Cermen halklarının birleşimi olan Anglosaksonların sanatı, tezhipleri, demir işçiliği ve mimarisi; yaklaşık 7. yüzyıldan 1066’daki Norman Fethi‘ne kadar Britanya‘da hakim olmuş sanatsal üsluba verebileceğimiz bir addır ve bu sanat tarzını, biri 9. yüzyılda Danimarka‘nın Britanya’yı işgalinden önce ve diğeriyse sonra olmak üzere iki ayrı döneme ayrılabiliriz. Gelin Norman döneminden önce Britanya’da hakim olmuş bu Anglosakson sanatının detaylarına ve örneklerine beraber bakalım.
Anglosakson Sanatının Genel Özellikleri ve Manastırları
Bu sanat döneminin önemli bölgeleri genelde İngiltere’nin sınır bölgelerinde yer alıyordu. Güneydeki Wessex ve Kent gibi şehirlere ek olarak Northumbria, Anglosakson sanatının önemli merkezlerinden biri olarak gösterilebilir.
800’lü yıllardan önce, tezhip sanatı (metnin çevresinin minyatürler, resimler ve yaldızlı imgelerle süslendiği sanat üslubu. İng: Illuminated Manuscript), Britanya’da en öne çıkan sanat çeşidi olarak görülmekteydi ve bunu yapan iki farklı ekol bulunmaktaydı: birisi İngiltere’nin güneyinde Hristiyanlığı yayan Romalı misyonerlerden etkilenen ve bunu 8. yüzyıldaki klasik gelenekler çerçevesinde modelleyen Canterbury ekolüydü, ikincisiyse Northumbria civarında gelişip büyüyen ve daha geniş çapta etkili olmayı başaran ekoldü.
Danimarka taraflarından gelen istilaların Anglosakson sanatı üzerindeki olumsuz etkisi, manastırların yeniden canlandığı ve mimariye olan ilginin arttığı 10. yüzyılın ortalarına kadar hissedildi. Britanya’daki ilk taş kiliselerin çoğunda yabancı ustaların katkısı görülmektedir ve esas olarak manastırlara bağlı küçük kiliselerden oluşan Anglosakson yapı, Avrupai modellerden oldukça etkilenmişti.
11. yüzyıla gelindiğine ise Avrupa ve özellikle de Normandiya mimarisinin etkilerini görmek mümkündü. Anglosakson kral Günah Çıkartıcı Edward‘ın (İng: Edward the Confessor) döneminde, 1050’de, yapımına başlanan ve 1245’te yerini günümüzdeki o Gotik kiliseye bırakan Westminster Manastırı; şeklinin haç biçiminde olması ve bir merkez ve iki batı kulesine sahip olması açısından Fransız modellerine plan olarak benziyordu.
Anglosakson Mimarisi
Britanya’daki Anglosakson döneminden kalma dinî olmayan binalar başlıca ahşap ve sazdan çatılar kullanılarak yapılmış, genel anlamda basit ve mütevazı diyebileceğimiz tasarımlardı ve maalesef ki günümüze kadar ulaşmayı başarmış net bir yapı bulunmuyor. Yine de, çeşitli Anglosakson kiliselerine rastlamak mümkündür. Bu tarza sahip elli kilise, kültürün ikonik mimari özelliklerine işaret etmektedir. Örneğin yuvarlak kuleli ve kuleye benzer nefli kilise tasarımları, Anglosakson stilini yansıtmaktadır. Bir ahşap kilise dışında hayatta kalan tüm kiliseler taş veya tuğladan yapılmıştır.
Anglosakson dinî yapılarının mimarî karakteri Kelt ve Erken Hıristiyan sanatının üslubundan çokça etkilenmiştir.
Fobbing kasabasında yer alan bölge kilisesindeki dış duvarın bir bölümünde, yuvarlak kemerli Anglosakson penceresinin içinin doldurulduğunu ve böylece kapatıldığını görmek mümkündür. Ayrıca dış duvarın pürüzlü taş işçiliğine de dikkat çekmekte fayda var.
Anglosakson Maden İşçiliği
Anglosakson maden zanaatkarlığı, genel olarak mezarlara gömülen ve kendine has bir Cermen stiline ait mücevher ve zırh işçiliğini kapsamaktadır. 7. yüzyılda Anglosaksonların Hristiyan olmasının ardından Anglosakson, Kelt ve Erken Hristiyan sanat tekniklerinin birbirine geçmesi sonucu, ortaya Hibernosakson (İng: Hiberno-Saxon) üslubu ortaya çıktı. Insular sanatı olarak da bilinen bu sanat tarzı, haç heykelleriyle ve litürjiye bağlı (dinî bir güruhun yaptığı halka açık ibadet ritüeli) maden zanaatı vasıtasıyla karakterize edilebilir.
Insular sanatının dikkat çeken yanlarıysa; karmaşık geometrik desenlerinde, iç içe geçmiş tasarımlarında ve stilize edilmiş hayvan tasvirlerinde belli olmaktadır. Bu olay, o dönemin kültürel ve dinî etkilerini gözlemek açısından önemlidir.
Anglosakson maden zanaatı başlangıçta klasik Cermen stilini kullansa da, zamanla kendine özgü bir stil bulmayı başarmıştı. Örneğin Anglosaksonlar, Avrupai fibula üslubu (bir kıyafetin parçalarını birbirine tutturan veya bağlayan, toka işlevi gören bir nevi sanatsal ataşlardır) ve Keltik broşları yerine kendilerince bir stil benimsemişler, yuvarlak disk broşlar kullanmayı tercih etmişlerdir. Yüksek sosyal statüye sahip kişilerin süslemelerindeyse altın ve lal taşından yapılma ‘cloisonné’lar (genelde altından yapılmış madenî şeritler veya teller vasıtasıyla renkli malzemelerin tutturulduğu objeleri süslemek için kullanılan eski bir teknik) bulunuyordu.
