelene kadar seyircinin çıkmasına izin verilmedi.

18 Bölümde 6 Olay

Allan Kaprow’un ilk halka açık sergisi ” 18 Bölümde 6 Olay” başlıklı sergisi New York’ta bir sanat galerisinin üç odasında gerçekleşti. Hem performans sanatçıları hem de seyircilerin aktif olarak rol aldığı alışılagelmişin dışında bir sergi yarattı. Kaprow sergiye katılmaları için önce arkadaşlarına teklif etmiş ve teklife olumlu dönüş yapan arkadaşlarına içerisinde kâğıt parçaları, fotoğraflar, bazı figürler ve serginin yapılacağı salonun krokisinin bulunduğu paketler yollamıştır. Serginin yapılacağı gün salona gelen davetliler serginin üç odaya bölündüğünü orada öğrenmiştir. Birinci ve ikinci odaya boy aynaları konmuş, üçüncü odada da gizli bir denetim merkezi kurulmuştur. Her ziyaretçiye üç küçük kart verilmiş kartların içerisinde programın başlarken sesli bir şekilde duyurulacağının haberi verilmiştir. Olayın kurgusunda seyirci aktif rol almış, gerçekleşen olaylar arasındaki ilişkiyi kendisi kurmak zorunda kalmıştır bu da olayın sonsuz sonuçlu ve açık uçlu gerçekleştirildiğini anlatmaktadır. Performans altı parçaya ayrılmış her bölümde aynı anda gerçekleşen üç olay içermiştir. Bölümlerden sonra ise alkışlanmaması gerektiği sadece performans sonunda alkışlanabileceği söylenmiştir.

Gerçekleşen Akışkanlar

Kaliforniya’da halka açık alanda gerçekleşen “The happening Fluids” gerçekleşen akışkanlar performansı, Kaprow‘a o bölgede yaşayan insanların yardımlarıyla buzlardan blok halinde yapılar inşa etmeleri ve içerisinde hiçbir şey yapmadan durarak üzerlerine erimesini beklemeleriyle gerçekleşti. Kaprow bir poster hazırlayarak tüm halkı performansa davet etti böylece sergi sanatçıdan çıkarak seyircinin de oldu. Üç gün şehrin farklı yerlerinde buzdan bloklar inşa edildi ve erimeye bırakıldı.

Bir Olay Nasıl Yapılır?

Seyirci de artık modern sanatla sanatçıyla ortak paydada birleşmiş ve sanat yaratımına dahil olmuştur. Böylece sanat sadece sanatçının değil ortak paylaşım halinde doğmuş seyircinin de eseri olma haline gelmiştir. Kaprow’un olaylarıyla birlikte bu dönem “sanata adanmış hayatlar” yerine “hayata adanmış sanatlar” çağı olarak anılmaya başlanmıştır. Düşüncelerini ve hareketlerini, yeni bir bakış açısı “Avangart bir manifesto” ya dönüştürmüştür. Kaprow “Bir Olay Nasıl Yapılır” konferansında bir olay oluşturabilmek için belli kurallardan bahsetmiştir;

• Eserin var olabilmesi için zaman tanınmalıdır,
• Performans bir kez sahnelenmelidir, tekrarlanması imkansızdır,
• Sanat oluştururken geleneğin katı kuralları terk edilmelidir,
• Sanatçı ortadan kalkmalıdır, böylece olay, seyirci, zaman ve mekan bütünleşebilir,
• Tüm standartlar unutulmalıdır,
• Prova yapmayın, prova sanatı doğallıktan çıkaracaktır,
• Sanatı gösterişten uzak gerçeklik algısıyla düzenleyin.

Kaynakça

• https://fahrenheitmagazine.com/tr/sanat/allan-kaprow-performans-sanatının-öncüsü Erişim Tarihi: 17.08.2023
• Allan Kaprow Erişim Tarihi: 15.08.2023
• Allan Kaprow – Hauser ve Wirth (hauserwirth.com) Erişim Tarihi: 16.08.2023
• Allan Kaprow – FLUXUSMUSEUM Erişim Tarihi: 16.08.2023
• Allan Kaprow, 79; Artist’s ‘Happenings’ Broke New Ground in Expression – Los Angeles Times (latimes.com) Erişim Tarihi: 16.08.2023
• Yorgancıoğlu, Pelin Elçik. “Alternatif Bir Sanat Arayışı: Happening (oluşum).” Sanat Dergisi 28 (2016): 77-94.
• Allan Kaprow ve Olaylar Sanatı (thecollector.com) Erişim Tarihi: 17.08.2023