Antik çağ tarihinde, M.Ö. 800 ile M.Ö. 500 yılları arasındaki Arkaik dönem, kültürel ve sanatsal açıdan büyük bir dönüşümün yaşandığı, yaratıcılığın en üst noktalarda olduğu bir çağ olarak karşımıza çıkar. Bu dönemde, sadece politik ve toplumsal alanda değil, aynı zamanda kültür ve sanat sahnesinde de önemli değişikliklere tanıklık edilmiştir. Bu yazımızda Arkaik dönemin, antik dünyanın farklı köşelerinde nasıl farklı renklerde boyanmış, özgün ve etkileyici bir tablo oluşturduğunu keşfedeceğiz.
Arkaik Dönem Sanatının Önemi
Bir toplum mitler aracılığıyla yaşadığı dönemi, insani ilişkilerini, deneyimlerini anlamlandırmaya çalışır. Özellikle Arkaik dönemde (750-480) birçok devlet, ekonomik ve sosyal bir kriz aşamasından geçerek daha dengeli bir yönetim sistemine doğru evrildi. Yunanlılar da bu dönemle karşı karşıya kaldıklarında bunun meyvesini sürekli olarak mitolojiye atıfta bulunarak gösterdiler.
Bu dönemde sanatta duygusal ifade ve detaylara verilen önem arttı. Özellikle yapılan tasvirler sanatta anatomik doğruluğu açığa çıkardı. Arkaik dönem dendiğinde aklımıza ilk Herakles’in vücut proporsiyonundaki anatomik detaylar gelebilir. Bu tasvirlerle geç arkaik dönemde karşılaşırız. Yine geç arkaik dönemden bir başka örnek ise Athena’dır. Onu mızrağı ve kalkanıyla görürüz. Bundandır ki biz mitolojide Athena’yı savaş ve strateji tanrıçası olarak da biliriz.
Arkaik dönem sanatı ve kültüründe efsanevi konular birçok şekilde işlenmiştir. Bu noktada; heykeltıraşların mermerleri şekillendirdiği, tapınak binalarında yükselen rölyefleri, vazo boyamaları, sahnelenen duygulu ve yaratıcı performansları kucakladığımız bir çağdır Arkaik dönem.
Heykeltıraşlık ve Mimarlık: Yunan ve Diğer Antik Uygarlıkların Estetik Dili
Antik Yunan, sanat ve mimarlık alanında geniş bir mirasa sahiptir. Bu miras, Yunan uygarlığının estetik tercihlerini ve sanatsal evrimini yansıtmaktadır. Özellikle doğu uygarlıklarıyla etkileşimde bulunan Yunan uygarlığı bu sayede farklı kültürlerle de etkileşime geçmiştir.
MÖ 7. yüzyılda başlayan büyük boyutlu taş heykel yapımı, Yunan ve Mısır arasındaki ticaretin etkisiyle ortaya çıkmıştır. Arkaik Dönemdeki ilk heykeller genellikle Mısır ve Mezopotamya’nın etkisi altında gelişmiş ve zaman içinde Yunan estetiği ve kültürüyle bütünleşmiştir.
Arkaik Dönem ilk heykellerinde daha çok erkek tasvirlere yer verilmiştir. Bu heykeller genellikle dik duran figürlerdi ve genellikle “kouros” (genç erkek) veya “kore” (genç kız) olarak adlandırılmıştır. Kouros isimli bu erkek figürler genellikle atletik vücut hatları ve sert, düz hatlara sahip ve çıplak olarak tasvir edilmiştir.
Bu dönemde betimlenen heykeller din adamları ve tanrıları da içeriyordu. Özellikle tapınaklarda ve kutsal alanlarda kullanılan bu heykeller, dini ritüellerde veya tanrılara adanmış anıtlarda yer alıyordu. Ancak, zamanla, Yunan kültürü ve estetiği daha da geliştikçe, heykeltıraşlar figüratif ifadeyi artırmaya ve heykellerine daha fazla duygusal derinlik katmaya başladılar. Bu evrim, Arkaik Dönemden Klasik Döneme geçişle birlikte belirginleşti.
Arkaik Dönemdeki Mısır heykelleri, genellikle katı ve simetrik bir duruşa sahiptir. Kraliyet figürleri ve tanrı tasvirleri genellikle oturur pozisyonda, yüzleri genç ve idealize edilmiş bir şekilde betimlenir. Anıtsal heykellerdeki detaylar genellikle stilize edilmiş olup, gerçekçilik yerine sembolizme odaklanmıştır. Kraliyet heykellerinde genellikle taçlar, nemes başlıkları ve kutsal hayvanlar gibi simgeler kullanılarak kişinin statüsü vurgulanır.
