Savaştan yeni çıkmış, topraklarını binbir emek vererek kazanmış bir halka en uygun yönetim olarak cumhuriyet seçilmişti. 29 Ekim 1923 günü, Mustafa Kemal Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yaptığı konuşmada “Türkiye Devleti’nin hükümet biçimi cumhuriyettir.” cümlesiyle ilan ettiği Cumhuriyet ile yeni bir devir başladı. Hayatın her alanında büyük bir etkisi olan bu yönetimin, sanatta da yansımaları oldu. Türkiye Cumhuriyeti’nin ve kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün yer aldığı, konu edinildiği tablolar ise bizlere sanatsal bir miras bıraktı. Cumhuriyet’in inşasını, halka tesir edişini, günlük hayata etkilerini, geleceğe ışık tutuşunu ve ebedi liderini anlatan beş tabloyu mercek altına alalım!
İnkılap Yolunda: Cumhuriyet’in İnşası
Yemek sırasında, “Yarın Cumhuriyet ilân edeceğiz” dedim. Orada bulunan arkadaşlar, derhal düşünceme katıldılar.
-Mustafa Kemal Atatürk
Zeki Faik İzer’in 1933 yılında tamamladığı İnkılap Yolunda tablosu; Türkiye Cumhuriyeti’nin nasıl kurulduğunu, yapılan inkılapları ve mücadele ruhunu bir arada yansıtan eserlerden biridir. Resmin ortasında, büyük bir Türk bayrağını taşıyan kadın figürü yer alır. Bu kadın cumhuriyet rejimini ve yeniliği temsil eder. Kadın figürünün hemen solunda yer alan Mustafa Kemal Atatürk tasvirinde Atatürk eliyle yukarıyı işaret etmekte ve bu, Cumhuriyet yönetiminin ilericiliğini temsil etmektedir. Bunların yanı sıra tablonun her yanında Cumhuriyet ile uygulanan inkılaplara atıflar yer alır. Modern görünümlü kadın figürü, şapka takan erkek, “Türk Dili ve Tarihi” yazan kitap ve meşale sembolleri inkılapların bir kısmını temsil eder.
İnkılap Yolunda tablosunun en önemli özelliklerinden biri de Delacroix’in Halka Yol Gösteren Özgürlük eserine büyük benzerliğidir. Figürlerin yerleşimi, ana kadın figürü ve arkaplan gibi özellikleri nedeniyle bu tablolar benzetilse de fikir olarak farklılıkları vardır. Delacroix’in eserinde halkın özgürlük için verdiği mücadele, bir isyan temsil edilir. Ayrıca sınıf farkı da büyük bir tema olarak eserde yer alır. İzer’in İnkılap Yolunda eserinde ise halkın yeni bir yönetim biçimine geçişi, özgürlüğünü kazanışı ve bu yeni yönetimle gelen inkılaplar aktarılır. Sınıf farkının tam aksine, halkın bir bütün olduğu gösterilir.
Atatürk Köylülerle: Cumhuriyet’in Halka Yayılışı
Mehmet Ruhi Arel (1931)”. Kaynak: Google Arts and Culture.
Birinci maddenin sonuna ‘Türkiye Devleti’nin hükûmet şekli cumhuriyettir’ cümlesini ekledim.
-Mustafa Kemal Atatürk
Cumhuriyetin ilanında, Atatürk’ün en çok önem verdiği noktalardan biri de inkılapların ve yeni yönetimin halkın tüm kesimlerine yayılması ve herkes tarafından benimsenmesi gerektiğidir. Mehmet Ruhi Arel’in 1931 yılında tamamladığı Atatürk Köylülerle adlı tablosunda ise bu amaç yer alır. Mustafa Kemal Atatürk, köylü halkla tokalaşmakta ve onlardan biri olarak görülmektedir. Tabloda mekânsal bir detay verilmemesi dikkat çeker. Dağların ortasında seçilen köy mekânı, özel olmadığı için eserde halkın tamamını temsil etmesini sağlar. Atatürk’ün halkın yanında olduğu, halkın ve liderin birliğinin Cumhuriyet’e geçişle geldiği aktarılır.
Balo: Günlük Hayatı ve Kadını Etkileyen Cumhuriyet
Nihayet kanun, birçok konuşmacının “Yaşasın Cumhuriyet!” sesleriyle alkışlanan konuşmalarıyla kabul edildi.
