“Self-sabotaging” veya dilimize “kendini sabote etmek” şeklinde dahil olan bu kavram, bir bakıma kişinin kendi benliğini korumak üzere geliştirdiği bir tür savunma mekanizmasıdır. Günümüzde çoğu kişi kendisine farkında olmadan self-sabotaj uygulamaktadır, yani kendi kendini sabote etmektedir.
Self-Sabotaj Kavramı Nedir?
İnsanlar, bilinçli veya bilinçsiz olarak kendilerini sabote etmeye meyillidirler. Özellikle rekabetin bol olduğu akademi dünyasında bireyler, kendisindeki yetersizliğe odaklanmak yerine sıklıkla başarısızlıklarına bahane bulabilirler. Bunun haricinde, yetiştirilmesi gereken önemli bir görevinize bir türlü başlayamamanız ve en sonunda da yetiştirememeniz durumunda, kendi kendinize “böyle olacağını biliyordum” tarzında serzenişlerde bulunuyorsanız; bu da bir tür kendi kendini sabote etmektir. Bireyin öz saygısını korumak amacıyla geliştirdiği bir savunma mekanizması olan kendi kendini sabote etme durumu, iç veya dış faktörlerden kaynaklı olmak üzere birçok farklı sebeple ortaya çıkabilir.
Kişi, bir işi yapabilecek yetkinliğe sahip olmasına rağmen “acaba yapabilir miyim?” endişesine sahip olmasından dolayı bir anlamda kendini baltalamaktadır. Dışarıya gösterilecek davranış/performansa önem verilen anlarda kendinden şüphe eden birey, otomatik olarak benliğini korumaya alır ve kendisini sabote etme eylemine geçer.
Kendi kendini sabote etme davranışını sadece eğitim veya iş hayatında değil, insanlarla kurduğunuz ilişkilerde de geliştirebilirsiniz. Geliştirdiğiniz ilişkilerde sizden beklenenlere karşılık olarak sizin kendi içinizde yaşadığınız endişe durumu çakıştığı zaman, yine kendini sabote etme stratejisini görebiliriz.
Eğer kendinizi sabote ettiğinizin farkındaysanız, bunu yönetmek oldukça kolay olacaktır. Fakat farkında değilseniz hayatı kendinize zorlaştırabilirsiniz. Konusunu bilmeden bir filmi açtığınızda film boyunca konu bütünlüğünü oturtmaya çalışırsınız, hatta bazı filmler o kadar karmaşıktır ki film bitse de neler olup bittiğini anlayamazsınız. Ama en başından filmin konusunu bilirseniz filmi izlemek sizin için oldukça kolay hatta eğlenceli bir aktivite olur. Hayat da bu şekildedir, eğer ilerleyeceğiniz yönü belirlemekte kendi kendinizi engellerseniz hedeflerinize asla ulaşamayacakmışsınız hissine kapılmanız kaçınılmazdır.
Neden ve Nasıl Kendimizi Sabote Ederiz?
Bireyin kendi kendisini nasıl sabote edebileceğine dair zihinlerde bir şema oluştuktan sonra akıllara, “peki neden ve nasıl kendimizi sabote ederiz?” sorusu geliyor. Dr. Judy Ho’ya göre kendi kendini sabote etme davranışı biyolojik bir tepkidir. Kişi, kendisine belirli hedefler koyduğu zaman dopamin seviyesini artırarak o an için daha iyi hisseder. Fakat hedeflerin süresi dolmaya yaklaştıkça kişide bu sefer yetiştirememe ve beraberinde gelen başarısızlık korkusu ortaya çıkar. Bu korkuyu tehdit olarak algılayan bilinç, kaçmak için hedeflerden uzaklaşmaya başlar. Bu da yaklaşma-kaçınma çatışmasıdır.
Çatışma türlerinden birisi olan yaklaşma-kaçınma çatışmasını kısaca özetleyecek olursak; Bireyin alacağı kararın hem iyi hem de kötü yanları vardır ve bunun sonucunda çatışma yaşanır. Örneğin, çok istediğiniz bir iş teklifi alıyorsunuz fakat bu teklif yaşadığınız yerin çok uzağında. Bu durumda iş teklifi sizin için iyi, yaşadığınız yerden çok uzakta olması ise kötü yanıdır.
Bireyler genellikle sosyal statü kaygısı, akran baskısı, hayatın mevcut konumundan duyulan memnuniyet düzeyi ve değişime karşı gösterilen dirençten ötürü kendi kendini sabote eder. Kendi kendini sabote etme stratejisini sıklıkla mükemmelliyetçi olma, kendini aşırı savunma, önceliklerini devamlı yenilemek gibi davranışlarla gerçekleştirebilir. Mükemmelliyetçi bireyler, kendi potansiyellerinin üzerinde hedefler belirleyerek bir bakıma ulaşmaları imkansız hedefler koymaktadırlar. Bu da bir tür kendini sabote etme davranışıdır. Önceliklerini sıklıkla yenileyen bireylerde ise gerçekleştiremediği bir hedefin bahanesini, başka önemli görülen bir işin öncelik hâle getirilmesi şeklinde duyabilirsiniz.
Kendini Sabote Etmenin Kişinin Ruh Sağlığı Üzerindeki Etkisi
Kendi kendini sabote etme stratejisinde birey sıklıkla başarısızlığını dış faktörlere dayandırarak suçu üzerinden atar. Bu şekilde benliğini korumaya alan birey, bu savunma mekanizması sayesinde ilk başlarda olumlu duygular hissetse de mekanizmanın sürekli kullanılması hâlinde olumluluk hâli de ortadan kalkacaktır. Uzun süre kullanılan bir savunma mekanizması, artık o bünyedeki etkisini yitirir. Bunun sonucunda birey, korumaya çalıştığı benliğine karşı duyduğu saygıyı adım adım yitirmeye başlar. Başarısızlık ve etkisi olmayan savunma mekanizması ile adeta kısır döngü içerisine giren bireyde ilerleyen zamanlarda anksiyete, depresyon gibi psikolojik rahatsızlıklar baş gösterebilir.
Dış uyaranlardan ziyade içsel motivasyon kişiler için her zaman daha iyi, doğru olmuştur. Fakat kendi kendini sabote eden bireylerde zamanla içsel motivasyon kaybı yaşanır. Bu da tatmin duygusunun sıklığının azalmasına ve çalkantılı duygu hâllerine neden olabilir.
İlk etaplarda benliği korumaya alarak mevcut durumdan sıyrılmaya yarayan kendi kendini sabote etme stratejisi, kişi için başlangıçta yararlı bir strateji olarak gözükebilir. Fakat tıpkı her şeyde olduğu gibi bu savunma mekanizmasında da aşırı kullanım, durumu sürekli hâle getirerek etkisinin kaybolmasına neden olacaktır. Savunma mekanizması etkisini yitirse de kişi farkında olmadan çoktan bir girdaba girmiştir. Kendisini devamlı sabote eden birey, süreç içerisinde içsel motivasyonunu kaybederek zamanla psikolojik rahatsızlıklarla tanışabilmektedir.
Kaynakça
“What Is Self-Sabotaging, And Am I Doing It?”. Forbes Health. Web. 12.06.2024
Özçetin, Y. S. Ü., & Hiçdurmaz, D. (2016). Kendini Sabote Etme ve Ruh Sağlığı Üzerine Etkisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 8(2), 145-154.
Kapak görseli: blog.well-nest.ca