Edebiyatın Altın Çağı: Şiir ve Hikâyeler
Arkaik dönem sanatının edebiyat sahnesinde de güzel eserler sunuldu. Bu dönemde edebiyatta çeşitli eserler görürüz lakin bu eserler günümüze parçalar halinde ulaşmıştır.
Homeros’un İlyada’sı, Ezop’un masalları, Sappho’nun şiirleri bu dönemde ortaya çıkmış ve bu döneme tanıklık etmiş en önde yapıtlardır.
Homeros’un, “İlyada” ve “Odysseia” adlı iki büyük destanı, antik Yunan edebiyatının temel taşları arasında yer alır. “İlyada”, Truva Savaşı’nı konu alır ve Achilleus ile Hektor gibi kahramanların öykülerini içerirken, “Odysseia” ise Odysseus’un maceralarını ve eve dönüş yolculuğunu anlatır.
Lirik şiirin öncülerinden biri olarak kabul edilen Sappho ise özellikle kişisel öne çıkardığı şiirleriyle tanınır. Aşk, tutku ve güzellik gibi konuları işleyen Sappho‘nun şiirleri, aynı zamanda klasik lirik form olan “sapphic stanza”nın yaratıcısı olarak da bilinir. Ancak, Sappho‘nun eserlerinin büyük bir kısmı zamanla kaybolmuş, günümüze sadece parçaları ulaşabilmiştir.
“ve sen, ölümsüz tanrıça
gülümseyip ölümsüz yüzünle
sorardın: ne oldu yine,
neden çağırdın beni?
Niçin tutuştuğunu deli gönlümün:
“kimi getireyim bu kez aşkına,
kimdir ey Sappho
seni böyle dertlere salan?”
Kaynakça
“Antik Yunan Edebiyatı.” Melisa Hatipoğlu tarafından çeviri, World History Encyclopedia, 11 Ekim 2017, www.worldhistory.org/trans/tr/1-11684/antik-yunan-edebiyat/. Erişim tarihi: 12.01.2024
Schefold, Karl. Gods and heroes in late archaic Greek art. Cambridge University Press, 1992. Web.
Karayunus, Elif. Arkaik dönem Yunan heykeltraşlığında yontma teknikleri. MS thesis. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021.
“Yunan Heykeltıraşlığının Kökeni.” TÜBA Açık Ders. Ders. Erişim tarihi: 8.01.2024
Resim 1: “Statue of a Kore, Detail.” Flickr, 12.03. 2009, www.flickr.com/photos/38315261@N00/3413644237/in/photolist-6cDPv8-6cHUP9-6hVPqt-6A8CAs-6FYkHR-6FYv2H-6FYFE6-6G3mQd-6G3yEE-73tunB-7hJy68-7j4fMj-f45NyE-7MG2qC-7MGBMS-7MCqwP-bYWbJ9-bYWeAw-d5N4th-d5N5gC-bApK6y-bPjtyz-bPjxAr-bPjuc6-bPjnsK-bApMMW-bPjo7V-bPjprg-9tzgXX-9T6sTt-8FxYM8-bwUy2d-g8SZtt-g8Rm6W-g8S4T2-g8Ryex-g8SjhL-g8RP4y-g8R6GL-g8RLyA-g8QXS8-g8ShdV-g8Rot3-g8R5yW-g8QYBV-g8RuVZ-g8RVrH-g8RNiN-g8SaB8-g8RxLv-g8RMAV. Erişim tarihi: 7.01.2024.
Resim 2: “The Goddes Athena.” Flickr, 8.05.2011, www.flickr.com/photos/seiji_yamanushi/6826314058/in/photolist-BW9U7-bpdDkY-S7YGvP-aZNs1F-aZNr8c-aZNx7i-6426x-4Z1EGR-qypV3F-64rEf1-9JmuAx-6Bj4ZB-4Z1AYv-6Bj4nT-7gQAYS-8VKBCn-6Lb2yq-2kfJfRS-2kfJfQj. Erişim tarihi: 7.01.2024.
Resim 3: “Attic Greek Terracotta Water Jar, Ca. 490 BC, Metropolitan Museum of Art.” Flickr, 19.01.2009, www.flickr.com/photos/clairity/3229586543/in/album-72177720295845508/. Erişim tarihi:7.01.2024.