-Mustafa Kemal Atatürk
Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle kadınların özgürlüğü artar, günlük hayatta daha çok yer alırlar ve modernleşmenin sembolü hâline gelirler. Cumhuriyet sanatının önde gelen isimlerinden İbrahim Çallı’nın Balo tablosunda da modern bir gün görülmektedir. Cumhuriyet Baloları düzenlenmeye, gece hayatı Batılılaşmaya ve kadınların giyimleri dönemi yakalamaya başlar. Çallı’nın Balo eserindeki bu sahne de Cumhuriyet ile Batı’yı yakalayan günlük yaşamı ve kadınları ölümsüzleştirir. Cumhuriyet’in modern hayata açtığı kapı, kadınların özgürleşen giyimlerini aktaran en özel koleksiyon eserlerinden biridir.
Halay: Gelenekten Geleceğe Cumhuriyet
Daima sayın arkadaşlarımın ellerine çok samimi ve sıkı bir şekilde yapışarak, kendimi onların şahıslarından bir an bile uzak görmeyerek çalışacağım. Daima milletin sevgi ve güvenine dayanarak hep birlikte ileri gideceğiz. Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır.
-Mustafa Kemal Atatürk
Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun, yukarıda görseli yer alan, Halay eseri, diğer halay temalı tablolarının aksine yapılış tarihi belli olmayan bir tablodur. Ömer Faruk Şerifoğlu’nun “Bedri Rahmi Eyüboğlu: Yaşasın Renk 1911-1975” adlı kitabında yer alan bu eser, Türkiye Cumhuriyeti’nin kültürel mirasına ışık tutar ve özel bir müzayede sitesinde satılmıştır. Halay, Türk kültüründe önemli bir dans türü olmasına rağmen Eyüboğlu’nun eserinde modern figürlerle temsil edilir. Geleneksel bir temanın modern bir görselle yansıtılması da Cumhuriyet sanatının geleneği nasıl gelecekle birleştirdiğini gösterir.
Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa: Cumhuriyet’in Ebediyeti
Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerâit (bu durum ve şartlar) içinde dahi vazifen, Türk İstiklâl ve Cumhuriyeti’ni kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur!
-Mustafa Kemal Atatürk
Cumhuriyet temalı eserler arasındaki en dikkat çekici tabloların başında Mustafa Kemal Atatürk’ün portreleri yer alır. İbrahim Çallı’nın 1935 yılında yaptığı portre ise Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu, babası ve önderi Mustafa Kemal Atatürk’ün en önemli portrelerinden biridir. Cumhurbaşkanı seçildikten sonra 1924 yılının 2 Ocak ve 22 Şubat günleri arasında İzmir’de bulunan Mustafa Kemal Atatürk, İzmir’e gelen bir kurulda yer alan İbrahim Çallı ile karşılaşır. Çallı, “Türk milletinin gönlündeki Mustafa Kemal’in portresini yapmama izin verir misiniz Paşam?” der. Atatürk ise bu isteğe “Mademki gönüllerde yaşayan Mustafa Kemal’i çizmek istiyorsun, benim modelliğime gerek yok.” şeklinde cevap verir. Bu nedenle Atatürk’ün bu tablosu; İbrahim Çallı’nın Atatürk’ü model almadan, sadece halkın zihinindeki şekliyle resmetmesi nedeniyle büyük bir önem taşımaktadır. Portrede Atatürk, aynı halkın gözündeki gibi, güçlü ve aynı zamanda şefkatlidir. 141×121 cm boyutlarındaki eser, bugün Galataport’taki İstanbul Resim ve Heykel Müzesi’nde sergilenmektedir.
Sanat her zaman milletlerin ilerlemesine, gelişmesine ve medeniyetle iç içe olmasına destek olan bir alan olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’ni tema edinen eserler ise Cumhuriyet mirasını bugüne taşıyan, her açısıyla ölümsüzleştiren değerlerimizdir. Türkiye Cumhuriyeti’nin 102. yaşı kutlu olsun!
Kaynakça
“Atatürk Köylülerle // Atatürk with Peasants”. Google Arts and Culture. Web. 26.10.2025.
“Liberty Leading the People”. Google Arts and Culture. Web. 26.10.2025.
“Nutuk – Cumhuriyet’in İlanı”. Milli Savunma Üniversitesi Harp Okulu. Web. 26.10.2025.
İşözen Öktem, Oylum. “The Image of Woman and Fashion in Turkish Paintings of the Republic Period”. IJASOS-International E-Journal of Advances in Social Sciences 2. 5(2016): 581-190.
“Atatürk’ten Anılar”, Kemal Arıburnu, İnkılap Kitabevi, 1998, s. 307.
“Bedri Rahmi Eyüboğlu Yaşasın Renk!”, Ömer Faruk Şerifoğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2008, s.382.
