Elinizde bir kitabı açıp sayfaları çevirmenin büyüsünü herkes bilir. Ancak günümüzde sesli kitaplar, okuma alışkanlıklarımızı dönüştüren yeni bir deneyim sunuyor. Yoğun hayat temposunda kitap okumaya vakit ayırmak zorlaşırken, sesli kitaplar bu engeli aşarak okuma alışkanlığını yeniden canlandırıyor. Arabada, yürüyüşte ya da evde dinlenirken bile kitabın içine girmemizi sağlayan bu pratik, giderek daha fazla insanın kitaba erişimini kolaylaştırıyor. Peki, sesli kitaplar gerçekten de okuma alışkanlığımızı geliştiriyor mu, yoksa yalnızca bir dinleme alışkanlığı mı yaratıyor? Sesli kitapların edebi zevkimizi, bilgiye ulaşma hızımızı ve kitapla kurduğumuz ilişkiyi nasıl etkilediğine daha yakından bakalım.
Papirüsten Dijitale: Kitabın Evrimi
İcat edildiği zamanki şeklini koruyan çok az şey vardır. Kitap da bunlardan biridir. İnsanların ticaret kayıtlarını tutmak için bulduğu yazı, önceleri taş veya kil tabletler üzerine yazılırdı. Sonrasında hayvan derileri kullanılmaya başlandı. Çin’de icat edilen kağıdın dünyanın diğer bölgelerine ulaşması sonrası el yazmaları daha da yaygınlaştı. 15. yüzyılda Johan Gutenberg tarafından bildiğimiz anlamda ilk matbaanın icadı ile artık bugün okuduğumuz formda kitapların basımı başladı. Taş ve kil tabletleri saymazsak kitaplar geyik derisine de yazılmış olsa papirüs üzerine de yazılmış olsa hep aynı formda olmuştur: İki kalın kapak arasında sayfalar. Göklerden indirildiğine inanılan kutsal kitaplar, enfes tatlıların tariflerinin olduğu yemek kitapları ve çok karmaşık bir makinanın çalışmasını anlatan teknik el kitabı da dışarıdan baktığınızda içeriğinden azade olarak tek bir kelime ile tanımlanmaktadır: Kitap.
Her ne kadar klasik anlamda basılı kitaplar yerini ve önemini korumaya devam etse de gelişen teknoloji ile onun da dijital versiyonları hayatımıza girdi. Her şeyi dijitalleştiren bilgisayarların kitapları es geçmesi düşünülemezdi. Kitapların bu yeni formlarının ortaya çıkışı, klasik anlamda basılı kitap okurları ile dijital formda, özellikle elektronik kitap okurları arasında Neşeli Hayatlar filmindeki iyi turşunun sirkeyle mi limonla mı yapılacağı kavgası tadında bir tartışmayı da beraberinde getirdi. Gelenekselciler basılı kitabın yerine başka hiçbir şeyin geçemeyeceğini, bir kitaba dokunmadan, sayfalarını çevirmeden, üzerine notlar almadan okumanın gerçek anlamda bir okuma olmadığını savunurken; dijital formatta kitap okuyanlar da kitaplara erişim kolaylığı, doğayı koruması, yüzlerce hatta binlerce kitaba her zaman ulaşma imkanı gibi avantajlarını öne çıkarmaktadırlar. Diğer bir elektronik kitap formatı olan sesli kitaplar da sonra zamanlarda yükselen trend olarak hayatımıza girmiştir.
Sesli Kitabın Tarihi ve Gelişimi
Ortaya ilk çıkışı, Thomas Edison tarafından icat edilen gramofonla birlikte, görme engelliler için sesli kayıtları içeren “phonographic book” uygulaması ile olan sesli kitaplar, devamında plaklara kaydedilen romanlar ve hikâyeler ile gramofon olan evlerde yaygınlaştı. Devamında genel olarak görme engelliler için kullanılan gramofon teknolojisi 1950’ler gibi ticarileşmeye başladı. 1980’li ve 90’lı yıllarda ise kitapların kaset ve CD formları ortaya çıkmaya başladı. Burada edebi eserlerden ziyade özellikle dil eğitimi için olan sesli kayıtlar vardı. İnternetin yaygınlaşması ve daha sonrasında tabi ki mobil cihazların herkese ulaşması, her alanda olduğu gibi, sesli kitap alanında da devrimsel bir etki yarattı. Önceleri bilgisayarlara bağımlı olan kitap dinleme, artık mobil cihazlar ile her zaman elimizin altında. Sesli kitap ülkemizde dünyadaki gelişmelere, biraz geriden de olsa, paralel bir gelişim göstermiştir. Geçmişte ağırlıklı olarak kaset formatında ve yabancı dil eğitimi gibi uygulamalar için kullanılan sesli kitap pazarı son yıllarda özellikle mobil uygulamalar ile katlanarak büyümüştür. Sesli kitap için Storytel en geniş arşivi sunarken, KitUP, TRT Dinle, Youtube, Spotify gibi uygulamalar da alternatif olarak değerlendirilebilir.