Sayısız buluntuya rağmen, Sutton Hoo‘daki gemi mezarının keşfedilmesi, Anglosakson sanatının incelenmesinde önemli bir dönüm noktası oldu ve bu sanat üslubunun sanılandan çok daha gelişmiş ve kaliteli olduğunu açığa çıkardı. Sutton Hoo’nun en ünlü buluntuları arasında bir miğfer ve süslü bir cüzdan kapağı yer almaktadır.
Sutton Hoo Cüzdan Kapağı
Sutton Hoo Cüzdan Kapağı, bel kemerine asılan bir deri keseye süslü bir kapak işlevi görmekteydi. Üst taraftaki şekiller, Insular sanatına özgü birbirine geçen desenleri bünyesinde barındırırken altlardaki şekillerse halk anlatılarındaki efsanevi hayvanlar tarafından yutulan insanları tasvir etmektedir.
Sutton Hoo Miğferi
Bu yeniden birleştirilmiş eşsiz sanat eseri demirden yapılmıştır ve yüzü tamamen örten, boynu ve yanağı rahatlıkla koruyan bir yapıdadır. Her ne kadar İsveç yapımı gibi dursa da, bahsedilen özellikleriyle miğferin temel yapısının İngiliz kökenli olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. İngiliz yapımı zırh ve silahlarla ilgilenen Royal Armouries kurumu tarafından yeniden birleştirilen ve yapılan bu Suttoon Hoo miğferi; girift mücevherli kakmalarıyla, repoussé metal işçiliğiyle ve soyut tasarımlarıyla dikkat çekici bir Anglosakson sanatı örneği olarak karışımıza çıkıyor.
Kare Başlı Broş
Anglosakson sanatının dikkate değer bir diğer örneği, Wight Adası‘ndaki bir kadın mezarından çıkarılan gümüş yaldızlı ve kare başlı bir broşta vücut bulmaktadır. Bu karmaşık ve detaylı sanat eserinin yüzeyinde; kuş kafalarından, maskelerden, hayvanlardan ve melez yaratıklardan oluşan tasvirler bulunmaktadır ve en az yirmi dört farklı hayvan ve insan çizimleri vardır. Bazıları broşun altına kondurulan dairelerdeki suratlar gibi kolayca fark edilebilir olsa da, yalnızca broş ters çevrildiğinde ortaya çıkan diğer yüzlerin fark edilmesi biraz vakit almaktadır. Buradaki tasvirlerin farklı bir şekilde yorumlanması mümkün ve bu belirsizlik erken dönem Anglosakson sanatının merkezinde yer almaktadır.
Broşun alt kısmında yer alan baklava biçimli alanda miğferli ve sakallı bir savaşçının suratı ve bu suratın etrafına oyulmuş iki kuş yer almaktadır. Bu iki kuş çok büyük ihtimalle, Cermen tanrısı Woden/Odin‘i ve ona eşlik eden iki kuzgunu sembolize etmektedir. Bir tanrının diğer kudretli hayvanlarla birlikte tasvir edilmesi, sembolik bir amaca hizmet etmesinin yanı sıra, çok büyük ihtimalle onu kuşanana bir tılsım veya muska işlevi sağlamaktaydı.
Broşun ters çevrilmesi, broşun dikdörtgen başlığında mor renkle vurgulanan dört suratı ortaya çıkarır.
Kaynakça
- BCcampus | https://pressbooks.bccampus.ca/cavestocathedrals/chapter/anglo-saxon/
- VocalEyes | https://vocaleyes.co.uk/events/anglo-saxon-kingdoms/
- The Historic England Blog | https://heritagecalling.com/2022/02/08/anglo-saxon-architecture-understated-jewels-of-englands-heritage/
- Mathew Lyons | https://mathewlyons.co.uk/2018/12/06/review-anglo-saxon-kingdoms-art-word-war-at-the-british-library/
- The British Museum | https://www.britishmuseum.org/blog/decoding-anglo-saxon-art
- Britannica | https://www.britannica.com/art/Anglo-Saxon-art
- The Artist | https://www.theartist.me/art-movement/anglo-saxon-art/
- BBC | https://www.bbc.co.uk/bitesize/topics/zxsbcdm/articles/zwjq2hv#zb42m390
- Smart History | https://smarthistory.org/the-sutton-hoo-ship-burial/
-
Henderson, George. “Anglo-Saxon Art. London, British Museum.” The Burlington Magazine, vol. 127, no. 984, 1985, pp. 174–77. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/882050.
-
BIDDLE, MARTIN, et al. “‘Anglo-Saxon Architecture’ and Anglo-Saxon Studies: A Review.” Anglo-Saxon England, vol. 14, 1985, pp. 293–317. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/44509870.
-
Kendrick, T. D. “Saxon Art at Sutton Hoo.” The Burlington Magazine for Connoisseurs, vol. 77, no. 453, 1940, pp. 174–83. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/868170.
-
Deshman, Robert. “Anglo-Saxon Art after Alfred.” The Art Bulletin, vol. 56, no. 2, 1974, pp. 176–200. JSTOR, https://doi.org/10.2307/3049225.