Sesli Kitabın Avantajları ve Okuma Alışkanlığına Etkisi
Sesli kitapları, basılı ve elektronik kitaplardan ayrı bir yere koymamızı gerektiren temel bir farklılık var. Basılı ve elektronik kitabın nesne olduğu durumlarda bunlarda ilgili fiil okumak iken, sesli kitaplarda bu fiil dinlemek oluyor. İlk ikisi görme ve dokunma duyuları ile yapılan bir eylem iken, sesli kitap işitme duyusuna hitap etmektedir. Bu bakımdan kitap okuma eyleminde okunanların daha iyi anlaşılmasında rol oynayan görsel hafıza, kitap dinleme esnasında kullanılmıyor. Bu sesli kitabın tercihinde önemli bir rol oynayan faktördür. Ancak sesli kitabın da kendi formatının getirdiği avantajlar vardır:
- Çocuklarda dinleme alışkanlığını geliştirir. Günümüzde çocukların uzun süreli kitap okuma alışkanlığı maalesef yok. Aynı zamanda teknolojiye sürekli maruz kalmalarından dolayı da dikkat dağınıklığı daha yaygın. İlgilerini çeken bir konuda kitap dinlemek onların dikkatlerini belli bir noktada toplamalarına yardım edebilir. Hem belli bir yerde uzun süre durarak yapmaları gerekmeyen bir eylem olduğu için de bu kitapları dinleyebilirler.
- Zaman açısından avantaj sağlar ve aynı anda başka işlerinizi de yapabilirsiniz. Özellikle büyük şehirlerde trafik büyük bir sorun. İnsanlar zamanlarının belli bir kısmını işe veya okula gelip giderken yolda harcıyorlar. Sesli kitabı araç kullanırken veya toplu taşımada seyahat ederken dinleyerek hem okuma alışkanlığınızı geliştirip hem de yolculuğu bir nebze olsun çekilebilir kılar. Aynı şekilde spor yaparken, ev işi yaparken de rahatlıkla kitap dinlenilebilir.
- Bir başkasının kitap okumasını dinlemek daha çekici olabilir. Herkesin etrafında tanıdığı iyi masal veya hikâye anlatan birileri vardır. Bu kişilerin anlatı ile ilgili özel bir yetenekleri vardır. İyi seslendirilmiş bir sesli kitabı dinlemek onu okumaktan daha çok zevk verebilir. Özellikle eğitimli kişiler tarafından, ki bu iş için genelde oyuncular veya seslendirme sanatçıları kullanılıyor, doğru ve yerinde yapılan vurgular, iyi bir diksiyon ve bazen de okunan parçanın duygusunu yansıtmak için eklenen iniş çıkışlar ile eşşiz bir deneyim yaşanır ve daha akılda kalıcı olur. Aslında bugünkü edebiyatın kökleri antik çağlardaki sözlü edebiyata dayandığı için sesli kitap bir anlamda anakronistik bir etki de yaratır.
Ben şahsen üç kitap formatını da kullanıyorum. Bu çeşitlilik özellikle çapraz okuma konusunda çok faydalı olmaktadır. Benim izlediğim yöntemde Türkçe kitapları mutlaka basılı olarak okumaya gayret ediyorum. İngilizce kitapları elektronik kitap olarak okuyorum. Çünkü ReadEra, Google Books, Kobo, Amazon Kindle gibi e-kitap uygulamaları çok geniş sözlük imkanı sunarken kitap içinde merak edilen bir konu ile ilgili direkt web üzerinden arama yapıp gerekli bilgiyi öğrendikten sonra kitabı okumaya devam edebiliyorsunuz. Burada kitapyurdu‘nun yıllık abonelik olarak sınırsız erişim sağladığı e-kitap uygulaması barındırdığı Türkçe ve kısıtlı da olsa İngilizce kitapları ile elektronik ve sesli kitaplar için iyi bir alternatif olabilir. İki kitap parasına yüzlerce kitaba bir yıl boyunca sınırsız erişim hakkı sağlayan bu uygulama kitaba erişimi kolaylaştırarak okuma alışkanlığına bir nebze de olsun katkı sağlamaktadır. Sesli kitap uygulamalarını da genellikle spor yaparken veya yolculuk esnasında, daha önce okuduğum veya okumayı düşündüğüm kitaplar için kullanıyorum. Bu şekilde daha önce okuduğum kitapları tekrar hatırlayıp, okumayı planladığım kitaplar hakkında da bir ön okuma (dinleme) yapmış oluyorum.
Kaynakça:
- “8 Mental and Physical Benefits of Audiobooks”. LibroFm Blog. Web. 18.10.2024.
